Monopol raqobatlashgan bozorlarning xususiyatlari. Kirish. I. Asosiy qism

ISTE’MOL MAHSULOTLARI ISHLAB CHIQARISH
Tayyor mahsulot turlarini kengaytirish va ishlab chiqarilishini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha amalga oshirib kelinayotgan chora-tadbirlar natijasida, iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 137,4 trln.so‘mni tashkil etdi va 2021- yilning yanvar-sentabr oylari mos davriga nisbatan 127,0 % ni, uning jami sanoatdagi ulushi 35,0 % ni tashkil etdi.
2022- yilning yanvar-sentabr oylarida respublikada 48,7 trillion so‘mlik oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarilib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan o‘sish sur’ati 21,4 % ga oshdi. 2021- yilning shu davriga nisbatan respublika boʻyicha oʻrtacha isteʼmol tovarlari ishlab chiqarishda Andijon viloyati (159,2 %), Jizzax viloyati (148,5 %), Sirdaryo viloyati (128,3 %) hamda Toshkent shahar (121,3 %) korxonalari tomonidan yuqori o‘sish sur’ati kuzatildi.


Nooziq-ovqat mahsulotlar.
Isteʼmol tovarlari ishlab chiqarish tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari 35,5 %, nooziq-ovqat mahsulotlar 64,5 % ni tashkil etdi. 2021- yilning yanvar-sentabr oylarida isteʼmol tovarlarining umumiy hajmida oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi 37,2 %, nooziq-ovqat mahsulotlar ulushi 62,8 % ni tashkil etdi.
Shu bilan birga, 2021- yilning mos davriga nisbatan oziq-ovqat mahsulotlarining o‘sish sur’ati 121,4 %, nooziq-ovqat mahsulotlar o‘sish sur’ati 130,3 % ni tashkil etdi.

Xulosa
Tadqiqotimizda “monopolistik raqobat” tushunchalarining mohiyati va mazmuni yoritib oʻtildi. Bundan kelib chiqqan holda, raqobat – mustaqil xoʻjalik yurituvchi subyektlarning cheklangan iqtisodiy resurslar uchun kurashidir.Raqobat funksiyalariga yangilik, joylashtirish, taqsimlash, moslashtirish, tartibga solish va nazorat qilish funksiyalari kiradi.
Raqobatda tarmoq ichidagi, tarmoqlararo, narxli, narxsiz, mukammal va nomukammal turlari mavjud. Bozor turlarga esa: mukammal, monopolistik, oligopoliya, monopoliya va monopsoniya kiradi.Raqobat usullari va strategiyalarini oʻrganib, shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, usullarga koʻra raqobat narxli (narxlar asosidagi raqobat) va narxsiz (sifatini oshirish asosidagi raqobat)ga boʻlinadi.
Kurs ishi mavzusi doirasida olib borgan tadqiqotlarga asoslanib, quyidagi xulosalarni chiqarishimiz mumkin:
Birinchidan, uzoq muddatda monopolistik raqobat sharoitida muvozanat bahosi mukammal raqobat sharoitida oʻrnatiladigan muvozanat bahosidan oshib ketadi. Boshqacha aytganda, monopolistik raqobatning bozor tuzilishi isteʼmolchini mahsulot uchun "qoʻshimcha" pul toʻlashga majbur qiladi.
Ikkinchidan, monopolistik raqobat sharoitida ishlab chiqarishning eng samarali hajmidan biroz kichikroq mahsulot ishlab chiqariladi. Mukammal raqobat sharoitida har bir sotuvchi minimal oʻrtacha xarajatga mos keladigan hajmda ishlab chiqaradi, shuning uchun bozorda sotiladigan mahsulotning butun hajmini ishlab chiqarish eng kam xarajat bilan amalga oshiriladi. Monopolistik raqobat sharoitida ishlab chiqarish hajmi optimaldan biroz kamroq. Shuning uchun, agar u yerda mukammal raqobat sharoitida ishlaydigan qonunlar amal qilsa, butun bozor hajmi arzonroq ishlab chiqarilishi mumkin boʻladi.

Uchinchidan, xaridorlar nuqtai nazaridan, sanoat oʻziga kerakli tovarlarni ishlab chiqarish uchun resurslardan toʻliq foydalanmaydi. Ammo ishlab chiqarishning koʻpayishi sotuvchilarning manfaatlariga mos kelmaydi, chunki bu ularning foydasini kamaytiradi. Mahsulotning tabaqalanish darajasi qanchalik yuqori boʻlsa, bozordagi raqobat shunchalik mukammal boʻladi va foydalanilgan quvvatlar, ishlab chiqarish hajmi va narxlari eng samaralilaridan oqilona foydalaniladi.

Biroq, monopolistik raqobat bir xil mahsulotning keng assortimenti kabi afzalliklarga ega, bu esa har qanday xaridorning talablarini qondirishga yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar :

1. 
   Гуляев, Г. Ю. Эволюция теории конкуренции // Известия ПГПУ им.В. Г.Белинского. 2012. С. 317-321 // URL:https://cyberleninka.ru/article/v/evolyutsiya-teorii-konkurentsii
   
2. 
   Дубровский, В.Н. Положительные и отрицательные стороны монополии, 2012//URL:https://pravo.studio/ekonomicheskaya-teoriya/polojitelnyie-otritsatelnyie-storonyi-51556.htm
   
3. 
   Карибов, А. Постиндустриальные перспективы развития конкуренции и монополии, 2012 // URL: https://cyberleninka.ru/article/
   
4. 
   Кирцнер, И. Конкуренция и предпринимательство /Пер. с англ. Под ред.проф. А.Н. Романова. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2010. – 239 с. //URL: http://www.libertarium.ru/lib_competition_06
   

8. Конкуренция: понятия, виды и методы конкурентной борьбы. Роль конкуренции в экономике и ее функции. Характеристика типов рыночных структур,2015//URL:https://studopedia.ru/9_213126_konkurentsiya-ponyatiya-vidi-i-metodi-konkurentnoy-borbi-rol-konkurentsii-v-ekonomike-i-ee-funktsii-harakteristika-tipov-rinochnih-struktur.html
9. Лымарь, Е.Н. Конкуренция и монополия в условиях рыночных отношений,2008//URL:https://cyberleninka.ru/article/v/konkurentsiya-i-monopoliya-v-usloviyah-rynochnoy-ekonomiki
10.Меркулова, Ю. Особенности российского отраслевого онополизма //Общество и экономика. – 2009. – No 4/5. // URL:http://naukarus.com/osobennosti-rossiyskogo-
11. Методы и стратегии конкуренции, 2014 //URL:http://studbooks.net/825529/
12.Радаев, В.В. Конкуренция как социально укорененный процесс, 2012//URL: http://www.seinstitute.ru/Files/Z6-p59-80.pdf
13.Сидоров, В.А.Общая экономическая теория / В.А Сидоров, Е.Л.Кузнецова, А.В. Болик, 2017 // URL: http://201824.selcdn.ru/elit-050/pdf/9785950047947_elit-050.pdf
14.Типы конкуренции, 2014 // URL: https://studopedia.su/1_43623_tipi-konkurentsii.html
15.Шумпетер, Й.А. «Капитализм, Социализм и Демократия»: Пер. с.англ./Предисл. и общ. ред. В.С. Автономова. – М.: Экономика, 1995 //URL:http://www.libertarium.ru/lib_capsocdem_8 – 540 с.