Молия органлари ходимлари ва бюджет ташкилотлари молия-ҳисоб бўлинмалари ходимларини тайёрлаш ва қайта тайёрлаш

3.3.4. Давлат бюджетининг ғазна ижросини 
бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи тизимини ислоҳ қилишнинг 
босқичма-босқич амалга ошириш бўйича ҳаракатлар режаси.
Бюджет ҳисоби ва ҳисобот тизимини ислоҳ қилиш – сунъий равишда 
қўйилган мақсад эмас. Бу ислоҳот сиёсатчилар солиқ-бюджет соҳасида 
вазиятни англаган ҳолда қарорларни қабул қилишга ва давлатнинг вазифалари 
ҳамда функцияларини энг самарали усуллар фойдасига танлашга асос 
бўладиган ҳисобот маълумотларни шакллантиришга имкон берувчи ҳисоб 
процедураларни яратишга қаратилган.
Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикаси “Давлат бюджетининг ғазна 
ижроси тўғрисида”ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 
йил 28 февралдаги “Давлат бюджетининг ғазна ижроси тизимини янада 
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-594 сонли қарори, ҳамда 
бошқа қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ Молия вазирлигининг 2007 йил 27 
153

---

сентябрдаги 128 сонли буйруғи билан Давлат бюджетининг ғазна ижросини 
тўла жорий қилиш бўйича чоралар комплекси тасдиқланди. Бу чоралар 
комплекси бюджет ҳисоби ва ҳисоботи тизимини ислоҳ қилиш масаларини ҳам 
қамраб олган.
Шунингдек, Давлат секторида халқаро форматларга ўтиш Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 24 августдаги “Республикани 
халқаро амалиётида қабул қилинган ҳисобни олиб бориш ва статистика 
тизимига ўтиш Давлат дастури тўғрисида”ги 433 сонли қарор қабул 
қилингангандан кейиноқ бошланди. Шу дастур халқаро стандартлар ва 
форматларни босқичма-босқич жорий этилишни, жумладан, давлат сектордаги 
бюджет ҳисоби тизимини халқаро нормалар талабларига жавоб берувчи 
ҳолатда келтиришни, кўзда тутади.
Аниқ тушуниш керакки, ислоҳотни конкрет одамлар амалга оширади, 
бюджет ҳисобини ислоҳ этиш соҳасида эса – асосан бюджет бухгалтерлари. Шу 
муносабати билан бюджет ҳисоби билан шуғулланаётган мутахассисларнинг 
касбий даражаси замонавий талаблар ва бюджет соҳасидаги ислоҳотда 
белгиланган вазифаларга мос бўлиши керак.
Мамлакатимизда қабул қилинган давлат секторда бухгалтерия ҳисобини 
ривожлантиришнинг стратегиясига мувофиқ янги тизимнинг асосий мезонлари 
аниқланган, хусусан: 
бюджет таснифланиши билан интеграциялаш; 
бюджетнинг ижроси ҳисоби ва бюджет ташкилотлардаги ҳисобни 
бирлаштириш; 
Давлат секторида бухгалтерия ҳисоби халқаро стандартлари (ДСБҲХС) 
ва Давлат молиялари статистикаси бўйича 2001 йил қўлланмаси (ДМСҚ 
2001)нинг талаблари асосида ҳисоблаш усулидан фойдаланиш.
Бу стратегия қуйидагиларга қаратилган: 
(i) ўзгартиришларни боғланган ҳолда, кетмакетликда ва амалий тартибда 
юз беришини таъминлаш. Масалан, қайсидир ўзгартиришлар дарҳол 
киритилиши мумкин, қайсидирларини амалга ошириш учун эса катта 
қонунчилик ва процессуал тайёргарлик, ҳамда кенг билим ва ўрганишлар зарур;
(ii) ҳисобни олиб боришдаги маълум ўзгаришлар бир неча йилга 
кечиктирилишини инобатга олган ҳолда перспективада Давлат молиясини 
бошқариш ахборот тизими (ДМБАТ) ҳам бошланғич, ҳам ўрта муддатларда 
қандай талабларга мос бўлиши кераклигини аниқлаш. 
Бухгалтерия ҳисобининг мазкур стратегиясида акс эттирилган 
ислоҳотнинг умумий мақсадлари қуйидагича:
(i) бухгалтерия ҳисобот ва молиявий ҳисоботни то ДСБҲХСнинг 
ҳисоблаш усулига тўла мослигига эришишга ўтиш даври тариқасида
ДСБҲХСнинг касса усулига мос ҳолатига келтириш;
(ii) бухгалтерия ҳисоби амалдаги тадбирларини модификацияланган 
ҳисоблаш усули бўйича олиб бориш. Бу жараёнга молиявий ҳисоботларда 
тайёрланган қўшимча очилиш кўринишдаги ҳисоблаш услуби бўйича 
ДСБҲХСнинг мажбурий элементларини аста-секин киритиш.
154

---

(iii) халқаро стандартларга бевосита асосланган ҳолда ҳисоб 
стандартларини 
аниқлашда 
маҳаллийлаштиришни 
(децентрализацияни) 
кучайтириш ва куч сарфларни қисқартириш;
(iv) солиқ ҳисоботини ДМСҚда баён қилган услубиётга мос келтириш.
Аммо бунга бир неча йил вақт кетади, чунки ДМСҚ тўла ҳисоблаш усулида 
асосланган тизим.
Шунингдек, давлат бюджетининг ғазна ижроси асослари ва принциплари 
ҳақида бехабарлик охирида маълум сарфларга олиб келиши мумкин.
Шу муносабати билан Давлат бюджетининг ғазна ижросини жорий этиш 
бўйича Чоралар комплексини, айниқса, бюджет ҳисобини ислоҳ қилиш 
қисмини, амалга оширишнинг энг афзал йўналишлари қуйидагилардан иборат: 
ҳисобчилар, бош ҳисобчиларни ўқитиш, тайёрлаш ва малакасини қайта 
тайёрлаш;
ғазначилик ва молия органлари ходимлартнинг касбий маҳорати ва чуқур 
билимларга эгалигини ошириш;
ҳисоб жараёнини техникавий томондан таъминлаш, чунки ишлаб 
чиқилган ҳужжатлардан автоматлаштирилган жараёнларга боғланмаган ҳолда 
фойдаланиш мумкин эмас;
фойдаланилаётган дастурий маҳсулотларнинг самарали ишлашини 
таъминлаш мақсадида дастурий маҳсулотларни ишлаб чиқувчи ва етказувчи 
мутахассислар билан ишлаш.