Mustaqil ish mavzu: abu rayxon beruniyning jamiyat haqidagi qarashlari. Bajardi: mamatqulov jasurbek

ABU RAYHON BERUNIYNING PSIXOLOGIK QARASHLARI
Abu Rayhon Beruniy psixologik qarashlar
Abu Rayhon Beruniy-953-1050 yilda o’zining qator falsafiy asarlarida psixologik va pedagogik qarashlarini bayon qiladi. Bular inson shaxsining shakllanishi, ahloqiy kamoloti, aql-idroki, tafakkuri haqida fikrlaridir.Beruniyning «qadimgi avlodlar obidalari» asarida ba’zi odamlar shaxsining shakllanishida ularning xulq - atvorida mavjud bo’lgan ziqnalik, yolg’onchilik, munofiqlik, xushomadgo’ylik, ikkiyuzlamachilik kabi illatlarning shaxs taraqqiyotiga salbiy ta’siri haqida to’xtalib o’tadi.
Beruniyning fikricha oqil odamlar
Bu illatlarga qarama-qarshi oqil odamlar haqida o’z fikrini bayon qiladi. Beruniyning fikricha oqil odamlarning taraqqiyoti va uning ruhiyatining rivojlanishi hech bir to’siqlarsiz ijobiy rivojlanishga ega bo’ladi deb tushuniladi. Beruniy psixologiya sohasida aniq bir asar yozmagan bo’lsa ham, Farobiy ta’limoti ta’sirida inson shaxsining kamoloti, uning aql-idroki, ruhiy taraqqiyoti haqidagi o’zining psixologik va pedagogik qarashlarini hamma asarlarda to’liq bayon qiladi.
Beruniy Abu Ali ibn Sino bilan bo’lgan munozaralarida barcha narsalarning asosida 5 ta element, ya’ni suv, olov, havo er, bo’shliq yotishini hamda dunyoni bilish jarayonida bilimlarimizning manbaini sezgi a’zolarimiz va ular orqali qabul qilgan hissiy bilmimiz tashkil etadi deb ta’kidlangan. U «agar sezgi a’zolarimiz bo’lmaganda olam tasavvurga ega bo’lmasdik. Umuman inson narsa va jismlarning rangini bilmagan bo’lardik» deydi. Bunda Beruniy sezgi organlar fasliyatiga baho berib materialistik pozitsiyada turganligini ko’ramiz.
Abu Rayhon Beruniyning fikricha inson hayvondan aql bilan farq qiladi. Lekin insonning hayvondan tubdan farq qiladigan bu xususiyati qanday bo’lganligini tushuntirganda xudoga murojaat qilib, insonni xudo azaldan shunday yaratgan deydi. Beruniyning ruhiy va moddiy ehtiyojlarning roli haqidagi fikri o’sha davr uchun nihoyatda qimmatli fikr edi. U jamiyat yuzaga kelishida kishilarning moddiy ehtiyojlari rolini ko’ra oladi. Beruniyning fikricha, aql, mehnat, erkin tanlash insonning hayotini va ijtimoiy holatini belgilaydi. Inson o’z ehtiyojlarini mehnat tufayli qondiradi deydi.
XULOSA.
Abu Rayhon Beruniy asarlarida aqliy va xissiy mavjud narsalar haqidagi tushunchalari,
ilmiy tafakkur va diniy, mifologik, estetik tafakkurining oziga xos qonuniyatlari juda teran
tushuntiradi. Biz bu ilmiy tadqiqotimizda Abu Rayhon Beruniyning “Hindiston” asarida
qadimgi hind xalqlarining boy ilmiy, ma’naviy merosida mavjud bolgan diniy, axloqiy
ijtimoiy, falsafiy, badiiy, estetik qarashlar butun insoniyat Gretsiya, Rim, Bobil, Vavilon,
Somiriylar, Shumerlar, Kichik Osiyo, Orta Osiyo xalqlarining falsafiy qarashlari bilan uzviy
bogliq ekanligi korsatib berilgan. Beruniyning har bir asarida oziga xos bolgan juda
koplab ma’lumotlar berilgan. “Saydana” asarini oladigan bolsak unda asosan Orta
Osiyoda va boshqa hududlarda uchraydigan dorivor osimliklarni keltirilgan. Bu
osimliklarning turli qismlari kasalliklarga shifo bolib, shu davrda tabobatda keng
qollanilgan va hozir ham tibbiyotda qo`llanilib kelmoqda. Hozir kunda farmatsevtikada
keng foydalaniladi. Abu Rayhon Beruniy yoshligidan to umrining oxirigacha tabiatni
o’rganishga katta ahamiyat bergan. Abu Rayhon Beruniyning asarlari, bizlar uchun
qoldirgan ma’lumotlari bizning beqiyos boyligimizdir.