Mıs hám oniń birikpeleri Alyuminiy, oniń birikpeleri hám isletiliw tarawlari Magniy ham onıń birikpeleri

Magniy ham onıń birikpeleri
Magniy juda jeńil metall bolip, osh kúlreń ko’rinishga iye,oniń tiǵizligi 1,74 g/sm³ ga teń. Geksogonal kristall reshyotkaga iye bolip, ximiyaliq aktivligi úlken, hátte hawada o’z-ózinen janadi. Texnik tazalikqa iye bo’lgan magniydiń úsh markasi ma’lim: Mg 90 (99,90% Mg), Mg 95 (99,95% Mg) va Mg 96 (99,96 % Mg).
Quyma magniydiń mexanikalıq qásiyetleri tómendegishe: σ_b=115 MPa; σ_0,2=25 MPa; δ=8%, HV=110 MPa.
Deformaciyalanǵan (presslengen shibiq) magniydiń mexanikalıq qásiyetleri tómendegishe: σ_b=200MPa; σ_0,2=90 MPa; δ=11,5%, NV=40 MPa.
Magniydiń Al, Zn, Mn, Zr menen payda etken birikpeleri ma’lim. Magniy birikpeleriniń hal diagrammalari alyuminiy birikpelerinikine uqsas bo’ladi, olar ham deformaciyalanatuǵin hám quyma birikpelerge bólinedi. Usiniń ushin termik islew toparlari alyuminiy birikpelerine beriletuǵin termik islew toparina uqsas. Magniy birikpeleriga taplaw hám eskirtirish berilgennen keyin bekkemlik bir az asadi. Birikpelerdi taplaw ushin 380…420 ⁰C, eritiw ushin 200…300 ⁰C ǵa shekem qizdiriladi.
Magniy birikpelerin termikalıq islew qásiyeti sonnan ibarat, olardi diffuzion process áste barǵanliǵi ushin, taplaw temperaturasinda kóbirek (4…24 saat) uslap turiwǵa tuwri keledi. Eskirtirish temperaturasinda ham uzaq waqit (16…24 saat) uslap turiladi. Buniń nátiyjesinde deformaciyalanǵan birikpeniń σ_b kórsetkishi 10…30% hám quyma birikpeniki 30…60% ga asadi.
Magniy birikpelerinen avtomashina, samolyot, to’qimashiliq stanoklari qurallarin tayarlawda keń qo’llaniladi.
Magniy birikpeleri. Magniy birikpeleri alyuminiy birikpeleri siyaqli tiǵizligi kem, joqari bekkemlikke , terbeliwi jaqsi materiallardir. Usiniń ushin bul materiallar aviaciya va raketa texnikasinda keń qo’llaniladi. Lekin birikpeniń elastiklik moduli kishkene (43000 MPa) va korroziyaga qarsiligi ham kem. Usinday, olardi basim hám quyiw usuli menen qayta islew qiyin. Magniy birikpelerin tek qorshaǵan ortaliqti sipatinda inert gazlar járdeminde elektr yaki kontakt usuli menen qaniǵarli dárejede svarkalaw mumkin, jaqsi kesip islenedi. Magniy kóbirek alyuminiy (≤10%), cink (≤5…6 %), marganes (≤2,5 %) hám sirkoniy (≤1,5 %) siyaqli elemantlar menen legirlenedi.
Magniy birikpelerin qayta islew túrine kóre eki gruppaǵa boliw mumkin:
1) Quyiw ushin mólsherlengen birikpeler; olardan forma quymalar alinadi hám olardi «ML» marka (rusum) menen belgilenedi:
2) Deformaciyalanatuǵin birikpeler: olardan presslew, balǵalaw, shtamplaw hám basqa basim astinda islew usullari menen buyimlar islep shiǵariladi hám «MA» markasi berilgen.
Quymalar aliwda kópreq joqari mexanikalıq hám texnologiyalıq qásiyetlerge iye bolgan ML5, ML6 birikpeler keń qo’llaniladi. Bul birikpelerden ólshemleri úlken hám joqari kernewge isleytuǵin buyimlar tayarlanadi. Lekin ML5 ga qaraganda ML6 niń suyiq halda aǵiwshańliq qásiyeti jaqsiraq.
Deformaciyalanatuǵin magniy birikpeleri ishinde MA1 joqari texnologik plastiklikke iye, jaqsi svarkalanadi va korroziyaǵa shidamli. Lekin ol mexanik qásiyetleri boyinsha bekkemliligi kem birikpeler qatarina kiredi. Bul birikpega qo’shimsha ráwishte 0,2% Ge (MA8) qo’silsa, mayda danadarliqqa iye bo’ladi, mexanik saysalar ham asadi, suwiq halda deformaciyalaw mumkin bo’ladi.
MA2-1 birikpe Mg-Al-Zn toparina kirip joqari mexanik qásiyetlerge iye, jaqsi svarkalanadi. Lekin list shtamplaw ańsat bolgan halda kúshleniw halinda korroziyalaniwǵa meyilligi bar.
MA14 birikpe ham joqari mexanik qásiyetke iye bolip, 250 ⁰C dan pást temperaturada otqa shidamli esaplanadi hám kúshleniw halinda korroziyaga meyilligi joq .

6-súwret. Magniy hám onıń birikpelerinen tayarlanatuǵın ónimler