Musiqa madaniyati fakulteti
Download 408.28 Kb.
|
101-g Mohira
|
NIZOMI NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI “MUSIQA TALIM YO’NALISHI” “MUSIQA MADANIYATI FAKULTETI” FAN: MUSIQA NAZARIYASI NURIDDINOVA MOHIRA “ DOMINANTNONAKORD (D9)” Mavzusidagi mustaqil ishi Talaba: Nuriddinova..1-kurs 101-guruh Prov.-o’qituvchi U.Yu.Yuldoshev- “Musiqa nazariyasi va metodikasi” Kafedriyasi dotsenti, pedagogika fanlari Bo’yicha falsafa doktari (PHD) TOSHKENT 2023 MAVZU: Dominantnonakord (D9) REJA: Dominantnonakord (D9) haqida tushuncha Dominantnonakord (D9) doir misollar Qo’shimcha tushuncha va malumotlar San'atning mazmuni hayot bu bizni o'rab turgan voqelik, insonning o'zi va uning ichki dunyosi, fikrlari va hissiyotlari. San'at, inson faoliyatining boshqa turlaridan farqli o'laroq, badiiy obrazlarni yaratish haqiqatini o'zlashtiradi. Akasining his-tuyg'ulari va ongiga bevosita ta'sir qiladigan shaklda u olani qayta tiklaydi. ammo rassom hayotni, hodisani, narsani nusxa ko'chirmaydi, u tasvirga xos bo'lgan eng umumiy, tipik xususiyatlarni saralaydi va ularning barchasini tushunib, tasvirning ko'rinishini o'zgartiradi, mushuk uni rasm, she'r, musiqiy asar shaklida aks ettiradi. abatta, har qanday rassom muallifning shaxsiyatini his qiladi, chunki tashqi dunyoning ob'ektiv materiallari rassomning ongida individual ravishda qayta ko'rib chiqiladi, o'ziga xos ijodga aylanadi. Shu bilan birga, ijodiy ish ham ijtimoiy ong mahsuli hisoblanadi. 1 Musiqa ma'lum bir ijtimoiy psixologiya, mamlakat, tarixiy hodisa bilan bog'liq bo'lganligi sababli, badiiy ijodning ijtimoiy tomoni badiiy obrazlar orqali inson o'z zamondoshlari, shuningdek, xalq o'tmishi va insoniyat bilan aloqani his qilishida namoyon bo'ladi. shunday qilib,san'at asarlari ham rasm, ham ijod rasmidir, ammo turli xil san'at turlari hayotning turli tomonlarini bir xil darajada tasvirlay olmaydi. sn'atning har bir turi o'z mazmuni va tamoyillari bilan ajralib turardi. Shu jumladan musiqa-bu alohida ahamiyatga ega bo'lgan san'at turi, chunki har qanday musiqiy asarning mazmunini "o'qish", uni tushunish, shuningdek uning qanday tuzilganligini "ko'rish" uchun avval ushbu musiqiy til haqidagi bilimlarni, musiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish kerak. "musiqiy til" musiqiy ekspressivlik va obrazlilik vositalaridan iborat tizimni anglatadi. musiqiy til vositalari musiqaning tarkibiy elementlari hisoblanadi bu balandlik, uzunlik, metr, ritm, interval, akkord, ohang. 2 Akkord bo'lmagan akkord bo'lib, u uchdan birida joylashgan 5 ta notadan iborat. Akkord nomi uning yuqori va pastki tovushlari orasidagi interval nomidan kelib chiqqan nona. Akkordning raqamli belgisi ham ushbu intervalni bildiradi: Nonaccord septakordga yuqoridan tersiya qo'shish yoki (shunga o'xshash natijaga olib keladigan) bir xil septakordning asosiy tovushiga non qo'shish orqali hosil bo'ladi. Agar pastki va yuqori tovushlar orasidagi interval katta non bo'lsa, unda nonaccord katta deb nomlanadi. Agar pastki va yuqori tovush orasidagi interval kichik non bo'lsa, unda akkord kichik deb nomlanadi. Dominant bo'lmagan akkord II va V bosqichlarda qurilgan nonakordlar eng keng tarqalgan. V bosqichda qurilgan nonaccord dominant nonaccord (dominantda qurilgan) deb nomlanadi. E'tibor bering: ettinchi akkordlar bilan o'xshashlik mavjud (esda tutingki, eng keng tarqalgan ettinchi akkordlar II va V pog'onalarda qurilgan ettinchi akkordlar); V bosqichdagi ettinchi akkord dominant ettinchi akkord deb ataladi. Analogiyani bilib, eslash oson. Dominantseptakort D7 ga yuqori tomondan yani bitta tertsiyni, yani basdangi asosiy tovushdan xisoblabgan nonnani qo’shish bilan hosil qilinadi.D ning asosiy tovushdan shu tariqa tuzilgan beshtovushlik katta tertsiya, sof kvinta, kichik septima,va nonadan iborat bo'ladi va u dominantnonakkort deb ataladi. DominantnonakkortD9 bilan belgilanadi: C-dur a-moll Nonaning sifat o’lchiviga qarab nonalar katta (yani katta nonali) va kichik (kichik nonali) nonalar katta (yani katta nonalar) va kichik (kichik nonali) nonakkordga ajraladi. Katta D9 tabiiy majorda kichik D9 esaminorda va garmonik majorda uchraydi. C-dur c-moll Dominantnonakkord deyarli hamma vaqt asosiy ko’rinishda qo’llaniladi va D7 bilan D ga qaraganda ancha kam qo’llaniladi. D9ning aylanmalari esa yana kam uchraydi va hatto umumiy ravishda qabul qikingan nomlarga ham ega emas. D9 ning nonasi va asosiy tovushni turli oktavalarda (registralda) berilganda D9 normal joylashgan xisoblanadi. D9ning tayyprlanishiga keladigan bo’lsak, dominantnonakkord odatda tabiiy major garmoik majorva minorda subdominanta gruppasi-S, SII6, SII, SII7 (kamdan-kam TSVI6) akordlari bilan tayyorlanadi. Bu subdominantlar domimamtnonakkord bilan garmonik qo’shiladi: ularning ikkita lishiga bog’liqdir: ularning ikkita umumiy tovushi D9 da tayyorlangan septima bilan nona tovushlarini xosil qilib, o’z o’rnida qoladi: 3 Har qanday dominant garmoniyasi singari, D9 ham T, K6, D7 va D dan keyin kiritilishi mumki, Agar D9-D7 dan keyin kelsa, D7 ning septimasi D9 ning nona tovushiga o’tishi mumkin, natijada bir dissonans tovusgining boshqa bir dissonans tovushga ko’chishi vujudga keladi (teskari holat bo’lishi, yani-D9 bilan D7 ketma-ket kelganda nona septimaga qo’shilishi ham mumkin). C-dur Domonantnonakkord (9), D7 singari, dissonanas oxangdishlik hisoblanadi, shi bilan birga, malumki uninig dissonans kuy funksional (bufunksional)bo’lishiga bog’liqdir: uning uchta pastki ovozi- D, ikkita yuqoridaga ovozi esa xisoblanadi. 4 D9 dominanta funksiyasining bifunksional oxangdosh bo’ganligi uchun ham T ga yechilishi tabiiy holatdir. Beshtovushlik yoki to’liq D9 tonikauchtovushligiga quyidagi tartibda yechiladi: to’liq D9 ning asosiy tovushi tonikaning asosiy tovushiga va tertsiya tomon yuqoriga, septima bilan nona esa T ning tertsiyasiga va kvintasiya tomon pastga qo’yiladi. Shunday qilib, asosiy DVII7- T davrasidagi kabi parallel kvintalarning vujudga kelishidan saqlanish uchun tertsiya juftlangan tonika uchtovushligi xosil bo’ladi. Biroq, akordlar boshqacha joylashganda va ovoz yo’nalishi boshqacha bo’lib, parallel kvintalar, parallel kvintalar bilan almashinganda tonikadagi tertsiyaning juftlanishi shert emas. Bu hollarda odatda uchta ovoz parallel sekstakkordlar bilan yoki kvartsekstakkordlar bilan xarakatkanadi. To’rt ovozli tuzimda tuzimsiz, yani kvintasi tushirib qoldirilgan holda qo’llaniladi. To’liqsiz D9 ovoz yo’nalmasining ko’rsatilgan tartibida doimo major yoli minorning to’liq to’nika uchtovushligiga yechiladi. 5 Har qanday dominant garmoniyasi singari, D9 ham T, K6, D7 va D dan keyin kiritilishi mumki, Agar D9-D7 dan keyin kelsa, D7 ning septimasi D9 ning nona tovushiga o’tishi mumkin, natijada bir dissonans tovusgining boshqa bir dissonans tovushga ko’chishi vujudga keladi (teskari holat bo’lishi, yani-D9 bilan D7 ketma-ket kelganda nona. (kichik) nonakordlar ketma-ketlikda, boshqa dissonanslar singari, birinchi navbatda to'xtash sifatida paydo bo'ldi. 19-asrda mustaqil akkord sifatida birinchi bo'lgan d odatiy holga aylandi. keyinchalik sil va boshqa stump nonacords hosil bo'ladi. ijodiy tajribada boshqa akkordlarga qaraganda akkordlarning kech shakllanishi ularning quyidagi xususiyatlarini aniqlaydi: (A) funktsiya jihatidan faqat d va sii, aniq namoyon bo'ladi; (b) akkord bo'lmagan halqalar kamdan-kam uchraydi va shuning uchun rasmiy nomga ega emas; (d) akkord bo'lmagan hozirgacha ham ovoz, ya'ni ko'pincha to'xtash joyi sifatida qotishma qilinadi Nonakordlar septakordlar singan septakordlar bilan ikki funktsional undoshlardir. ulaming bifunksionalligi, ayniqsa, sxemalarni qo'llashda aniq namoyon bo'ladi. agar asosiy nonaccord funktsiyasi bassga bog'liq bo'lsa (mis. 75), ko'pincha akkordning yuqori "qavati" looplarning funktsiyasini aniqlaydi. Akkordsiz sxemalarning funktsional ikkilanishi musiqiy tajribada akkordning ustun ko'rinishiga sabab bo'ldi. axir, bunday hollarda nonakkordlarning aniq ikki funktsional xususiyatlari kamroq seziladi. nonakordlarning funktsiyasini aniqlashtirishda ovozlarning holati ham katta ahamiyatga ega. masalan, akkord zich shakllanishida bass funktsiyasi ustunlik qiladi. Nonaccord ham uzatiladi septaccords va nonaccords. umurtqali septaccord uchun eng keng tarqalgan nonaccord o'tish tashqari (mis. No78), nonaccord kvartda va ikkinchisida asosiy ohang ustida, pastki soniyada va tersiyada va Kvarto septakkordda uchraydi. Quadrupole tizimida nonaccords ko'proq qo'llaniladi Kvinte - bepul, kamroq tersion-bepul. Nonakkorddagi xarakterli xususiyatlardan biri bu yuqoridagi ovozda Nonani joylashtirishdir. Kamroq, nona Alto yoki tenorda sodir bo'lishi mumkin. Septacchords kabi, yuqori ikkinchi, pastki ikkinchi, Tersia va kvarto joylashgan Treble, harakat, yuqori kvarto joylashgan Treble, asosiy ohangi dan hal qilinishi mumkin: Akkord bo'lmagan aylanishlarning funktsional ikkilanishi musiqiy tajribada akkordning asosiy vizual ustunligi omili bo'ldi. axir, bunday hollarda nonakkordlarning aniq ikki funktsional xususiyatlari kamroq seziladi. nonakordlarning funktsiyasini aniqlashtirishda ovozlarning holati ham katta ahamiyatga ega. masalan, akkord zich shakllanishida bass funktsiyasi ustunlik qiladi. Dominanatnonakord misollari: 6 Garmoniyaning quyidagi mavzusi haqida faqatgina darslik bilan cheklanib qolmasdan turli davlarlarning internet saytlariga murojat qiladigan bo’lsak, rus garmoniyasi shunday deydi: Nonakkord-bu terts tuzilishining besh harfli akkordi bo'lib, uning ekstremal tovushlari elementar shaklda non oralig'ini hosil qiladi (9). Nonaccord dissonant (noshukur) akkord deb hisoblanadi. Uni tashkil etuvchi ohanglar nonakordning primasi (asosiy ohangi) bilan hosil bo'lgan interval bilan nomlanadi: prima, tertia, quintha, septima, nona. Nazariy jihatdan, akkordni har qanday bosqichda qurish mumkin. Biroq, musiqa amaliyotida asosan major va Harmonik minorning 5-bosqichida dominant nonakord (d9) va juda kamdan – kam hollarda 2-bosqich nonakord (II9) ishlatiladi. Intervalning sifatiga (ohang qiymatiga) qarab, non-akkordlar katta va kichikdir. Tabiiy majorda 5 – bosqichda D9 katta (katta non bilan), garmonik major va minorda esa kichik (kichik non bilan) hosil bo'ladi. Umumam ushbu mavzu haqida ko’plab musiqachi, kompozitor, musiqa pedagogi kabi shaxslardan turli xil va bir-biridan qiziqarli fikiru yangicha o’rgatish va o’rganish metodikasini ko’rishimiz mumukin.7 Dominantnonakord (D9) haqida dotsent, pedagogika fanlari bo’yicha fan do’ktari U.Yu.Yo’ldoshev ham o’z fikirlarini bildirib o’tkanlar va talabalarga tushinish onson bo’lishi uchun quyidagi mavzuni o’z metodlari orqali tushuntirib berganlar. HULOSA
Garmoniya- bu bir vaqtda aqilni charxlovchi, hotirani mustaxkamlovchi, bir tomondan murakkab ko’ringani jihatidan juda qiziqarli, ajoyib fan hisoblanadi. Musiqa nazariyasi va metodikasi kafedriyasi dotsenti, pedagogika fanlari bo’yicha falsafa doktari Umid Yo’doshov Yo’ldoshivichi aytganidek – Garmoniya aslini olganda bir soat ichida o’rganib olsa bo’ladogan fan hisoblanadi. Lekin shaxsan mening fikrib bo’yicha garmoniya baribir ham murakkab fan hisoblanadi va uni o’qib o’rganish (Musiqa elementar nazariyasi) faniga nisbatan ancha murakkab va uni o’zlashtirish va undagi misollarni yechish uchun ham ko’proq vaqt mexnat, sabir toqat kerak bo’lani. Sodda qilib aytganda esa, musiqa alatmish sanat turi va uni tub-tubudagi yo’nalishlaru, fanlarni o’zlashtirish oddiy o’rta maktab, yoki turlixil oliy talim muassasalaridagi aniq, tabiiy, gumanitar va holako fanlarni o’rganishdan tubdan farq qiladi. Sababi oddiy fanlarni o’qib o’zlashtirishni iloji bor, biriq san’atga aloqador yo’nalishlar, hususan musiqa yo’nalishida talim olish uchun qo’shimcha iqtidor kerak bo’ladi, shaxsiy fikrimga ko’ra. Bunga sabab qilib musiqada o’quvchiga slux (eshitish qobiliyati), hitira, diqqatni bir joyga jamlash olish iqtidori, sabir toqat (sababi musiqiy asarni o’rganish va uni yodlash uchun hammadan ham sabir talab etiladi). Musiqa fanida talib olish jarayonida ko’plab o’quvchi hamda talabalarni ushbu talimni yarim yo’lda tashlab ketishlarini kuzatishimiz mumkin va bu ham musiqa talimida o’qish murakkab va unda oqish uchun sabir toqat kerak ekanligini angaltadi. Mening fortepiano o’qituvchim aytganlaridek –Musiqachi bo’lish onson eman. Sen haqiqiy musiqachi bo’lishing uchun juda ko’p mexnat, harakat qilishing va sabirli bo’lishing kerak. Garmoniya bu musiqadagi eng murakkab fanligi bilan bir qatorgarda eng qiziqarli, rang barang va eng harakteristokaga boy fan deb hisoblayman. Sababi aynan shu fan orqali biz sevgan go’zal klastik musiqalar bastalanadi va talabalar ham ushbu fanni o’qib o’rganish orqali o’zlari o’z shaxsiy musiqalarini bastalash imkoniga ega bo’ladilar va hususan dominantnonakkord boshlnishida kichik kuylar, bolalar uchun kichik asarlar va keyinchalik hatto turli murakkab klastik asarlarni ham bastalash imkoniga ega bo’lishadi. Mening garmoniya va ushbu fandagi mustaqil talim mavzuyim dominantnonakkord *haqidagi yakuniy tushuncham shulardan iborat edi. Harbir musiqa soahsidagi inson, u xoh vokalist xoh cholg’uchi bo’ladimi ushbu fanni organishi maqsadga muvofiq bo’ladi, lek cholg’uchi ijro etayotgan asarlarning yaratilish zamiri aynan garmoniya hisoblanadi. Bunga hulosam esa musiqa faqatgina cholg’u ijrochiligi bilan yakunlanib qolmaydi. Unda amaliy bilimlarni bilish bilan bir qatorda nazariy bilimlarni ham bilish va o’rganish kerak bo’ladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1) I.I.Dubovskiy, S.V.Yevseev I.V.Sposoben. Garmoniya darsligi. Toshkent. Madaniyati vazirligi. 1973-yil. 153-bet 2) G.A.Ibroximjonova Musiqa elementar nazariyasi. Garmoniya. Toshkent-O’zbekistoz faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti. 2012 3-bet 3) U.Yu.Yo’ldoshev. Musiqa nazariyasi, solfedjio, garmoniya musiqa asarlari tahlili 2022-yil 3-bet. 4) Uz.m.wikipedia.ort 5) Garmoniya_ru.come 6) Solfamusictheorey 1 G.A.Ibroximjonova Musiqa elementar nazariyasi. Garmoniya. Toshkent-O’zbekistoz faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti. 2012 3-bet 2 Uz.m.wikipedia.ort 3 I.Dubovskiy, S.V.Yevseev I.V.Sposoben. Garmoniya darsligi. Toshkent. Madaniyati vazirligi. 1973-yil. 148-bet 4 I.Dubovskiy, S.V.Yevseev I.V.Sposoben. Garmoniya darsligi. Toshkent. Madaniyati vazirligi. 1973-yil. 149-bet 5 I.Dubovskiy, S.V.Yevseev I.V.Sposoben. Garmoniya darsligi. Toshkent. Madaniyati vazirligi. 1973-yil. 150-bet 6 I.Dubovskiy, S.V.Yevseev I.V.Sposoben. Garmoniya darsligi. Toshkent. Madaniyati vazirligi. 1973-yil. 153-bet 7 solfamusictheorey Download 408.28 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|