Muhandislik geologik tadqiqotlar

4.Pnevmogidrotermal metamorfizm - magmaning yuqoriga harakat 
qilib, intruziv tog’ jinslarini hosil qilgan paytda undan ajralgan yuqori
temperatura va bosimga ega bo’lgan gazlar hamda suyuq eritmalar ta’sirida 

---

56 
magmatik, effuziv va intruziv jinslarning o’zgarishidan hosil bo’ladi. Bu jarayon 
pnevmatolit yoki gidrotermal metamorfizm deb ataladi.
Metamorfik tog’ jinslarining mineralogik tarkibi, ko’pincha magmatik va 
cho’kindi tog’ jinslarining aynan o’zlaridir. Metamorfik jinslarning teksturasi - 
slanesli (gneyslar, gilli slanetslar) yoki massivli (marmar, qumtosh). Slanetsli 
tuzilish bir tomonlama bosim ta’sirida shakli o’zgargan jinslar uchun
xarakterlidir. Ushbu metamorfik tog’ jinslarining slanetsli tuzilishiga parallel 
bo’lgan yo’nalish bo’yicha qurilish xossalari, masalan; sovuqbardoshligi,
mustahkamligi pasayishi mumkin. Massivli (zalvorli) tekstura - har tomonlama 
bosim ostida hosil bo’ladigan jinslar uchun xarakterli bo’lib, bunda kerakli 
cho’kindi tog’ jinsi qayta kristallanish va zichlanish oqibatida yaxlit, tuzilishga 
ega bo’ladi. Bunday jinslar o’zi hosil bo’lgan cho’kindi tog’ jinslariga ko’ra, 
yuqori zichlikka ega bo’ladi.
Qurilishda metamorfik tog’ jinslaridan: 
gneyslar, gilli slanetslar, marmarlar va kvartsitlar ishlatiladi. 
Gneyslar - mineral tarkibiga ko’ra granit tipidagi jinslarga o’xshash. 
Slanetsli tuzilishi bo’lgani sababli uzoqqa chidamaydi. Qurilishda ularni ko’proq 
poydevorga tosh plitka o’rnida, trotuarlarga terish uchun, kanal qirg’oqlarini 
koshinlashda ishlatiladi. 
Gilli slanetslar - gillardan tashkil topgan tipik slanesli metamorfik tog’ 
jinsi bo’lib, rangi qora yoki kulrang qoramtir. Gilli slaneslar suvda ivimaydi, suv 
bilan aralashib ketmaydi, nurashga qarshi yaxshi bardosh beradi, osongina yupqa 
varaqachalarga (3...10mm) ajralib, tomga yopiladigan material sifatida ishlatiladi. 
Marmarlar - ohaktoshlardan hosil bo’lib, kal’tsit minerallarining puxta 
birikishidan, ba’zan dolomit, marganetsli, temirli va uglerod birikmalar bilan 
aralashib, ularga turlicha rang beradi. Aralashmalar bir tekisda tarqalmaganligidan 
marmarlar rang - barang jilolarda tovlanib ajoyib ko’rinish beradi. Marmarlarning 
zichligi ancha yuqori - 2900 kg/m
3
gacha, suv shimuvchanligi 0,7% gacha, 
siqilishga bo’lgan mustahkamligi - 300 MPa gacha, qattiqligi - 3ga teng. 
Marmarlarga ishlov berish oson, ularni yupqa plitalarga qirqib ajratish mumkin. 

---

57 
Marmarlardan binolarning ichki qismidagi devorlarga qoplama material, zinapoya 
sahnlarida, ustunlarda, qoplama material sifatida ishlatiladi. Marmarning siniqlari 
esa suvoqchilikda pardozbop qurilish materiali sifatida ishlatiladi. Binolarning
tashqi qismlarida ko’pchilik turdagi ohaktoshlarni ishlatish yaramaydi, chunki 
tashqi ob - havo ta’siridan (suv, oltingugurt gazi, issiq- sovuk) marmar yuzasining 
jilosi buziladi, ko’zga tashlanib turadigan darajada yemiriladi (rangi o’zgaradi,
g’ovak, g’adir- budir bo’lib qoladi).