Молиявий назорат

Уй хўжалигининг молиявий хатти-ҳаракати қуриладиган (яратиладиган, вужудга келтириладиган) ички меъёрлар тизими қуйидагиларга боғлиқ:

Уй хўжалигининг молиявий хатти-ҳаракати қуриладиган (яратиладиган, вужудга келтириладиган) ички меъёрлар тизими қуйидагиларга боғлиқ:

• • ижтимоий-маданий муҳит, хусусан, ижтимоий ҳолати, билимлилик (саводхонлик) даражаси, уй хўжалигидан ташқаридаги ва унинг ичидаги ижтимоий алоқалар (контактлар), дам олиш шакллари ва бошқаларга;
• • уй хўжалиги фаолиятининг иқтисодий ва ҳуқуқий тавсифномаси, шу жумладан, иқтисодий хатти-ҳаракатнинг типига ( ўз -ўзини таъминлаш, ҳаёт учун кураш ёки ривожланиш режимига), тадбиркор мақомининг юридик жиҳатдан муҳрланганлигига ва бошқаларга;
• • ахлоқий принсипларга, шахсий салоҳиятига-бунга фикр юритишнинг ўзига хос хусусиятиари, риск томон қадам ташлашга қодирлиги ва ҳ.к.лар киради.
• Уй хўжалигининг молиявий қарорини ресурс жиҳатдан та ъминлаш қуйидаги манбалар ҳисобидан амалга оширилади:
• • дастлабки (бошланғич) манбалар;
• • жамғариладиган манбалар;
• • жорий манбалар.

Функсионал мўлжалланганлигига кўра уй хўжаликларининг молиявий ресурслари қуйидаги таркибий тузилмага эга бўлиши мумкин:
• жорий харажатлар учун мўлжалланган пул маблағлари-озиқовқат маҳсулотлари, ноозиқ-овқат маҳсулотларининг айрим турларини (пояфзал, уст-бош) сотиб олиш харажатлари, даврий равишда истеъмол қилинадиган хизматламинг ҳақи ва ҳ.к.;
• капитал харажатлар учун мўлжалланган пул маблағлари-узоқ давр фойдаланишга мўлжалланган товариар (мебел, уй-жой, транспорт воситалари) учун харажатлар, уй хўжалиги а ъзолари томонидан истеъмол қилинадиган хизматламинг (маориф, тиббий хизмат кўрсатиш) ҳақини тўлаш;
• пул жамғармалари.
Маълум бир даврда уй хўжаликларининг ихтиёрига келиб тушувчи пул маблағлари суммалари уларнинг даромадлари дейилади.
Энг умумий кўринишда, уй хўжаликларининг жами даромадларини 2 гуруҳга ажратиш мумкин:
• уй хўжаликларининг натурал шаклдаги даромадлари;
• уй хўжаликларининг пул шаклидаги даромадлари.
Натурал даромадлар товар шаклига эга эмас ва улар ўз-аъзоларини таъминлашга мўлжалланган уй хўжалиги аъзолари меҳнатининг натижасидан иборат бўлади
Турли манбалар ҳисобидан уй хўжаликларининг ихтиёрига келиб тушувчи пул маблағларининг барча суммаси пул даромадлари дейилади.
Уй хўжаликлари пул д аромадларини таҳлил қилишнинг асоси аҳолининг шахсий даромадлари ҳисобланади ва улар қуйидаги кўрсаткичлар ёрдамида ҳисобланади (ўлчанади):
• номинал даромадлар;
• эга бўлинган даромадлар;
• реал даромадлар.
Уй хўжаликларининг пул даромадлари турли манбалар ҳисобидан шаклланади ва уларнинг бюджетларига келиб тушади, улар:
• меҳнат ҳақи;
• ижтимоий тўланмалар;
• тадбиркорлик фаолиятидан келувчи даромадлар;
• мол-мулкдан келувчи даромадлар.
Меҳнат (иш) ҳақининг таркибига қуйидагилар киради:
• бажарилган ишлар баҳоси, тариф ставкалари ва мансаб окладлари бўйича иш ҳақининг ҳисобланган суммалари;
• рағбатлантирувчи устама ва қўшимчалар;
• иш режими ва меҳнат ш ароитлари билан боғлиқ бўлган компенсацион тўланмалар;
• мукофотлар ва бир марталик рағбатлантирувчи тўланмалар;
• ҳар йиллик ва қўшимча меҳнат та ътилларини тўлашлар;
• сафар харажатлари;
• берилган махсус кийим-бош ва махсус овқатланишнинг қиймати;
• ва бошқалар.
Уй хўжаликларининг харажатлари қуйидагилар бўйича классификация қилинади:
• даврийлик нуқтаи назаридан;
• харажатларнинг турлари бўйича;
• харажатларнинг функционал мўлжалланганликка боғлиқлигига кўра;
• мажбурийлик даражаси бўйича;
• тўловламинг автономлилик характерига кўра;
Даврийлик нуқтаи назаридан уй хўжаликларининг харажатлари қуйидагиларга бўлинади:
• қисқа муддатли харажатлар;
• о ърта муддатли харажатлар;
• узоқ муддатли харажатлар.
Харажатларнинг туриари (коъринишлари) бо йича уй хўжаликларининг харажатлари қуйидагилардан таркиб топади:
• жорий харажатлар;
• капитал харажатлар.
Уй хўжаликларининг харажатлари функционал мўлжалланганлигига кўра қуйидагилардан иборат:
• шахсий истеъмол харажатлари;
• солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар;
• пул тўпланмалари ва жамғармалар.