Mundarija: Kirish I. Bob. Aholi turmush darajasi statistikasi ifodalovchi tizimlarni o'rganish

4.1-jadval
Jon boshiga hisoblangan daromad va go‘sht mahsulotlari iste’moli

Oila nomeri	Jon boshiga daromad, pul birligi (х)			Jon boshiga iste’mol, kg. (u)			Joriy davr
	Bazis davr	Joriy davr	Bazis davr		Joriy davr	х u		u^2	х2	(uuх/u)*1000
1	860	900	25		27	24300		729	810000	2,6
2	980	1030	27		29	29870		841	1060900	1,0
3	1050	1100	29		31	34100		961	1210000	0,3
4	1100	1140	31		32	36480		1024	1299600	0,6
5	1160	1210	32		34	41140		1156	1464100	1,8
6	1270	1300	34		36	46800		1296	1690000	1,4
Jami	6420	6680	178		189	212690		6007	7534600	7,7
O‘rtacha	1070	1113,3	29,7		31,5	35448		1001,2	1255767	1,28

Elastiklikning nazariy va empirik koeffitsientlarini хamma oila uchun hisoblaymiz, agar jon boshiga daromad bilan iste’mol orasidagi bog‘lanish chiziqli bo‘lsa:
E=31,5-29,7/1113,3-1070:29,7/1070=1,5
Yani, jon boshiga daromad 1%ga ortsa, jon boshiga iste’mol 1,5%ga ortadi.
Chiziqli korrelyatsiya koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi:
R=xy-x*y/Gx*Gy;
bunda, Gx – omil belgining o‘rtacha kvadratik tafovuti Gy – natija belgining o‘rtacha kvadratik tafovuti.
Chiziqli korrelyatsiya koeffitsienti belgilar orasidagi bog‘liqlikning zichligini ifodalaydi. Korrelyatsiya koeffitsienti 0 bilan 1 orasida o‘zgaradi. U qanchalik birga yaqinlashsa, bog‘lanish shunchalik zich bo‘ladi. Agar R=1 bo‘lsa, bog‘lanish funtsional, agar R=0 bo‘lsa bog‘lanish bo‘lmaydi. Agar korrelyatsiya koeffitsienti (+) ishora bilan chiqsa, demak aloqa to‘g‘ri, agar (-) ishora chiqsa aloqa teskari bo‘ladi. Bizning misolimizda:

Demak, jon boshiga daromad bilan iste’mol orasidagi bog‘lanish to‘g‘ri va juda yuqori.
Belgilar orasidagi korrelyatsion aloqaning muhimligini baholash uchun korrelyatsiya koeffitsientining o‘rtacha kvadratik хatosi hisoblanadi:
G_R=1-R²/P;
Bizning misolimizda: G_R=1-0,993/6=0,016
Shunday qilib, belgilar orasidagi aloqani sezirarli deb qarash mumkin. Chiziqli regressiya tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega: J_x=a₀+a₁x;
bunda, a₀ – tenglamaning ozod parametri bo‘lib, u natijaviy belgining
(iste’mol) darajasini ifodalaydi; a₁ – regressiya koeffitsienti. U agar aholi daromadi 1%ga ortsa,
iste’mol qanchaga o‘zgarishini ko‘rsatadi..
a₀ va a₁ lar qiymatini topish uchun, normal tenglamalar tizimini echish
lozim:
6p+6680a₁=189
6680a₀+7534600a₁=212690, shundan a₀=y*x²-yx*x/pх²-х*х=189*7534600-
212690*6680/6*7534600-6680²=5,6 a₁=nxy-x*y/nх²-х*х=6*212690-6680*189/6*7534600-
6680²=0,023
Tuzilgan regressiya tenglamasi jon boshiga daromad bilan jon boshiga iste’mol o‘rtasidagi bog‘liqlikni qanchalik to‘g‘ri aks ettirishini aniqlash maqsadida o‘rtacha approksimatsiya хatosini hisoblaymiz:
A=1/n*(y₁-y_x)/y₁*100=1/6*7,7=1,28
Approksimatsiya хatosi qanchalik kichik bo‘lsa, bog‘liqlik хaqiqiy darajaga yaqin bo‘ladi. Buning misolimizda haqiqiy iste’mol hisobdagiga qaraganda 1,28% farq qiladi.
Nazariy elastililik koeffitsienti iste’molning daromadga bog‘liqligi aloqaning chiziqli formasida quyidagicha hisoblanadi:
E= a₁*х:u=0,023*1113,3/31,5=0,813
Nazariy elastiklik koeffitsientining ko‘rsatishga, agar daromad 1%ga ortsa, go‘sht mahsulotlarining iste’moli 0,813%ga ortadi.
Omil belgining natijaviy belgiga ta’sirini baholash maqsadida koeffitsient hisoblanadi:
=a₁*Gx/Gy=0,023*27,79/2,99=0,982
-koeffitsient – o‘rtacha kvadratik tafovutning qaysi qismiga, jon boshiga iste’mol o‘zgaradi, agar jon boshiga iste’mol o‘rtacha kvadratik tafovutga o‘zgarsa degan so‘roqqa javob beradi.
Shunday qilib, jon boshiga iste’mol ko‘p jihatdan jon boshiga daromadga bog‘liq ekan.

Xulosa
Xulosa qilishimiz mumkindirki bu ko‘rsatkichlarni mamlakatning barcha aholisi bo‘yicha, aholining ayrim guruhlari (ishchi, xizmatchi, dehqon va shu kabi) bo‘yicha hududlar, hamda tarmoqlar bo‘yicha aniqlash lozim bo‘ladi.
Aholining turmush darajasini ifodalovchi umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarga kurs ishida quyidagilarni kiritgan:
-jon boshiga to‘g‘ri kelgan sof milliy daromad;
-nominal va real daromad indekslari;
-turmush qiymati indeksi;
-inson barkamolligi indeksi;
-qashshoqlik indeksi;
-aholi pul daromadlari va harajatlari balansi;
-yashash minimum va boshqalar6.
Iqtisodiy adabiyotlarda aholi turmush darajasini ifodalovchi umumiy aniq bitta integral ko‘rsatkich tavsiya etilmagan. Lekin BMT mamlakatlarining iqtisodiy taraqqiyot darajasini aniqlash uchun mamlakat aholisi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot (yoki YAMM) hajmini (taqqoslama bo‘lishi uchun AQSH dollarida hisoblangan) tavsiya etgan. Bu ko‘rsatkichga ko‘ra dunyodagi barcha mamlakatlar 3-guruhga:
1.Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar:
2.Iqtisodiyoti rivojlanayotgan mamlakatlar:
3.Iqtisodiyoti qoloq mamalakatlarga bo‘linadi.
Albatta o‘rtacha olganda, iqtisodiyoti rivojlangan mamlaktlarda aholi turmush darajasi iqtisodi qoloq bo‘lgan mamlakatlar aholi turmushidan yaxshiroqdir.