Mustaqil ish mavzu: Kitob bilimlar hazinasi. Erkin va turg`un barqaror birikmalar. Bajardi: kxm yo`nalishi 104- guruh talabasi Ziyayev Sh Qabul qildi: Raximova k toshkent 2018

birikmalar

deyiladi

---

1

• Nutq jarayoniga qadar tilda mavjudlik: nutqqa tayyor holda

olib kirishlik.

2

• Ma'no butunligi.

3

• Tuzilishi va tarkibining barqarorligi. Barqaror birikmalardan

o'rinli foydalanish nutq go'zalligini ta'minlaydi, shuning

uchun ular nutqimiz ko'rki hisoblanadi.

---

Tasviriy ifodalar.

Iboralar (frazeolagizmlar).

Maqol va ma'tallar.

Hikmatli so'zlar (aforizmlar).

---

predmet, voqea va hodisalarning o'z nomi bilan emas, balki ularning xarakterli belgi

xususiyatlarini tasviriy usul orqali ifodalash jarayonidir. Masalan, oq oltin – paxta, oq oltin

ijodkorlari –paxtakorlar, kumush tola – pilla, zangori kema kapitanlari – mexanizator-lar va

hokazo.Tasviriy ifodalar uslubiy vosita sifatida nutqqa ko'tarinkilik, obrazlidlik baxsh etadi,

jamiyat taraqqiyoti talablaridan kelib chiqib, lug'at tarkibini boyitadi. Nutq jarayonida

takrorlardan, qaytariqlardan, qochish imkonini beradi, notiqni so'zamollikka, tinglovchini

esa falsafiy mushohada etishga undaydi. Shuningdek, tasviriy ifodalar faqat jozibadorlik va

obrazlilik, nutqni boyitish, uning mazmunini kuchaytirish uchungina emas, balki

jamiyatning olg'a qadam qo'yishiga to'sqinlik qilayotgan

illatlarni fosh qilish

, ulardan kulish

va ulraga qarshi kurashga chaqirish maqsadida ham ishlatiladi. Binobarin, tasviriy ifodalar

predmet, voqeahodisalarning o'z nomi orqali yuzaga chiqmagan muhim xususiyatlarini

tasvirlab, bo'rttirib, izohlab va to'ldirib ko'rsatishda muhim nutqiy vosita hisoblanadi.

---

Har bir tilning lug'at tarkibi ustida olib borilgan

ishlar shuni ko'rsatadiki, so'z ma'nolarining

o'zgarishi tasodifiy bir hol bo'lmay, balki jamiyat

taraqqiyoti bilan chambarchas bog'liq qonuniy

hodisadir. Jamiyat taraqqi-yoti natijasida vujudga

kelgan yangi predmet, tushunchalar har doim

ham yangi so'zlar orqaligina ifodalanmay, balki

predmetning ma'lum belgi xususiyatlarini, o'ziga

xos tomonlarini ochib beruvchi so'z ma'nolari

orqali ham tasvirlanadi. Shunga ko'ra, so'z

ma'nolari ko'chadi, kengayadi yoki torayadi

.

---

Ma'lumki, so'z ma'nosining ko'chish yo'llari metafora, metonimiya,

sinekdoxa va vazifadoshlikdir. Tasviriy ifodalar hosil bo'liishda ushbu

usullarning ahamiyati katta. Masalan: oq oltin – paxta (metafora

usulida), o'zbek romanchiligi maktabining asoschisi – Abdulla Qodiriy

(metonimiya usulida), charm qo'lqop ustaci – bokschi (sinekdoxa

usulida), fazogir – kosmonavt (vazifadoshlik usulida) kabilarda muayyan

narsapredmetga xos belgining nomi boshqa narsapredmetdagi belgiga

nom sifatida ko'chirilgan. Shunga ko'ra, tasviriy ifodalar hosil bo'lgan.

Tasviriy ifodalar ko'proq ot va sifat turkumlariga mansub bo'ladi. Tasviriy

ifodalar ba'zan ikki predmetga bitta tasviriy ifoda (aql

gimnastikasi

–

matematika

, shaxmat) yoki bitta predmetga ikkita tasviriy ifoda

qo'llanishi (zangori ekran, oynai jahon – televizor) mumkin.

---