Молия органлари ходимлари ва бюджет ташкилотлари молия‐Ҳисоб бўлинмалари

3.2.4. ДМБАТ ишлашини таъминлаш ва бу тизим билан
ишлайдиган ходимларни ўқитиш. 
Қабул қилинган қонунчилик ҳужжатларини, жумладан Ўзбекистон
Республикаси Молия вазирлигининг 2007 йил 27 сентябрдаги 128 сонли
буйруғини амалга ошириш доирасида қуйидаги чораларни бажариш назарда
тутилган:
Молия вазирлиги Ғазначилиги ва унинг ҳудудий бўлинмаларининг
маъмурий-бошқарув ва ишлаб чиқариш ходимларининг малакасини ошириш;
ўқув-услубий
материаллар,
масофавий
ўқитишнинг
дастурий
маҳсулотлари, “он-лайн” тест синовларини ўтказиш ва ходимларни ҳисобга
олиш автоматлаштирилган тизимларни ишлаб чиқиш;
минтақавий даражадаги бюджет ташкилотларининг молия-ҳисоб
бўлинмалари ходимлари малакасини ошириш ва ўқитиш;
132

---

давлат бюджетининг ғазна ижросини такомиллаштириш бўйича ўқув

дастурлари ва ўқув модулларини тайёрлаш;
Хоразм, Самарқанд ва Фарғона вилоятларида Ўқув марказининг учта
минтақавий филиалларини очиш;
Ўқув марказининг минтақавий филиалларини моддий-техника томондан
жиҳозлаш.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 28 февралдаги
“Давлат бюджетининг ғазна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-594 сонли қарорига мувофиқ Ўзбекистон
Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилигининг штати 144 ходимдан иборат
бўлиб, улардан бошқарув ходимлари - 30 киши, ишлаб чиқариш ходимлари - 63
кишини ташкил этади. Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда ғазначилик
органлари ходимларининг бюджетнинг ғазна ижроси асослари ва
принципларига ўқитиш ва қайта ўқитишга зарурият мавжуд. Давлат
бюджетининг ғазна ижросига ўтиш жараёни бюджетдан маблағ олувчиларга
ҳам тааллуқли бўлганлиги учун ҳисобчилар ва бош ҳисобчиларни ҳам давлат
бюджетининг ғазна ижроси асослари ва принципларига қайта ўқитишга
зарурият пайдо бўлади.
Давлат бюджетининг ғазна ижроси асослари ва принциплари тўғрисида
бехабарлиги охир оқибат моддий сарфларга олиб келиши мумкин.
Ғазначилик бўлинмаларда кадрлар билан ишлаш муайян муаммоларга
дуч келади. Бу жабҳадаги энг кескин умумий муаммолар қуйидагилардан
иборат:
ҳисобчилар ва бош ҳисобчилар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш;
давлат хизматчиларининг касбий маҳорати ва омилкорлигини ошириш.
Европадаги қатор мамлакатлар ва АҚШни тажрибасининг кўрсатишича,
Европа мамлакатларининг, хусусан Франциянинг ғазначилик борасидаги
амалиёти ҳукуматнинг Ғазначилик олдига қўйилган вазифаларини амалга
оширишда ёрдам бериши мумкин.
Кадрларни тайёрлаш соҳасидаги Франция тажрибаси ғазначиликнинг ва
унинг ҳудудий ғазначилик бўлинмаларининг ходимларини ўқитиш ва қайта
тайёрлаш принципларини ишлаб чиқишда жуда фойдали бўлди.
Францияда ўқитишнинг икки йўналиши мавжуд: биринчиси - ғазначилик
тизимига ишга жойлашиш учун керакли бўлган бошланғич тайёрланиш;
иккинчиси - малакани ошириш, хизмат поғоналари бўйича янада илгари юриш
ва тегишли мансаб поғонасининг юқори тоифасига ўтиш мақсадида қайта
тайёрланиш.
Барча ходимлар (уларнинг сони тахминан 60 минг киши) уч тоифага
бўлинади:
А) етакчи лавозимлар (жами ходимларнинг 18 фоизи);
В) катта лавозимлар (32 фоизи);
С) кичик лавозимлар (50 фоизи).
Ҳамма тоифалар учун (шахсан иқтисодиёт, молия ва ишлаб чиқариш
вазирлари ёки уларнинг топшириғи билан Давлат молиялари ҳисобини олиб
бориш бошқармаси бош директори томонидан лавозимга тайинланадиган “А”
133

---

тоифадаги хизматчилардан ташқари) ташқи танлов тартиби ўрнатилган. Бундан

ташқари, давлат хизматининг баландроқ даражасига ўтишни хоҳловчи
ходимлар учун ички танлов ҳам қўлланилади.
Танлов ёзма ва оғзаки кўринишда аттестация ўтказишни кўзда тутади.
Саводхонликка нисбатан умумий талаблардан (грамматик ва орфографик
хатоларнинг йўқлиги) ташқари танлов иштирокчилари санъат, адабиёт,
география, табиий фанлари асослари бўйича имтиҳон топширадилар.
Танловнинг даражаси қанча баланд бўлса, ташқи муҳит ҳодисаларни
таърифлаш маҳоратига, иқтисодиёт ҳамда молияни роли ва ўрнини таҳлил
қилиш қобилиятига бўлган талаблар шунчалик юқори бўлади. Танлов ёзма
ишининг бу қисми иншо ёки таклиф қилинган матнга тақриз-шарҳ ёзиш
кўринишда топширилади. Шунингдек, одатда, танлов қатнашувчиларининг
математика, ҳуқуқ, бухгалтерия ҳисоби каби фанлар бўйича ўқув юртларда
олинган билимлари қўшимча равишда текширилади. “С” тоифадаги танловдан
100 кишидан бир киши муваффақиятли ўтади, “В” тоифадаги танловдан – 10
кишидан бир киши, “А” тоифадаги танловдан – 50 кишидан бир киши ўтади.
Танлов очилиши ва бўш ўринлар сони вазир томонидан белгиланади.
Танлов қатнашчиларига таклиф қилинган тестлар у ёки бу лавозимларни
эгаллашга даъвогар бўлган мутахассисларнинг билимлари ва қобилиятларини
текшириш имкониятини беради.
Ҳар бир департаментда мазкур департамент ходимларига таклиф
қилинадиган малакани ошириш ва қайта тайёрланиш курслари режаси мавжуд.
Бу режада курсларнинг давомлилиги, берилаётган материалнинг ҳажми ва
бошқа маълумотлар кўрсатилган. Департаментнинг ходими ўзи у ёки бу курсга
бориш ташаббуси билан чиқиши мумкин, ёки раҳбарият ходимга маълум
курсни ўтишни тавсия қилади.
Ўқув жараёнининг мониторинги ғазначиликнинг махсус танлаб олинган
ходимларнинг кучлари билан амалга оширилади. “В” ва “С” тоифадаги
мактабларда “А” тоифадаги мансабларга тааллуқли ўқишдан ўтган
инструкторлар таълим беради. Одатда бундай одамлар ўзини касб устаси,
малакали мутахассис ва тажрибали ходим сифатида кўрсатган кишилар. Бундан
ташқари инструкторларга нисбатан педагогик тажриба борлиги ва
компьютердан бенуқсон равишда фойдаланиш қобилияти талаблари
ўрнатилади.
Ғазначиликда “Интранет” ички корпоратив тармоқ ишлайди. Унга 59
мингга яқин ходимлар уланган. Замонавий компьютер технологияларидан
фойдаланган ҳолда масофавий таълим беришга катта эътибор қаратилмоқда.
Бу усул ўқитувчи ва тингловчилар ўртасида икки томонлама ахборот
алмашишни таъминлайди. Тингловчи ва ўқитувчи ўртасида мулоқот ўрнатиш
мақсадида фақат электрон почтадан эмас, балки оддий ва овозли “чат”лардан
ҳам фойдаланилади.
Ўзоқ шаҳарларда яшовчи шахсларга барча саволларни муҳокама қилишда
реал вақт кўринишда қатнашиш учун видеоконференциялар ўтказиш имкони
бор. Ўқув жараёни ҳар бир таълим олувчига максимал равишда
яқинлаштирилган. Тингловчи машғулотлар вақти ва уларнинг интенсивлигини
134

---

мустақил равишда танлашга ҳақли. Бинобарин тингловчи ва ўқитувчи ўртасида

минг километрли масофа ётишига қарамай, улар виртуал тарзда доимий
мулоқотда бўлади.
Аммо бу усулнинг салбий тарафларини ҳам айтиш керак. Масалан
масофавий таълим бериш тизимининг камчилиги сифатида таълим олувчи шахс
шу вақтда ўз иш жойида бўлишини келтириш мумкин, чунки таълим олиш
билан бир вақтда ходим бошқа нарсаларга чалғишга мажбур бўлади (телефон
қўнғироқлар, ҳамкасабалар мурожаатларига жавоб бериш).
Дастурни ишга туширишдан илгари ходимларнинг тайёргарлик даражаси
аниқланади. Таълим бериш ва малака ошириш жараёнини мониторинг қилиш
учун Франция Ғазначилигида 1998 йилда амалиётга тадбиқ этилган “Сафир”
дастури ишлатилади. Бу дастур йиллик режаларни тузишдан бошлаб то
статистик таҳлил қилишга ва йилнинг охирида хулоса чиқаришгача бўлган
бутун ўқув жараённи кузатишга имкон беради.
Ҳар бир департаментда таълим бериш бўйича маслаҳатчи лавозими
мавжуд бўлиб, унинг вазифасига тармоқ ва ўқитиш дастурларини бошқариш
киради. Йил охирида Ғазначилик ходимлари ўртасида кейинги йил таълим
бериш дастурлар режаси жамланган каталог тарқатилади. Режа ҳужжат
кўринишда расмийлаштирилиши ёки Ғазначиликнинг локал тармоғи орқали
тарқатилиши мумкин. Январь ойида ходимлар уларни қизиқтираётган курсда
ўқиш ҳақида ариза тақдим этадилар, департаментнинг раҳбарияти эса тушган
аризаларни кўриб чиқади ва тегишли резолюция орқали ўз муносабатини
билдиради. Сўнгра таълим бериш бўйича маслаҳатчи устувор масалалар
кўрсатилган (масалан, янги норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ёки янги дастурларни
кўриб чиқиш) таълим бўйича режа тузади. Ноябрь ойида кейинги йилда
таълимга бўлган эҳтиёж аниқланади. Режа ташкил этилган махсус комиссия
томонидан тасдиқлангандан сўнг охирги вариантда Ғазначилик ходимларига
етказилади.
Ўқиш муддати одатда уч кундан ошмайди. Бунинг сабаби: стажировка
қилаётган ходимларни узоқроқ муддатга асосий ишдан ажратиш иш жараёнига
салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бинобарин у ёки бу курсларнинг
самарадорлиги, таълим олаётганларнинг машғулотларни ўзлаштириши,
талабномалар сонининг статистик таҳлили ўтказилади. Шунингдек, қайси
бўлимлар ва лавозимлар кўпроқ талабномалар бериши ҳақида ахборот
йиғилади.
“Сафир” дастури томонидан департаментнинг барча ходимлари қамраб
олинган. Ҳар бир ходимга унинг исми ва фамилияси, жинси, лавозими ва бошқа
қўшимча маълумотлар кўрсатилган карточка очилади. Карточкага ходим
томонидан ўтилган ҳамма курс ва таълим берувчи дастурлар ҳамда ходим олган
баҳолар киритилади.
Франция тажрибаси, у ерда қўлланаётган Ғазначилик тизими учун
кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш тизимини ўрганиб чиқиб шуни
таъкидлаш жоизки, бу тизим кадрларнинг билим даражасини ошириш бўйича
ўзгараётган сўровларга тезкорлик билан жавоб қайтаришга, ишда юқори
кўрсаткичларга эришишга имкон беради. Шунингдек бу тизим ходимлар
135

---

бошқарувига оқилона ёндашиш мисоли сифатида хизмат қилади ва шу

муносабати билан Франция мутахассисларининг тажрибасидан Ғазначиликнинг
ҳамда унинг ҳудудий ғазначилик бўлинмаларининг ходимларига таълим бериш
ва қайта тайёрлаш тизимини такомиллаштиришда фойдаланиш мумкин.