«musiqa nazariyasi» kafedrasi

Nazorat savollari:
1. Operaning yaratilish tarixi?
2. Opera qisqacha mazmuni va musiqasi haqida so’zlab bering?
Adabiyotlar:
1. «Russkaya musiqalnaya literatura». Vipusk III
2. «Istoriya russkoy muziki». Redaktsiya Tumaninoy N. 1957-1960y.


Mavzu: M.P.Musorgskiyning
"Ko’rgazmadan suratlar" fortepiano asari

Musorgskiyning fortepiano uchun asarlari ko’p bo’llmasada, XIX asr madaniy xayoti, chog’ulashtirishda kuchli mutaxassis, moxir pianino ijrochisi bo’lgan.

"Ko’rgazmadan suratlar" 10 ta asardan iborat.
1."Gnom"
2."Qadimiy qal'a"
3."Tyuilri bog’i"
4."Bidlo"
5."Tuxumdan chiqmagan jo’jalar raqsi"
6. "Ikki yevrey - boy va kambag’al"
7. "Limojdagi bozor"
8. "Rimdagi qabr"
9. “Xo’roz oyog’idagi uy"
10. "Baxodirlar darvozasi"
"Sayr" asaridagi epizodlar kompozitorning asosiy mavzusidir. Musorgskiy Stasovga aytishicha, asarda o’zi haqida ya'ni marxum o’rtog’ining asarlarini tomosha qilib, aytadi. Bu avtopartret emas, mavzu xarakteri kengaytirilgan. Bu asarda rus xalqining jipsligini, ruxiyatini asoslab beradi.
Musorgskiy fortepiano uslubi Sayr musiqasida vokalning boshlanishidir. Xalq ashulasida mavzu bir ovozli ko’rsatilgan keyinchalik xorga aylangan. Bu syuitaga qaytganimizda sayrlar mavzusi o’zining qiyofasini o’zgartiradi. Bunda har xil holatlar, ba'zan g’amgin, yoruq ayozli lirik ya'ni, ko’rgan rasmlarni taqqoslab beradi. Ammo xalq buyukligi saqlanib qoladi. Bu o’sishlar asar yakunida (polvonlar darvozasi Kiev shaxri o’rtasida) o’tadi.Bunda paxlavonlar epik holatlari tasvirlanadi.
"Gnom" asarida kompozitor eskizlardan kulgili, ta'sirli,kichkina fantastik ajoyibot kishilar xarakterini tasvirlaydi. Bu qirrali, silliq kuy tez-tez sakrashi ritmik o’zgarishlar Gnomlarning qaysarligi bema'noligini, qo’pol qiyofasini tasvirlaydi.
"Qadimiy qal'a". O’rta asr poetik kartinasi bilan boshlanadi. Musorskiy p'esada oqib kelayotgan va o’ylovchanlik o’tmishlar tasvirlanadi. Melodik ko’rinishlar xech takororlanmay yangi variant-kuy asosida boradi. Shu tufayli bas kvintalar yarim tovush orqali ashula kuchayib asosiy kuyni tashkil qiladi.
"Tyuilri bog’i" Parij shaxar parkida bolalar janjalisaxnalashtirgan. Jonli xarakat yengil va mayin xarakter musiqaga sayqal beradi. "Bidlo" Pol'sha katta g’ildirakli aravasi pichan bilanyuklanagan. Musorgskiy dexqon hayotini tasvirlagan.
"Tuxum ichidagi jo’jalar raqsi" Bu Gartman rassomining balet kostyumi eskizi tuxum po’stlog’idir. Uni Musorski yengil yarim fantaziya va yarim xazil xarakterida yozadi.
"Ikki yevrey, boy va kambag’al" Bu nomerda nutq intonasiyasi Musorskiy instrument tilida tasvirlagan. Musiqa san'ati portreti va musiqa dialogi berilgan. Kompozitor tinglovchini xar ikki suxbatdosh bilan tanishtiradi. Boy yevrey aniq eshitilladi. U aniq intonasiya bilan aloxida va xar qanday iltimoslarni rad etadi. P'esaning ikkinchi yarmida musiqa drammaviy bo’ladi. Boy mavzusi bas tovushda bo’ronli jaranglaydi. Ritm ko’payishi va oktavalar oshadi.
"Limonjdagi bozor" musiqa Limonjdagi to’xtovsiz bema'nogarchilik tasvirlanadi. Bu suitadagi eng quvnoq nomeri cholg’u asosida komik xalq aytishuvida ifodalangan.
"Rimdagi qabr" xarakatsiz sokin akkordlar qabrdagi ayanchli o’liklar obrazi tasvirlaydi. Keyingi yorqin saxnada bu sokinlik fojeaviylik xodisalarida ifodalanadi. Musiqadagi tonning notekkisligi garmoniyalar bo’ysunishi Musorskiy inson o’limi oldidan azob uqubatlarni namoyish etishda o’z do’sti Gartmonning bevaqt o’lishini tasvirlaydi. O’liklarga taziya izxori yanada kuchli ifodalanagan. G’amgin ya'ni sayrning mavzusi chalinadi.
"Xo’roz oyoqidagi uy" g’amgin, qayg’uli mavzulardan bayram, ko’tarinkilik kayfiyatiga o’tib tugatilishi ushbu qismda yorqin ko’rinadi. Baba yeganing yovuz obrazi qimslarda aloxida tasvirlanadi. Buni intervallar melodik takrorlanishi orqali bilish mumkin.
"Baxodirlar darvozasi" Rus klassik musiqalari, "Ruslan va Lyudmila" yoki "Ivan Susani" kabi asarlaridagi rus xalqi xorlari esgatushadi. Asar kuchli tantanaviy akkord bilan boshlanadi.