Muallif: Farg’ona unversiteti tarix fakulteti ishtmoiy ish sohasi 1-kurs

---

ISTEMOLCHILAR HUQUQLARI VA
KANSUMEREZM 
 
Muallif: Farg’ona unversiteti tarix fakulteti ishtmoiy ish sohasi 1-kurs
talabasi Xolbekov Asadbek 
Kalit so’zlar: istemolchi, huquq, kansumet, mijoz, savdogar, resus, manfaat, 
xizmatchilar. 
Anastatsiya: ushbu tezis O’zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasi 
585-sonli qarori va farg’ona davlat unversiteti tarix fakulteti ijtmoiy ish 
yo’nalishi 1-kurs talabalariga belgilangan darslik asosida istemolchilar 
huquqlarini yanada yorqinroq namoyon etilgan. 
Istemolchi deganda istemolchilarga nisbatan ishlab chiqaruvchilar savdogarlar
dillerlar va xizmat ko’rsatuvchi provayderlar tomondan adolatli va halol 
(axloqiy) amalyotni taminlash uchun harakat tushuniladi. 
Bilasizmi bugungi kunda xaridorlar bozor raqobqti, adashtiruvchi reklamalar 
past sifatli mahsulot va xizmatlar tufayli turli xil muammolarga duch 
kelishmoqda. Shuning uchun istemolchilar yani (mijoz) lar huquqlarini himoya 
qilish hukumat hamda davlat idoralari uchun katta tashvishga aylandi. 
Bu istemolchilar (mijoz)ning manfarlarni himoya qilishdir. Shu sababli hukumat 
istemolchilar huquqlarini himoya qilganligi sababli ma’lum qoidalar ishlab 
chiqildi. Bundan kelib chiqib shuni aytishimiz mumkinki, mijozlarga anchagina 
erkinliklar paydo bo’ldi va o’z navbatida sotuvchilar, ishlab chiqaruvchilar, 
xizmatchilar va yetkazib beruvchilarga yaxshigina ma’suliyat yuklatildi. 
Endi istemolchilar huquq va erkinliklariga keladigan bo’lsak ular 6ga bo’linadi 
1-istemolchilar (mijoz)larni tanlash huquqi hisoblanadi. 
Bunga ko’ra mijoz tavar yokida xizmatni bir o’zi yoke kelishilgan va erkin 
xolda tanlashi mumkin. 

---

2- ma’lumot olish huquqi. 
Bunda istemolchi (mijoz) o’zi tanlagan mahsulot (tovar) va foydalanayotgan
xizmatlar xaqida malumot olishi mumkin. 
3-tanlash huquqi. 
4-eshitish huquqi.
Bunda kurinib turibdike istemolchilarni sotib olgan tavarda yoke foydalanilgan 
xizmatdan norozilik bo’lganda va tashkelot va sotuvchiga chora qo’llangan 
tag’derda biyvosita ershitish xabardor bo’lish huquqiga ega. 
5-zararni qoplashni talab qilish huquqi. 
Bundan bilamizke agar foydalanilgan mahsulot yoke tavar , xizmat nomaqul 
deb topilgan holda istemolchi zararni qoplash yoke tovvon puli talab qilishi 
mumkin. 
6-istemolchilarni talim olish huquqi. 
huquqlarini suistemol qilishni oldini olish mobodo suistemol qilingan tag’dirda 
o’z huquqlarini bilish va talab qilish hisoblanadi.
Istemolchilar huquqlari shular va boshqalar bu bilan birga sotuvchilar va 
tijoratchilarning yozilmagan qoidalari mavjud, bularga misol tareqasida yaxshi 
muomilalik, tozalik, odob axloq va o’ziga jalb qilish talab etiladi.
Endi mijozga keladigan bo’lsak bunda faqat gina istemolchi emas, 
kamtaminlanganlar, ota onasini yo’qotgan, yitim bola yoke nogironligi bo’lgan 
shaxislarni mijoz debxisobledigan bo’lsak ularni to’ridan to’g’ri davlatni mijozi 
hisoblanadi. Umumiy oladigan bo’lsak harqanday shaxs davlatni mijozi 
hisoblanadi mijozlarga davlat biyvosita yoke biyvosita tashkelotlar orqale 
xizmat ko’rsatadi. 
Masalan tashkilotlarni oladigan bo’lsak: Satsoliklar bu kasb egalari aholini 
holati, kelib chiqishi va yashash muhitini o’rganadilar. 
Yana Ijtmoiy kasb egalarini oladigan bolsak bundaham insonlarni o’rganib gina 
qolmay biyvosta yoke bilvosita xizmat korsatadilar ishtmoiy ish kasbi egalari 
xizmatchi, ruxshinos, advakat, va yurist bo’lishiham mukin bo’ladi. Ayrim 
hollarda albatda yana misol tariqasida yurestlarni ham olishimiz mumkin. Ular 
ham o’z o’rnida mijozlarning huquqlarini himoya (talab) qilishi mumkin 
bo’ladi. Biz yana Valantiyorlarni olishimiz mumkin: bu kasb egalari juda ham 
samimiy va juda ham qiziqarli foolyati bilan ajralib turadi bu kasb egalarini 

---

qiziqarli joyi bush shaxislarni xizmatiga xaq to’lanmaydi chunki valantiyorlar 
xizmatlarini ko’ngilli tarzda ko’rsatadilar. 
Bularni hammasiga misol tariqasida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar 
mahkamasini 585- sonli qarorida yuqorida ko’rsatilgan soha vakillari olib 
borgan ekanini bilib olish qiyin emas. Ijtmoiy ehtiyojmand oila vakillari, yetim 
yoki ota onasi qaramog’idan mahrum bo’lgan talaba xotin qizlarning oliy talim 
olishni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlash chora tadbirlari to’g’risida ishlar 
olib borilgan. 
Xulosa 
Xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki biz har bir inson istemolchi 
hisoblanadi va biz istemolchilarni kelgusidagi harakatlarimiz bir biriga bevosita 
bog’liq. Biz bir vaqtning o’zida istemolchi, xizmat ko’rsatuvchi, mijoz va 
xodim bo’lishimiz mumkin. Biz o’z ish foaliyatimizga ma’suliyat bilan 
yondashishimiz kerak va yana adolatli bo’lishimiz ham kerak. Biz sog’ligimiz 
istemol qiladigan mahsulotimizga e’tibor berishimiz shart va zarur. 
Biz olmoqchi bo’lgan har bir tovarni olishdan avval muddatiga va saqlash 
holatiga e’tibor berishga va tovarni sotib olayotgan vaqtda chekni olishimiz ham 
kerak. Chunki, chekni olmagan holda o’z huquqlarimizni cheklamaslik uchun 
albatta. 
Maishiy texnika sotib olganda, sotib olganda o’quv qo’llanmasini o’qib 
chiqishimiz kerak. Chunki, biz olgan maishiy texnikamizni noto’g’ri 
ishlatganimizda salbiy holatlarga tushishimiz mumkin.
Foydalanilgan adabyotlar 
1. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasini 585-sonli qarori. 
2. Farg’ona davlat unversiteti tarix fakulteti ijtimoiy ish yo’nalishi 1-kurs 
talabalariga mo’ljallangan darslik.