Mundarija: kirish I bob. Gen va gen konsepsiyasi haqida tushuncha

Allellar dominant va retsessivga bo'linadi. Dominant allel fenotipda qaysi belgi namoyon bo'lishini aniqlaydi va retsessiv allel meros bo'lib qoladi, ammo heterozigotli organizmda o'zini namoyon qilmaydi.
Mavjud qisman ustunlikka ega allellar, bunday holat kodominans deb ataladi, bu holda ikkala belgi ham fenotipda namoyon bo'ladi. Masalan, ular qizil va oq inflorescences bilan gullarni kesib o'tishdi, natijada keyingi avlodlarda ular qizil, pushti va oq gullarni olishdi (pushti inflorescences kodominansning namoyonidir). Barcha allellar lotin alifbosidagi harflar bilan belgilanadi: katta - dominant (AA, BB), kichik - resessiv (aa, bb).
Gomozigotalar va heterozigotlar
HomozigotaAllellar faqat dominant yoki retsessiv genlar bilan ifodalangan organizmdir.
Gomozigositiya har ikkala xromosomada bir xil allellarning bo'lishini anglatadi (AA, bb). Gomozigot organizmlarida ular bir xil belgilar uchun kodlashadi (masalan, oq rang gul barglari), bu holda, barcha nasllar bir xil genotip va fenotipik namoyon bo'ladi.
GeterozigotAllellar dominant va retsessiv genlarga ega bo'lgan organizmdir.
Geterozigozitatsiya - bu xromosomalarning (Aa, Bb) homologik hududlarida turli xil allel genlarning mavjudligi. Geterozigot organizmlaridagi fenotip har doim bir xil bo'ladi va dominant gen tomonidan belgilanadi.


2.2 Xromosomalar (xromo... va yun. soma — tana) — shaklan yadrodan farq qiluvchi, ba'zi bir boyoqlar yordamida boyaladigan yadroning eng muhim tarkibiy qismidir. Hujayrasidagi genlarni oʻzida saqlovchi, hujayra va yaxlit organizm uchun xos xususiyatlarni belgilovchi organoidlar. Oʻzoʻzidan koʻpayish xususiyatiga ega. Organizmlar X.i tuzilishi va funksiyasiga koʻra bir-biridan farq qiladi. "X." terminini nemis anatomi va gistologi V.Valdeyer taklif etgan (1888). X. asosini oqsillar va nukleoproteidlar bilan bogʻlangan 2 zanjirli DNK molekulasi tashkil etadi. X.dagi irsiy axborot DNK molekulasining tuzilishi va uning genetik kodi orqali taʼminlanadi. X.dagi DNKning taxlanishi va RNK sintezini boshkarishda oqsillar ishtirok etadi. X. tuzilishi va funksiyasining oʻzgarishi X. subbirliklari — xromonemalarning spirallanishi bilan bogʻliq. Spirallangan X. hujayra boʻlinishi metafazasida yorug'lik mikroskopda yaxshi koʻrinadi. Har bir xromosoma sentromeralari orqali oʻzaro tutashgan 2 ta xromatiddan iborat. Xromatidlar reduplikatsiya natijasida hosil boʻladi. Somatik hujayrlarda X. diploid (2 tadan), ularning biri ona, 2si ota organizmga tegishli. Jinsiy koʻpayish (meyoz)da gomologik X.dan biri jinsiy hujayralarga oʻtadi. Har xil turga mansub organizmlar birbiridan X. soni va ularning tuzilishi bilan farq qiladi. Hujayradagi barcha X. kariotip (X. toʻplami)ni hosil qiladi. Kariotipda jinsiy X. va autosomalar boʻladi. Ayrim turlarda aynan shu tur uchun xos genlarga ega boʻlmagan qoʻshimcha X. ham uchraydi. Bakteriyalar va viruslar genetik apparata bir chiziqli yoki halqasimon, sitoplazmadan yadro qobigʻi orqali ajralmaganligi va taxlanmaganligi tufayli ularni shartli ravishda X. deyish mumkin.