Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari
Download 1.79 Mb.
|
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У (Lotincha)
|
z = X (2£ + 1) = n (94 8)
£=1 kiymatlar to’g’ri keladi. £ orbital kvant sonining xar xil kiymatlariga mos keladigan xolatlar impuls momentining kiymatlari bilan farklanadilar. Atom fizikasida £ ning xar xil kiymatlariga to’g’ri keladigan elektron xolatlari kuyidagicha belgilanadi: £ = 0 xolatda bo’ladigan elektron S - elektron (S - xolatdagi) deb ataladi, £ = 1, P - xolat £ = 2, D - xolat £ = 3, f - xolat, va x k. Elektronning kuyidagi xolatlari mavjud bulishi mumkin: 1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 3d, 4s, 4p, 4d, 4f . Yorug’likning nurlanishi yoki yutilishi elektronni yukorida kursatilgan bir satxdan ikkinchisiga utishida sodir bo’ladi. SHunday kilib, Layman seriyalari np ^ 1s (n = 2, 3, 4, ) utishlarida, Balmer seriyalarins ^ 2p (n = 3, 4, 5, ) utishlarda kuzatiladi. - §. Pauli prinsipi. Elementlarning davriy tizimi Vodorod atomidan farkli, kup elektronli atomlarda xam xar bir elektronning xolati usha 4 ta kvant sonlari bilan tavsiflanadi. 297 Elektronlar orasidagi uzaro ta’sirlar mavjudligi ular energiyasining ayniganligini yukka chikaradi. Atomning odatdagi kuzgalmagan xolatida elektronlar eng kuyi energetik satxlarda joylashgan bo’ladi. SHu sababli, istalgan atomlardan odatdagi xolatda barcha elektronlar, xuddi 1s (n = 1, i = 0) xolatda bulishi zarurdek kurinadi. Ammo tajribada bu xolat kuzatilmaydi. CHunki kvant mexanikasining asosiy konunlaridan biri bulgan Pauli prinsipiga asosan, berilgan atomda n, i, m, s bir xil kvant sonlari majmuasiga ega bulgan ikkita elektron mavjud bulmaydi. Boshkacha kilib aytganda, bir energetik xolatda bir vaktda ikkita bir xil elektron bula olmaydi. SHu sababli, berilgan n ning kiymatlariga i va m kiymatlari bilan farklanuvchi n xolatlar mos keladi, ya’ni energetik xolatning ayniganlik darajasi kuyidagidan iborat bo’ladi: z = n2 = (2i + 1) 0 , h S kvant soni fakat ikkita ± — kiymatni kabul kiladi. SHu sababli berilgan n kiymatlariga tegishli xolatlarda atomda 2n2 elektronlar bo’ladi. Misol uchun: n =1 bo’lsa, (i =0 S - xolatda) atomda ikkita elektron bo’ladi. n = 2 bo’lsa, (i = 0 ^ 2s xolatda 2 ta elektron, 2r - xolatda 6 ta elektron) jami 8 ta elektron bo’ladi. n = 3 bo’lsa, (3s - xolatda ikkita elektron, 3r - xolatda 6 ta elektron, 3d xolatda 10 ta elektron) jami 18 ta elektron bo’ladi. n kvant sonining bir xil kiymatlariga to’g’ri keluvchi elektronlar majmuasi elektron kobigini tashkil etadi. SHu kobik i kvant sonining kiymatlariga mos kobikning bir ajralgan qismini tashkil etadi. Atomning elektron kobiklari kuyidagicha belgilanadi: n 1 2 3 4 5 kobiklar K L M N O Pauli prinsipi atom xususiyatlarining davriylik kaytarilishini osonlikcha tushuntiradi. Mendeleevning elementlar davriy tizimi tuzilishini karab chikamiz. 298 Vodorod atomi bitta elektronga ega. Navbatdagi atom oldingisidan bitta elektronga fark kiladi, ya’ni yadro zaryadini fakat bitta zaryad birligiga oshira oladi. Vodoroddan keyingi geliy atomida 2 ta elektron bor va K kobigi tulgan bo’ladi. Geliy atomida ikkala elektron K kobigidagi S - xolatda bir - biriga antiparallel spinlarga ega bulgan xolda joylashadi. 1/ 1s - xolatda 2 ta elektron borligini bildiradi Litiy atomi 3 ta elektrondan iborat. 1s - xolatda 2 ta elektron, 2s - xolatda 1 ta elektron joylashgan. Turtinchi element Berilliyda 1s, 2s xolat elektronlar bilan tulgan bulib, jami 4 ta elektronga ega bo’ladi va xk. Nazorat savollari Lui De Broyl nazariyasi, to’lqin uzunligi, modda zarrachalarining korpuskulyar - to’lqin dualizmini tushuntiring. Geyzenberg noanikliklar munosabati nimani tushuntiradi? To’lqin funksiyasi nima? Fizikaviy ma’nosini tushuntiring. Mikrozarrachalarning xolati kvant mexanikasida kanday tenglama bilan aniklanadi? To’lqin funksiyasiga kuyiladigan shartlarni birma-bir aytib bering? Statsionar xolat uchun SHredinger tenglamasi kanday kurinishda bo’ladi? SHredinger tenglamasini devori cheksiz bulgan potensial urada turgan zarrachaga tadbik kilib kursating? Tunnel effekti nima? Siyraklashtirilgan gazlarning chiziqli spektrlari xakida tushuncha bering. Atom yadrosi. Vodorod atomi uchun N.Bor nazariyasi, energiyaning kvantlanishini tushuntiring. Vodorod atomi uchun SHredinger tenglamasini kullang? Energiya, impuls va impuls momentlarini kvantlanishi nima? Kvant sonlarini tushuntiring. Spin nima? Zarrachalarni energetik satxlarda taksimlanishini kursating? Pauli prinsipi nima? 299
Download 1.79 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||