Молиявий барқарорлик

Пенсия фондлари. АҚШ ва Ғарбий Ёвропада кенг тарқалган инвестиция ва молия муносабатлари иштирокчиларидан бири пенсия фондлари ҳисобланади. Нафақа учун будежтдан ажратиладиган маблағлар, яъни нафақа тўловлари жамғармаси, келишув асосида инвестиция учун сарфланади. Бу эса бўш турган катта маблағларнинг самарали фойдаланишини англатади.

2. 
   Капитал бозори: мақсад ва вазифалар
   

Молиявий барқарорликни таъминлашда муҳим ҳисобланган, молиявий тизимнинг таркибий қисми сифатида капитал бозорини таҳлил қилиш мавзуни тўлиқ қамраб олиш ва чуқур ўрганишда муҳим аҳамиятга эгадир. Капитал бозори бу қисқа муддатли қарз сотиб олинадиган ва сотиладиган пул бозоридан фарқли ўлароқ, узоқ муддатли қарз (бир йилдан ортиқ) ёки қимматли қоғозлар сотиб олинадиган ва сотиладиган молиявий бозор ҳисобланади. Капитал бозорлари омонатчилар бойлигини узоқ муддатли ишлаб чиқаришга сарфлай оладиганларга, масалан, узоқ муддатли инвестицияларни киритадиган компанияларга ёки ҳукуматга йўналтиради. Бунда эса, ҳукуматнинг муайян ташкилотлари томонидан капитал бозори
фаолияти тартибга солинади. Мисол тариқасида, Ҳиндистон қимматли
қоғозлар ва биржалар кенгаши (SAI – Security Association of India), Англия банки каби молиявий регуляторлар (Bank of England) ва АҚШ қимматли қоғозлар ва биржа комиссияси (SEC - US Security and Exchange Commission ) каби муҳим идоралар сармоядорларни фирибгарликдан ҳимоя қилиш учун капитал бозорларини назорат қилиш ва бошқа мажбурйиятларни бажаради.
Капитал бозорларидаги операцияларни одатда молия сектори ёки ҳукуматлар ва корпорацияларнинг ғазначилик бўлинмалари бошқаради, лекин уларнинг сафига тўғридан-тўғри жамоатчилик вакиллари ҳам кириши мумкин. Мисол тариқасида, Қўшма Штатларда, Интернетга уланган ҳар қандай Америка фуқароси Treasery Direct платформасида да ҳисоб қайдномасини яратиши ва ундан бирламчи бозорда облигацияларни сотиб олиш учун фойдаланиши мумкин, гарчи жисмоний шахсларга сотилган облигацияларнинг умумий ҳажмининг жуда оз қисмини ташкил қилса ҳам. Турли хусусий компаниялар браузерга асосланган платформаларни тақдим этади, улар одамларга иккиламчи бозорларда акциялар ва ҳатто облигациялар сотиб олишга имкон беради. Бугунги кунда минглаб бундай тизимлар мавжуд, уларнинг аксарияти капитал бозорининг фақат кичик қисмларига хизмат қилади. Тизимларга асосий фаолиятни олиб борувчи субъектлар қаторига биржалар, инвестиция банклари ва давлат идоралари киради. Жисмоний жиҳатдан, тизимлар бутун дунё бўйлаб жойлаштирилган, лекин улар одатда Лондон, Ню - Йорк ва Гонконг каби молиявий марказларда тўпланган бўлади.
Бошқа бир таърифга қарайдиган бўлсак, капитал бозори бу жамғармалар ва инвестициялар етказиб берувчилар - қарз берадиган ёки сармоя киритадиган одамлар ёки муассасалар фаолиятининг умумий тизимли шакли ҳисобланади. Ётказиб берувчилар одатда банклар ва инвесторларни ўз ичига олади, капитални қидирувчилар ёки капитални қарз сифатида олувчилар эса корхоналар, ҳукуматлар ва жисмоний шахслардан иборат бўлади.
Капитал бозори бирламчи ва иккиламчи бозорлардан иборат. Энг кенг тарқалган капитал бозори қимматли қоғозлар ва облигациялар бозоридир. Капитал бозори операцион самарадорликни доимий равишда оширишга интилади. Бу бозорлар йетказиб берувчиларни капитал қидираётганлар билан бирлаштиради ва улар қимматли қоғозлар алмашиш учун платформа тақдим этади.
Бундан кeлиб чиқиб қуйидагича хулоса қилиш мумкин, капитал бозори - бу харидор ва сотувчиларнинг қимматли қоғозлар (аксиялар, облигациялар ва бошқалар молиявий қимматли қоғозлар (опсионлар, шартномалар) савдоси билан шуғулланадиган бозордир. Сотиб олиш ёки сотиш жисмоний шахслар ва ташкилотлар каби иштирокчилар томонидан амалга оширилади.
Капитал бозори омонатчилардан ортиқча маблағларни муассасаларга ўтказишга ёрдам беради, сўнгра уларни ишлаб чиқаришга сарфлайди. Умуман олганда, бу бозор асосан узоқ муддатли қимматли қоғозлар билан савдо қилади.
Капитал бозори бирламчи ва иккиламчи бозорлардан иборатлигини таъкидлаб ўтдик. Бирламчи бозорлар янги қимматли
қоғозлар ва бошқа қимматли қоғозлар савдоси билан шуғулланади, иккиламчи бозор мавжуд ёки илгари чиқарилган қимматли қоғозлар савдосини ташкил қилади. Капитал бозорида яна бир муҳим бўлиниш қимматли қоғозлар, яъни қимматли қоғозлар ва облигациялар бозорининг хусусиятига қараб амалга оширилади.
Умумлаштириб қуйидаги шарҳларни келтиришимиз мумкин, бирламчи капитал бозори - бу янги қимматли қоғозлар чиқариладиган ва сотиладиган жой. Иккиламчи бозор-бу аллақачон чиқарилган қимматли қоғозлар инвесторлар ўртасида сотиладиган жой.












Бирламчи бозор

Иккиламчи бозор