Muallif: O’zbekiston Milliy Universiteti talabasi Eshboev Abdumalik
Download 281.45 Kb.
|
dars ishlanma
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI BIOLOGIYA FAKULTETI BIOLOGIYA YO’NALISHI 4-KURS 19-01-GURUH TALABASI ESHBOEV ABDUMALIK NING O’RTA MAKTABLARDA BIOLOGIYA O’QITISH METODIKASI BO’YICHA TAYYORLAGAN DARS ISHLANMASI Muallif: O’zbekiston Milliy Universiteti talabasi Eshboev Abdumalik 9-Sinf Biologiya 15.03.2023 Mavzu: DI-poliduragay chatishtirish.Mendelning uchinchi qonuni Dars maqsadlari: a) Ta’limiy maqsad: O’quvchilarga diduragay va poliduragay haqida umumiy tushuncha berish va mendelning 3-qonunini tushuntirib berish. b)Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga di-poliduragay chatishtirish va mendelning 3-qonuninining mohiyatini ochib berish o’quvchilarda mendel qonunlari irsiyat haqida ilmiy dunyo qarashlarini kengaytirish ,aqliy tarbiya berish. c)Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarning irsiyat haqidagi bilimlarini kengaytirish, chatishtirishga doir masalalarni yechish ko’nikmasini shakllantirish. Darsda shakllantiriladigan kompetensiyalar. Tayanch kompetensiyalar: Kommunikativ,Axborot bilan ishlash , Shaxs sifatida o’zini o’zi rivojlantirish ,Ijtimoiy faol fuqorolik kompetentsiyasi elementlari. Fanga oid kompetentsiyalar: Irsiyat haqida umumiy tushunchaga ega bolish ,Mendel qonunlarini tushunish va amaliy masalalar yechish ko’nikmasi. Dars turi: yangi tushuncha va bilimlarni shakllantiruvchi. Darsning jihozi: darslik, rasm,test, masala, jadval, doska, bo’r. Darsda foydalanadigan texnologiya:Hamkorlikda o’qitish texnologiyasi “ Kichik guruhlarda ishlash” metodi, maruza-suhbat metodlari, “Aqlimizni charxlaymiz” metodlari. Darsning texnologik chizmasi
Darsning borishi : Tashkiliy qism : O’quvchilar bilan salomlashiladi, navbatchi axbarotini tinglanadi. O’tilgan mavzuni mustahkamlash. No’xat o’simligi:
Bundan tashqari “Aqlimizni charxlaymiz” usulida o’quvchilarga quyidagi savollar beriladi: 1.Qanday belgilar dominant belgilar deyiladi.
Yangi mavzu bayoni: Diduragay chatishtirishda duragaylash uchun ikki juft alternativ belgili masalan, rangi va shakli bilan farq qiluvchi no‘xatlar chatishtiriladi. Digomo- zigotali organizmlar AABB (sariq, silliq) va aabb (yashil, burushgan) orga- nizm lar chatishtirishdan F 1 da АаВb (100%) sariq silliq organizmlar olina di. Bunda birinchi avlodda bir xillilik (bir xilligi) qonunining yuzaga chiqqanligini ko‘ramiz. So‘ngra hosil bo‘lgan digeterozigota duragaylar o‘zaro chatishtiril- ganda F 2 quyidagi natijani olamiz: sariq silliq A – B–; sariq burushgan A – bb; yashil silliq aaB–; yashil burushgan – aabb. Duragaylarning F 2 dagi fenotipik jihatdan 9:3:3:1, genotipik jihatdan 1:2:2:4:1:2:1:2:1 nisbatda ajralish beradi. Shunday qilib chatishtirish uchun olingan belgilarning yangi kombinatsiyasi kelib chiqdi. Bu tajribadan G. Mendel ikkita har xil belgilarning bir-birini inkor etuvchi variantlari mustaqil kombinatsiyalana olishi mumkin ekan, degan xulosaga keldi va uchinchi qonuni – belgilarning mustaqil holda taqsimlanishi deb ataladi. U quyidagicha ta’rifl anadi: ikki yoki undan ortiq alternativ belgilari bo‘lgan geterozigota organizmlar o‘zaro chatishtirilganda belgilarning mustaqil holda nasldan naslga o‘tishi yoki kombinatsiyalanishi kuzatiladi. Lekin shu narsani unutmaslik kerakki, bu qonun faqat noallel genlar nogomolog xromosomalarda joylashgandagina amalga oshadi. Diduragay chatishtirishda allellarning F 2 avlodida fenotip jihatdan allellarning quyidagi kombinatsiyasi yuzaga chiqishi mumkin: sariq va silliq = 3/4×3/4 = 9/16; yashil va silliq = 3/4×1/4 = 3/16; sariq va burushgan = 3/4×1/4 = 3/16; yashil va burushgan =1/4×1/4 = 1/16.Xulosa qilib aytganda, G. Mendel tajribalarida dominant va retsessiv belgilarning nisbati 3:1 ni tashkil etadi. Uch, to‘rt va undan ko‘p belgilari bilan tafovut qiladigan formalarni chatishishidan hosil bo‘lgan organizmlar poliduragaylar deb nomlanadi. Masalan, no‘xatning doni sariq, sirti tekis, gultojibargi qizil bo‘lgan navi doni yashil, sirti burushgan, gultojibargi oq rangda bo‘lgan navi bilan chatishtirilsa F 1 duragaylarning doni sariq, sirti tekis, gultojibarglari qizil rangda bo‘ladi. Agar F 1 duragaylar o‘zaro chatishtirilsa 8 xil urg‘ochi gametalar, 8 xil gametalar erkak qo‘shilishi oqibatida 64 ta zigota hosil bo‘ladi. Ularning fenotipi: 27 ta doni sariq, tekis, guli qizil, 9 ta doni sariq, tekis, guli oq, 9 ta doni sariq, burushgan, guli oq, 9 ta doni yashil, tekis, guli qizil, 3 ta doni sariq, burushgan, guli oq, 3 ta doni yashil, tekis, guli oq, 3 ta doni yashil, burushgan, guli qizil, 1 ta doni yashil, burushgan, guli oq bo‘ladi.Shuni qayd etish lozimki, allel juftlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, ajralish sinfl ari, ularning kombinatsiyalanish imkoniyatlari, fenotipik va genotipik sinfl ar soni ham ko‘p bo‘ladi. Diduragay va Poliduragay chatishtirishga oid masalalar: Shaftoli osimligida meva rangi va gultojbargining shaklini ifodalovchi genlar mustaqil irsiylanadi. Seleksioner o’z tajribasida shaftoli o’simligining digeterozigota holatidagi mevasi oq rangli gultojbargi tekis shakldagi formasi bilan och sariq rangli gultojbargi voronkasimon shakldagi formasi chatishtirilib F1da 128 ta o’simlik oldi. Olingan o’simliklardan nechtasining genotipi digetero zigotali bo’ladi. A)48 B)32 C)64 D)96 Odamlarda sochning qora rangi malla rang soch ustidan sepkillilik sepkilsizlik ustidan dominantlik qiladi. Qora sochli sepkilli (ikki belgi bo’yicha geterozigotali) yigit malla sochli sepkilsiz ayol bilan turmush qursa avlodda qanday genotiplilar olinmaydi. AaBb, Aabb B) AaBb, aabb C) AaBB, aaBB D) Aabb Pomidor mevasining yumaloq shakli(A) noksimon shakli(a) qizil rangi (B) sariq rangi (b) ustidan dominantlik qiladi. Quyidagi genotipli pomidorlar qanday gametalar hosil qiladi. A) AABB B) AaBB D) aaBB E) AABb F) AaBb G) Aabb H) aabb No’xatning uzun poyali ,oq gultjbargli formasi kalta poyali ,qizil gultojibargli formasi bilan chatishtirilgan , F1da 120ta uzun poyali, qizil gultojibargli,F2da 720 ta o’simlik hosil bo’ldi : a)F1 necha xil genotipga ega bo’ladi b)F1 necha xil gameta hosil qiladi c) F2dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali qizil gultojibargli bo’ladi d)F2 dagi o’simliklarning nechtasi uzun poyali oq gultojibargli bo’ladi. Tarvuzning mevasi yumaloq shakli uzunchoq shakli ustidan, yashil po’choqlisi chipor po’choqlisi ustidan dominantlik qiladi. Uning yumaloq chipor formasi bilan uzunchoq yashil formasi chatishtirilgan.F1da 120 ta F2da 960 o’simlik hosil bo’ldi: Ota-onaning, F1 va F2 ning genotipi va fenotipini aniqlang ; F2 necha xil fenotip hosil qiladi Ular orasida yumaloq yashil, uzunchoq chipori nechta. Foydalanilgan adabiyotlar: Biologiya sitologiya va genitika asoslari 9-sinf darsligi A.Zikiryayev, A.To’xtayev, I.Azimov , N.Sonin Download 281.45 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|