Moslamalarda ishlatilgan konstruksiyalar tahlili

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 3 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
 
Academic Research, Uzbekistan 615 www.ares.uz 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Hozirgi kunda bizni o’rab turgan atmosferaning ifloslanishi va ozon 
qatlamining yemirilishi kabi atrof–muhitni vibroakkustik zararlanishi ham zamonaviy 
ekologiyaning global muammolaridan biri sanaladi. Shu sababli dunyo miqyosida 
shovqin tarqalishiga nisbatan bir qancha cheklovlar qo’yilgan. Shuning uchun ushbu 
sohada qo’llaniluvchi shovqin so’ndirgichni ishini yanada yaxshilash eng dolzarb 
masalalardan biri sanaladi. Olib tashlangan yoki noto’g’ri tanlangan so’ndirgich 
dvigatelni chiqarish tizimidagi boshqa manbalardan ko’ra 10-15 dB ko’proq shovqin 
hosil qiladi [1]. Noto’g’ri loyihalangan so’ndirgich yaxshi so’ndirmasligi, asossiz 
katta massaga ega bo’lishi yoki avtomobilning samaradorligiga ta’sir etuvchi haddan 
ziyod katta bosim hosil qilishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, to'g'ri loyihalangan 
shovqin so’ndirgich avtomobilning umumiy shovqinini pasaytirish uchun 
sarflanadigan xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi (chiqarish tizimining 
shovqinlarni 1 dB kamaytirish uchun ketgan sarflar dvigatel shovqinini pasaytirish 
uchun qilingan xarajatlardan ko’ra 10-15 barobar past bo’lishi mumkin). Turli xil 
transport vositalaridan shovqinlarning asosiy manbalaridan biri bu ularda o’rnatilgan 
kuch agregatlari, shu jumladan ichki yonuv dvigateli (IYoD) larning gaz almashinuv 
tizimida hosil bo’luvchi va atmosferaga tarqaluvchi (gaz alashinuv jarayonida silindr 
ichiga havo kiritilishidagi va ishlatilgan gazlarni chiqarilishidagi) aerodinamik 
(gazodinamik) shovqinlar hisoblanadi. Ushbu shovqinlarni kamaytirish maqsadida 
dvigatel kiritish va chiqarish tizimining turli xil konstruksiyalari, asosan, quvurlar 
orqali uzatishda (berk hajmda) kengaytiriladigan yoki rezonatorli kameralar 
qo’llaniladi. IYoD tsilindrlari ichiga havo kiritish tizimidagi shovqinni kamaytirish 
quvurchalar (potrubkalar) bilan bog’langan havo tozalash kamerasiga havoni 
kiritilishida yo’l-yo’lakay amalga oshiriladi. Kiritishdagi shovqinni pasaytirish 
kengaytirilgan kamera hajmida ham asosan shu usulda amalga oshiriladi [2]. Shu 
tufayli, kengaytirilgan kameradagi shovqin tarqalishini hisoblashni (hisob–
eksperimental) modellashtirish va ularning akustik samaradorligini oshirish IYoD 
gazodinamik shovqinlarini pasaytirish elementlarini loyihalashdagi birlamchi 
muammo hisoblanadi. IYoD chiqarish tizimi shovqin so’ndirgichlar (ShS) ning 
asosiy konstruksiyasi tarkibidagi kengaytirilgan kameradan tashqari, tovush 
spektrining nisbatan ingichkaroq qismlariga mos ravishda tarqaladigan shovqinlarni 
so’ndirish uchun mo’ljallangan rezonatorli kameralardan ham foydalaniladi [3, 4]. 
Mustaqil ravishda shovqinni so’ndira oladigan moslamali qo’shimcha rezonatorli 
kameralar chiqarish tizimidan uzatilayotgan shovqinni rezonans kuchayib ketishini 
aniqlash uchun dvigatel chiqarish tizimiga ulangan quvurlar orqali aniqlaydi [2]. 

---