«musiqa nazariyasi» kafedrasi

Nazorat savollari:

1. 
   P.I.Chaykovskiy qaysi janrlarda ijod qilgan?
   
2. 
   P.I.Chaykovskiy mashxur asarlari?
   

Mavzu: P.I.Chaykovskiyning “Shelkunchik” baleti
Reja:

1. 
   Qisqacha mazmuni.
   
2. 
   Musiqiy tili.
   

Bayoni:
P.I. Chaykovskiyning “Shelkunchik” baletiga asos bo’lgan narsa nemis yozuvchisi E.T.Goffmanning bolalar uchun yaratgan sarguzashtlari va Masha ismli qizning yangi yil kechasida bo’lgan voqealarning tushida ayon bo’lishi.
Ba’zida xalq hikoyalarida aytilgan fantastik voqealar hayotda ham uchrab turadl. Masha va akasi uning ota- onalari balet bayram kechasiga taklif qilingan mehmoniardir.
Shelkunchik sichqon o’yinchoqlar shohi. Har bir ko’rinish o’z musiqiy xarakteriga ega. Chaykovskiyning musiqalari bolalar hayotini musiqiy tasvirlavdi, Baletda ikkita voqea tasvirlanadi. Voqea qishda yangi yil arafasida bo’lib o’tgan. Bolalar yig’ilgan, uy issiq va shinam, deraza ortida qor parchalarining uchqunlari ko’rinib turardi. Ular bezalgan archa atrofida quvonch bilan raqsga tushishardi. Marta zalda yangi mehmon: masxaraboz ko’rindi. Uning qo’lida har xil o’yinchoqlar, ulardan biri Shelkunchikdir. Yangi o’yinchoqlar Mashaga juda yoqdi, Uning akasi Shelkunchikni og’ziga solib, parchalaganda Mashaning jaxli chiqdi. Bayramona oqshom tugayapti. Mashaning uxlash vaqti bo’ldi. U parchalangan Shelkunchikni kravatga joylab, g’amgin holda xonasidan chiqib ketdi. Ammo Mashaning uyqusi kelmadi. Ohista qo’g’irchoq oldiga bordi.
Oy Shulasi zalni yoritib turardi. Mashaning hayolida archa o’sardi. Qo’g’irchoq va o’ytnchoqlar jonlanardi. Birdan xona tirqishlaridan sichqon larchiqa boshladi. Sichqonlar armiyasi pryaniklarni yeya boshladi. Shunda jasur Shelkunchik qizil soldatlarini chaqirib, sichqonlarga qarshi hujum boshladi. U chekindi Sichqonlar shoxi Shelkunehik bilan jangga chiqds. Sichqoniar shoh i uni o’ldirmoqchi bo’lganda Masha qo’lidagi narsani sichqonlar shoh iga irg’itdi. Shelkunehik dushmanni og’ir yarador qildi. Sichqoniar armiyasi boylikka aylandi. Shelkunchik yosh, go’zal - gnomga aylandi. U Mashaga tashakkur bildirib, orqasidan yurishni taklif qildi. Ikkalasi yo’lga ehiqishdi, Zal qishki archazoriga aylandi. Qor parchalari shamolda raqsga tushganday edi.
Baletning ikkinchi voqeasi shs 'ir iiklar olamida bo’lib o’tadi. Feya Droje Shelkunchik va Mashani tantanavór kutb oldi. Bayram boshlandi. Bezatilgan stol paydo boldi. Shkoladlar, kofe, choy, sichqonlar va gullar hammasi raqsga tushardi. Kalyushka va Feya Droje raqsi bilan bayramai davom ettirardi. Umumiy raqs bilan bayram tugadi. Masha bir raqs harakatlari va ifodali musiqalari bilan tugallanadi. Mana bu yerda rus gullari o’yini namoyon bo’Idi. Chaykovskiyning oqilona yaratgao musiqiy xarakteri shirinltklar olamiga yo’l oldi. shkolad - ispan raqsi, kofe - arab raqsi va choy-xitoy raqsiga ayiandi. lining koyi vazmin, jo’ri esa bir bil. P’yesa bayoe etlgan. Bu asar torli sozlar ijrosida, ya’ni skripka, alt va violaneheilarda yangraydi. Kuy o’z nihoyasida pastki registrga kelib tugaydi.
Xitoycha raqs-choy quvnoq xarakatchasi kuv. Uni ijro etayotgan raqqosalar tez va aniq xarakai qiladilar. Asosiy kuy fleytada ijro etiladi, unga esa ikkita fagot jo’r boladi. Bunda baland va past registrlarning taqqoslovchi o’yinchoqlarni tasvirlanganday bo’ladi.
Cho’ponlar raqsi-tempi o’rtacha raqqosalarning xarakatlari nafis va yumshoq. Uchta fleyta ijrossdagi kuy akkordli fakturada bayon etilgan. Kuyning o’rtasida ikkita rniba ijrosida yangi pt&vzu yangraydi.
Draje sexrgar ayolning raqsi - Draje sexrgar ayol qandli saroyning malikasi. Uni tasvirlash uchun u vaqida Chaykovskiy yangi musiqa asbobi Chelestadan foydalangan.
Chelesta- klavishli urma asbob , uning ohangi qo’ng’iroqchaiar ovozini esiatadi va balettda shirin ichimlikiar , bar xil rangli qandlar zebu-ziynatiarning yaltirashini tasvirlaydi.
Shelkunchik baleti Chaykovskiyning bolalar uchun yozgan eng buyuk asaridir uning musiqasi nafaqat spektakl paytida balki alohida nomerlar sifatida konsertlarda ham ijro etiladi.