Mundarija kirish I bob. Ma'lumotlar ombori

II-BOB. Delphi dasturlash tili
2.1 Delphi dasturlash tili muhuti
Delphi -Windows operatsion tizimida dastur yaratishga yoʻnaltirilgan dasturlash muxitidir. Delphida dastur tuzish zamonaviy vizual loyihalash texnologiyalariga asoslangan boʻlib, unda dasturlashning obyektga yoʻnaltirilgan gʻoyasi mujassamlashgan. Delphida dastur Turbo Pascal dasturlash tilining rivoji boʻlgan Object Pascal tilida yoziladi.
Delphi -bir necha muhim ahamiyatga ega boʻlgan texnologiyalar kombinatsiyasini oʻzida mujassam etgan:
• yuqori darajadagi mashinali kodda tuzilgan komplyator;
• obyektga yoʻnaltirilgan komponentalar modellari;
• dastur ilovalarini vizual tuzish;
• maʼlumotlar bazasini tuzish uchun yuqori masshtabli vosita.
Delphi - Windows muhitida ishlaydigan dastur tuzish uchun qulay boʻlgan vosita boʻlib, kompyuterda dastur yaratish ishlarini avtomatlashtiradi, xatoliklarni kamaytiradi va dastur tuzuvchi mehnatini yengillashtiradi. Delhida dastur zamonaviy vizual loyihalash texnologiyasi asosida obyektga yoʻnaltirilgan dasturlash nazariyasini hisobga olgan holda tuziladi. Delphi sistemasi Turbo Pascal 7.0. tilining rivoji boʻlgan obyektga yoʻnaltirilgan Object Pascal dasturlash tilini ishlatadi.
Maʼlumki dastur tuzish sermashaqqat jarayon, lekin Delphi tizimi bu ishni sezilarli darajada soddalashtiradi va masala turiga qarab dastur tuzuvchi ishining 50-80%ni tizimga yuklaydi. Delphi tizimi dasturni loyihalash va yaratish vaqtini kamaytiradi,


Delphi tizimi oynasi va uning elementlari
Delphi tizimida ishni boshlash uchun uni dasturlar menyusidan topib ishga tushiramiz.
Pusk=>Programmы=>Borland Delphi=>Delphi
Delphi oynasi koʻrinishi odatdagidan ancha boshqacharoq boʻlib, u oʻz ichiga beshta oynani oladi:
• bosh oyna - Delphi Project1;
• forma oynasi - Form1;
• obyekt xossalarini taxrirlash oynasi-Object Inspector;
• obyektlar roʻyxatini koʻrish oynasi - Object tree View;
• dastur kodlarini tahrirlash oynasi - Unit.pas.
Bosh oyna ekranning yuqori qismida joylashgan boʻlib, uning birinchi qatorida sarlovha, yaʼni proyektning nomi joylashgan. Ikkinchi qatorda buyruqlar menyusi gorizantal koʻrinishda joylashgan. Keyingi qatorning chap tarafida uskunalar paneli va oʻng tarafida komponentalar politrasi joylashgan.
Buyruqlar menyusi quyidagilarni oʻz ichiga olgan:
-File (fayl) boʻlimi fayllar ustida ish bajarish uchun kerakli buyruqlarni oʻz ichiga olgan;
-Edit (taxrir) boʻlimi fayl ichidagi maʼlumotlarni taxrirlash uchun kerakli buyruqlarni oʻz ichiga olgan;
-Seerch
-View
-Compile
-Run formani ishga tushirish.
-Options
-Tols servis xizmatidan foydalanish.
-Help yordam chaqirish.
Forma oynasida ilovalar yaratiladi. Object Inspector oynasi obyekt xossalarini taxrirlash uchun xizmat qiladi. Obyekt xossalari bu - obyektga berilgan xarakteristika boʻlib, uning koʻrinish, joylashishi va holatidir. Masalan, Width va Height xossalari forma oʻlchamini, top va Lift esa formaning ekrandagi holati, Caption - sarlovha matnini aniqlaydi.
Vizual dasturlash texnologiyasida obyekt deganda muloqat oynasi va boshqarish elementlari (kiritish va chiqarish maydoni, buyruq tugmalari, pereklyuchatellar va boshqa) tushuniladi.
Delphida dasturlash ikkita oʻzaro taʼsir etuvchi bir-biri bilan bogʻliq jarayon asosida tashkil qilinadi:
-dasturni vizual loyihalash jarayoni;
-dastur kodlarini kiritish (yozish) jarayoni.
Kodlarni yozish uchun maxsus kod oynasi mavjud boʻlib, u dastur matnini kiritish va taxrirlash uchun moʻljallangandir. Bu kodlarni yozish oynasida dasturlash Pascal tilining rivoji boʻlgan va kengaytirilgan Object Pascal tilida tuziladi.
Kodlarni yozish oynasi boshlanishda oʻz ichiga hali boʻsh formani akslantiruvchi dastur matnini yozib chiqaradi. Dastur loyihasini ishlashi mobaynida dasturchi kerakli dastur operatorlarini kiritib, formani loyiha boʻyicha akslantiradi. Delphida dasturlash forma oynasini tashkil etishdan boshlanadi.
Oddiy dastur ilovasini yaratish ketma-ket File=> New=> Applisation buyrugʻini berish bilan boshlanadi. Bu buyruqni berishdan oldin ikkita asosiy ishni bajarish lozim:
-papka tashkil etish;
-tizimni toʻgʻrilash.
Papka tuzing, masalan, My_Delhp nomli. My_Delhp papkasi ichida yana oʻz dasturngizni saqlash uchun papka ochish, masalan Pgm_1.

Delphi muhitining standart nastroykasiga oʻzgartirish kiritish uchun Tols=>Environment Options menyu buyrugʻini berish va muloqat darchasidan krakli oʻzgarishlarni bajarish lozim.
Delphi dasturlash muhitida ishlash jarayonida quyidagi kengaytmali fayllar ishlatiladi:
-loyiha fayli, kengaytmasi .dpr;
-paskal moduli fayli, kengaytmasi .pas;
-komponentalar joylashgan fayl, kengaytmasi .dcu;
-formalar joylashgan fayl, kengaytmasi .dfm;
-maʼlumotlar bazasi fayli, kengaytmasi .dbf.
Tayyorlanadigan Delphi dastur uchta asosiy etapdan oʻtadi:
-kompilyatsiya;
-komponovka;