Мундарижа

22

 

(oyma – oy).

 

Ko'rsatkich 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

Indeks  

115 

133 

112 

55 

97 

113 

71 

52 

92 

64 

51 

195 

Odingi 

indeksning 

ekstrimumidan 

og'ishma,% 

x 

18 

-21 

-57  42 

16 

-42  -19  40  -28  -13 

144 

 

Ikkilamchi  qimmatli  qog'ozlar  bozorining  barqaror  va  davomli  emasligidan 

va  aktsiyalarni  qiymatida  baxolanmaganligi  hamda  aktsiya  kurslarining  pasayib 

                                                 

22

 O'zbekiston Respublikasi Valyuta birjasidan mustaqil ma'lumotlar asosida olindi. 

---

54 

 

borishi  bu  riskni  to'g'ri  baxolash  imkonini  bermaydi.  Lekin  birja  bozorining 

valatillik darajasini kuzatish mumkin (9 - jadval). 

Mazkur  8  –  jadvaldan  xulosa  qilib  shuni  ta'kidlash  mumkinki,  O'zbekiston 

aktsiyalari  bozori  boshqa  bozori  shakllanayotgan  mamlakatlar  kabi  juda  valatillik 

darajasi  baland  bo'lgan  tabiatga  ega.  Bunday  tabiat  qisqa  va  o'rta  muddatlarga 

saqlanib qolishi mumukin. Buning natijasida bozor riski qimmatli qog'ozlar bozori 

muvofiqlashtiruvchilarining aloxida e'tiborini tortadigan predmet bo'lishi lozim. 

O'zbekiston  qimmatli  qog'ozlar  bozori  o'zining  sifat  va  miqdor 

ko'rsatkichlari  bilan  ko'p  jixatdan  Rossiya  qimmatli  qog'ozlar  bozoridan  ortda 

qoladi.  Xususan,  misol  tariqasida  shuni  keltirish  mumkinki,  Rossiya  qimmatli 

qog'ozlar bozorining zamonaviy xolatini baxolab, 2008-2013 yillarda bozor xajmi 

va  likvidligi  5  marotaba  ortganligiga  guvox  bo'lish  mumkin.  Bunda  aktsiyalar 

bozori  kapitalizatsiyasi  200  mlrd.  AQSh  dollaridan  ortib  ketdi,  aktsiyalar 

bozorining  YaIMga  nisbati  esa  45  %ni  tashkil  etadi.  Qimmatli  qog'ozlar 

bozorining umumiy xajmi esa 210 mlrd. AQSh dollaridan ortib ketdi. 

Tarkibiga  1996  yilda,  avvallari  Moliya  vazirligi  qoshida  faoliyat  yuritgan 

qimmatli  qog'ozlar  va  birjalar  bo'yicha  komissiya  bazasida  tuzilgan  Qimmatli 

qog'ozlar  bozori  faoliyatini  muvofiqlashtirish  va  nazorat  qilish  Markazi  kiritilgan 

bo'lsada,  Davlat  Mulki  Qo'mitasi  qimmatli  qog'ozlar  bozorini  rivojlantirishda 

katalizator  rolini  bajarmayapti.  Bunday  tandem  xususiylashtirilgan  korxonalarda 

davlat  aktsiyalari  paketini  boshqarishda  ham,  korporativ  qimmatli  qog'ozlar 

bozorini rivojlantirishda ham kutilgan natijani bergani yo'q. Natijada esa qimmatli 

qog'ozlar  bozorida  xozirgi  muammolar  yuzaga  keldi.  Oqibatda  so'nggi  uch  yil 

davomida ochilgan aktsiyadorlik jamiyatlarining soni 01.01.2014 yil xolatiga 2114 

donani va ular aktsiyalarining umumiy xajmi 2927,3 mlrd. so'mni tashkil etdi. Shu 

bilan  birga    qo'shimcha  emissiyalar  miqdori  569,6  mlrd.  so'mni  tashkil  etdi,  ya'ni 

2012 yilgi nisbatan 25,7 %ga o'sish kuzatildi. Aktsiyalar bo'yicha dividendlarning 

o'z vaqtida to'lanmasligi ommaviy xarakter kasb etgan. 2012 yil yakunlariga ko'ra 

xisoblangan  146,0  mlrd.  so'mlik  dividendlarning  32,5  mlrd.  so'mlik  qismigina 

(22,2%) o'z vaqtida to'landi. Bundan tashqari turli xil sabablarga ko'ra 2011 yil va 

---

55 

 

avvalgi  yillar  yakuni  bo'yicha  xisoblanagan  dividendlarning  bir  qismi  ham 

to'lanmagan (5,3 mlrd. so'm).  

2013  yilda  asosiy  kapitalga  investitsiya  xajmi  3012,9  mlrd.  so'mni  tashkil 

etib,  bu  ko'rsatkich  nominal  bo'yicha  chiqarilgan  va  qimmatli  qog'ozlar  bozori 

orqali joylashtirilgan qimmatli qog'ozlar umumiy xajmidan biroz ortiqroqdir. Agar 

R/E  ko'rstkichi  (aktsiya  o'rtacha  kursining  bir  aktsiyaga  to'g'ri  keluvchi  o'rtacha 

dividend  miqdoriga  nisbati)  bo'yicha  baxolaydigan  bo'lsak,  10  –  jadvalda 

keltirilgan xolatga guvox bo'lamiz. 

10-jadval.