Mundarija: kirish I. Bob o’quv faoliyatida talabalar o’rtasida stresslarning kelib chiqish sabablari

I.BOB O’QUV FAOLIYATIDA TALABALAR O’RTASIDA STRESSLARNING KELIB CHIQISH SABABLARI
1.1.Stessni ilmiy adabiyotlarda o’rganish
Stress tushunchasi zamonaviy odamning so'z boyligidan mustahkam o'rnashgan va ko'chadagi aksariyat odamlar bu hodisani echilmaydigan qiyinchiliklar, echib bo'lmaydigan to'siqlar, amalga oshmagan umidlar natijasida kelib chiqqan salbiy, og'riqli tajribalar yoki ko'ngilsizliklar deb bilishadi. 80 yildan ko'proq vaqt oldin Xans Selye, stress nazariyasini yaratuvchilar o'zlarining asarlarida stress og'riq, iztirob, xo'rlik, hayotdagi katastrofik o'zgarishlarni anglatmasligini ta'kidladilar.Stressni to'liq yo'qotish hayotning tugashini anglatadiPsixologik stress nima? Nazariya muallifi tomonidan berilgan uning klassik ta'rifi. Stress (stress - kuchaygan stress, hissiy stress) - uning gomeostazini buzilishiga olib keladigan stress omillari ta'siri natijasida organizmning o'ziga xos bo'lgan har qanday talablarga moslashuvchan reaktsiyalar majmuasi. Nonspesifik reaktsiyalar - bu organizmning boshlang'ich holatini tiklashga qaratilgan, o'ziga xos stimullarga maxsus ta'sirlar natijasida hosil bo'lgan moslashuvchan harakatlar. Shaxsning odatiy hayotida o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan har qanday ajablanib, stressli omil bo'lishi mumkin. Vaziyat qanday xarakterga ega bo'lishi muhim emas - ijobiy yoki salbiy. Hissiy zarbani nafaqat tashqi holatlar, balki aniq voqealarga ongsiz munosabat ham qo'zg'atishi mumkin. Inson psixikasi uchun faqat odatiy hayot ritmlarini qayta qurish uchun zarur bo'lgan sa'y-harakatlar miqdori, yangi talablarga moslashishga sarflanadigan energiya intensivligi rol o'ynaydi.Tibbiy amaliyotda stressli vaziyatlarni ikki turga bo'lish odatiy holdir: eustress - ijobiy shakl va qayg'u - salbiy. Eustress organizmning hayotiy resurslarini safarbar qiladi va keyingi faoliyatni rag'batlantiradi. Qayg'u olib keladi, "yara" ni keltirib chiqaradi, hatto to'liq davolangan taqdirda ham, iz qoldiradi.Xavotirlik odamning somatik va ruhiy salomatligiga salbiy ta'sir qiladi va jiddiy kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo'lishi mumkin. Stress holatida immunitet tizimining faoliyati sezilarli darajada pasayadi va odam virus va infektsiyalarga qarshi himoyasiz bo'lib qoladi. Salbiy hissiy stress bilan avtonom asab tizimi faollashadi, ichki sekretsiya bezlari intensiv ishlaydi. Stress omillarining uzoq yoki tez-tez ta'siri bilan psixoemotsional soha buziladi, bu ko'pincha og'ir depressiyaga olib keladi yoki.
Stress omillari ta'sirining tabiati bo'yicha quyidagilar mavjud:
neyropsikik;
harorat (issiqlik yoki sovuq);
yengil;
oziq-ovqat (oziq-ovqat tanqisligi natijasida);
boshqa turlari.[1]
Ajoyib psixolog Leontiev tanadagi hayotiy ehtiyojlarni qondirish bilan bog'liq bo'lmagan tashqi hodisalarga (oziq-ovqat iste'mol qilish, uxlashga bo'lgan ehtiyoj, o'z-o'zini saqlab qolish instinkti, nasl berish) reaktsiyalarni namoyish qilsa, bunday reaktsiyalar faqat psixologikdir. Stress nazariyasi kontseptsiyasida inson uchun qiyin, g'ayrioddiy vaziyat tushunchasi ham psixologik hodisadir.Stressli vaziyatlar ham ikki guruhga bo'linadi: haddan tashqari ijtimoiy sharoit (urush, bezorilik hujumlari, tabiiy ofatlar) va tanqidiy psixologik hodisalar (qarindoshining o'limi, ijtimoiy holatining o'zgarishi, ajralish, imtihon). Ba'zilar uchun sodir bo'lgan voqealar shok zarbasi, boshqalari uchun bu tabiiy hodisa va reaktsiyaning intensivligi faqat individualdir. Bu shubhasiz haqiqat: stimulga javob paydo bo'lishi uchun ushbu stimul ma'lum bir kuchga ega bo'lishi kerak. Va har bir odam o'zgaruvchan, o'zgaruvchan sezgirlik chegarasiga ega. Kam sezgirlik chegarasiga ega bo'lgan shaxs zaif intensivlikni qo'zg'atishga kuchli reaktsiyasini namoyish etadi, yuqori sezuvchanlik chegarasi bo'lgan odam bu omilni tirnash xususiyati beruvchi sifatida qabul qilmaydi.Parametrlarga ko'ra stressni ikki guruhga bo'lish odatiy holdir:
Biologik;
Psixologik.
Psixologik stressning ta'riflari har xil mualliflardan farq qiladi, ammo aksariyat olimlar tashqi (ijtimoiy) omillar ta'siridan kelib chiqqan yoki ichki hislar ta'sirida shakllangan stressning bu turiga murojaat qilishadi. O'zining yurish bosqichlari qonuniyatlarini psixoemotsional stressga qo'llash har doim ham mumkin emas, chunki har bir shaxs psixikaning individual xususiyatlariga va avtonom nerv tizimining shaxsiy xususiyatlariga ega.Boshqaruv savoli sizga stressli vaziyat turini farqlash imkonini beradi: "Stresslar tanaga aniq zarar etkazadimi?"... Ijobiy javob bo'lsa, biologik turga tashxis qo'yiladi, salbiy bo'lsa - psixologik stress.Psixoemotsional stress biologik turlardan bir qator o'ziga xos xususiyatlari bilan farq qiladi, shu jumladan:
U shaxsning xavotiri ob'ekti bo'lgan ham real, ham ehtimoliy vaziyatlar ta'siri ostida shakllanadi;
Shaxsning muammoli vaziyatga ta'sir ko'rsatishda ishtirok etish darajasini baholashi, tanlangan stress omillarini neytrallash usullari sifatini anglashi juda muhimdir.
Stressli hislarni o'lchash usuli (PSM-25 shkalasi) bilvosita ko'rsatkichlarni (stressor, depressiv, xavotir-fobik holatlar ko'rsatkichlari) o'rganishga emas, balki odamning hissiy holatini tahlil qilishga qaratilgan.
Biologik va psixologik stressli vaziyatlarning asosiy farqlari:
Guruh Biologik stress Psixologik stress
Vujudga kelish sababi Stressorlarning fizik, kimyoviy, biologik ta'siri O'z fikrlari, ichki hissiyotlari, jamiyatning ta'siri
Xavf darajasi Haqiqiy Virtual, haqiqiy
Stress omillari Somatik sog'liq, hayot uchun xavfli Hissiy soha, o'z qadr-qimmati, ijtimoiy mavqei
Javobning tabiati "Birlamchi" reaktsiyalar: qo'rquv, qo'rquv, g'azab, og'riq. "Ikkilamchi" reaktsiyalar: hayajon, xavotir, asabiylashish, xavotir, vahima, depressiv holatlar
Vaqt oralig'i Hozirgi va yaqin kelajak chegaralarida aniq belgilangan Tushunarsiz, loyqa, o'tmish va cheksiz kelajakni o'z ichiga oladi .
Shaxsiy xarakter xususiyatlarining ta'siri Yo'q yoki minimal Muhim.
Misol Virusli infektsiya, travma, ovqatdan intoksikatsiya, muzlash, kuyish Oilaviy mojaro, sherik bilan xayrlashish, moddiy qiyinchiliklar, ijtimoiy mavqe o'zgarishi.Stressli hodisaga ta'sir doirasi turli xil qo'zg'alish va tormozlanish holatlarini, shu jumladan affektiv holat deb ataladigan holatlarni o'z ichiga oladi. Stressli holat jarayoni uch bosqichdan iborat.
Bosqich 1. Xavotirning hissiy reaktsiyasi.Ushbu bosqichda tananing stress omillari ta'siriga birinchi reaktsiyasi namoyon bo'ladi. Ushbu bosqichning davomiyligi qat'iy individualdir: ba'zi odamlar uchun keskinlikning kuchayishi bir necha daqiqada yo'qoladi, boshqalarda xavotirning kuchayishi bir necha hafta davom etadi. Organizmning tashqi stimulga qarshilik darajasi pasayadi va o'zini o'zi boshqarish zaiflashadi. Inson asta-sekin o'z harakatlarini to'liq boshqarish qobiliyatini yo'qotadi, o'zini tuta olmaydi. Uning xatti-harakati butunlay qarama-qarshi harakatlarga o'zgaradi (masalan: o'zini tutgan, o'zini tutgan odam dürtüsel, tajovuzkor bo'ladi). Shaxs ijtimoiy aloqalardan qochadi, yaqinlar bilan munosabatlarda begonalashuv mavjud, do'stlar va hamkasblar bilan muloqot qilish masofasi oshadi. Qiyinchilikning ta'siri psixikaga halokatli ta'sir ko'rsatadi. Haddan tashqari emotsional stresslar disorganizatsiya, yo'nalish va shaxssizlikni keltirib chiqarishi mumkin.
Bosqich 2. Qarshilik va moslashish.Ushbu bosqichda organizmning stimulga chidamliligini maksimal darajada faollashtirish va kuchaytirish amalga oshiriladi. Stress omilining uzoq muddatli ta'siri uning ta'siriga bosqichma-bosqich moslashishni ta'minlaydi. Tananing qarshiligi me'yordan sezilarli darajada oshadi. Aynan shu bosqichda shaxs tahlil qila oladi, eng samarali usulni tanlaydi va stress omiliga qarshi kurashadi.
3-bosqich.Uzoq vaqt davomida stress omili ta'sirida mavjud energiya manbalarini tugatgandan so'ng, odam qattiq charchoq, vayronagarchilik, charchoqni his qiladi. Aybdorlik hissi birlashadi, tashvishlanish bosqichining takroriy belgilari paydo bo'ladi. Ammo, bu bosqichda tananing qayta moslash qobiliyati yo'qoladi, odam biron bir choralar ko'rishga ojiz bo'lib qoladi. Organik tabiatning buzilishi paydo bo'lib, og'ir patologik psixosomatik holatlar paydo bo'ladi.Har bir inson bolaligidanoq stressli vaziyatda o'zini tutishining shaxsiy stsenariysi bilan "dasturlashtirilgan", tez-tez takrorlanadigan, stress reaktsiyasining namoyon bo'lish shakli. Ba'zilar har kuni kichik dozalarda stress omillarining ta'sirini boshdan kechirishadi, boshqalari kamdan-kam hollarda, ammo to'liq, og'riqli ko'rinishlarda qayg'uga duch kelishadi. Shuningdek, har bir odam stress holatidagi tajovuzkorlikning individual yo'nalishi bilan tavsiflanadi. Biror kishi o'zini faqat aybdor deb biladi, depressiv holatlarning rivojlanish mexanizmlarini ishga soladi. Boshqa bir kishi uning bezovtalanish sabablarini atrofidagi odamlardan topadi va asossiz da'volar qiladi, ko'pincha o'ta tajovuzkor shaklda, ijtimoiy xavfli odamga aylanadi.