Murakkab efirlar qishloq xojaligida ishlatilishda axamiyati Efirlar, oddiy efirlar

Suyuqlantirib olish : hayvonot qattiq yog’I asta – sekin qizdiriladi, suyuqlanma holida toza yog’ ajratib olinadi.

O’simliklardan olish : o’simliklarning urug’lari (chigit, zig’ir, kunjut, soya, kungaboqar, bodom, koks…) pressda yoki juvozlarda ezib olinadi.

Ekstraktlash usuli : tarkibida yog’ bor moddalar (osimlik urug’lari ham) birorta organik erituvchida ekstraksiyalanadi, keyin erituvchi haydash yo’li bilan ajratiladi.

Fizikaviy xossalari : tarkibi bo’yicha oddiy bo’lgan karbon kislotalarning murakkab efirlari - rangsiz, oson qaynaydigan, yoqimli meva hidli suyuqliklar. Yuqori murakkab efirlar – qovushqoq suyuqlik yoki qattiq holda bo’ladi. Yog’lar suvda erimaydi, zichliklari suvnikidan kichik, organik erituvchilarda yaxshi eriydi.
O’simliklardan olinadigan yog’lar suyuq bo’ladi. Ularga moy deyiladi. Moylarni tarkibida 50 – 70 % gacha to’yinmagan kislotalar bo’ladi.
Mol yog’ida 27 – 29% gacha palmitin, 24 – 29% stearin kislota bo’ladi. Qo’y yog’I tarkibida 25 – 27% gacha palmitin, 25 – 31% gacha stearin va 36 – 43% olein kislotalar bo’ladi.
Kimyoviy xossalari : yog’lar yuqori bosim va yuqori temperaturada suv bilan gidrolizlanadi. Natijada yuqori to’yingan karbon kislotalar bilan gliserin hosil bo’ladi.

Bu gidrolizga “qarama – qarshi oqim gidrolizi” deyiladi, yani yog’ bilan suv reaktorda qarama – qarshi oqimda yo’naltiriladi.

2. 
   Yog’larga o’yuvchi ishqorlar (NaOH, KOH) ta’sir ettirilganda yuqori to’yingan karbon kislota tuzlari va gliserin hosil bo’ladi :
   

Yuqori to’yingan kislotalarning tuzlari sovunlar deyilgani uchun bu jarayonga yog’larning sovunlanishi deb ham aytiladi.
O’simlik moylari tarkibida to’yinmagan kislotalar qoldiqlari bo’lganligi uchun ular kimyoviy qayta ishlanadi.
Moy tarkibidagi to’yinmagan kislota qoldiqlariga vodorodning birikishi natijasida to’yingan kislota qoldiqlarining hosil bo’lishi yog’larni gidrogenlash deyiladi.
Yog’larni gidrogenlash, yani kimyoviy qayta ishlash natijasida suyuq moylar qattiq yog’larga aylanadi. Gidrogenlash natijasida o’simlik moylaridan margarin olinadi.
Masalan :

Gidrogenlash jarayoni bilan moylardan margarin olishda unga sut, sariyog’, tuxum va boshqa mahsulotlar qo’shiladi. Margarin oziq – ovqat sanoatida ishlatiladi.
Texnik maqsadlar uchun ishlatiladigan yog’lar, masalan, salomas baliq moylarini gidrogenlab olinadi. Salomaslardan surkov moylari va sovunlar olishda foydalaniladi.
Yog’lar asosan oziq – ovqat mahsulotlari sifatida ishlatiladi. 1g yog’ organizmda oksidlanganda 39,71 kj energiya ajralib chiqadi.