Muqaddima

Ishqalanish va zaryadlangan yuza bilan ta’sirlashish orqali 
elektrlashtirish.
Ma’lum sharoitda bir–biriga ishqalanish natijasida barcha fizik jismlar 
o‘lchami va ishqalanish zaryadining ishorasi turlicha bo‘lib elektrlanadi. Bitta 
jismning o‘zi boshqa, unga ishqalanuvchi jismning fizik xossalariga qarab 
o‘lchami va ishorasi turlicha zaryad olishi mumkin. Masalan, metallar shishaga 
ishqalanganda manfiy, kauchukka ishqalanganda esa musbat elektrlanadi. Ќar xil 
turdagi jismlar bir–biriga ishqalanganda ular o‘lchami bir xil, ishorasi ќar xil elektr 
zaryadlari bilan zaryadlanadi. 
Mineral 
zarrachalarning 
ishqalanish 
orqali 
elektrlanishi 
ularning 
elektrostatik maydonda o‘zini turlicha tutishi bilan tushuntiriladi.

---

128 
Tajriba natijasida elektrostatik maydonda bir xil mineral zarrachalarning 
ќamma vaqt musbat zaryadlangan, boshqalarning esa manfiy zaryadlangan 
elektrod tomonga og’ishini, minerallarning bir qismini esa elektrodlar qutblanishini 
sezmasligi aniqlangan. Bu birinchi va ikkinchi turdagi minerallarning ular 
og’adigan elektrodning ishorasiga teskari triboelektr zaryadi ishorasiga, 
og’ishmaydigan zarrachalar esa juda kichik ishqalanish zaryadiga ega ekanligini 
ko‘rsatadi. 
Mineral zarrachalarni, shuningdek, zaryadlangan elektrod bilan to‘qnashtirib 
ќam elektrlashtirish mumkin. Turli xil elektr o‘tkazuvchanlikka ega zarrachalar 
zaryadlangan elektrod bilan to‘qnashganda ular turli kattalikdagi zaryadlarni oladi. 
Nisbatan yuqori elektr o‘tkazuvchanlikka ega minerallar birozdan so‘ng elektrod 
bilan bir xil ishorali zaryad oladi, dielektrik zarrachalar esa elektrodga tortilgancha 
qoladi. Zaryadlangan yuzada elektr o‘tkazuvchi va dielektrik minerallarning o‘zini 
turlicha tutishi ularni elektr maydonida ajratishda keng ishlatiladi.
Mineral zarrachalarni zaryadlashning boshqa usullari elektr usulida boyitish 
amaliyotida ko‘p tarqalmagan.