Mustaqil ish mavzu: Noinersial sanoq tizimlari

Mustaqil ish mavzu: Noinersial sanoq tizimlari

Mustaqil ish mavzu: Noinersial sanoq tizimlari

MUSTAQIL ISH

Mavzu: NoiNERSIAL SANOQ TIZIMLARI

• REJA:
  

• GALILEYNING NISBIYLIK PRINSIPI
  

• INERSIYA KUCHI

  
  

• NOINERSIAL SANOQ SISTEMALARI

  
  

• XULOSA
  

• 
  
  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
  

GALILEYNING NISBIYLIK PRINSIPI

 Nyutonning klassik mexanikasida barcha inersial sanoq tizimlarining fizikaviy teng huquqlilik prinsipi. Bu holat mexanika qonunlari birday boʻlganida namoyon boʻladi. Biror inersial sanoq tizimida oʻtkaziladigan har qanday mexanik tajribalar asosida muayyan tizim tinch holatda yoki tugʻri chiziqli tekis harakatda ekanligini aniqlab boʻlmaydi. Bu holatni birinchi boʻlib 1636-yilda Galileo Galilei aniqlagan.

Moddiy nuqtaning harakati nisbiydir: uning holati, tezligi, trayektoriyasining shakli ushbu harakat qaysi inersial sanoq tizimi (sanoq jismi)ga nisbatan qaralishiga bogʻliq.

Mexanik harakatning nisbiyligi va mexanika qonunlarining turli inersial sanoq tizimlarida birday bulishi Galiley nisbiylik prinsipi mazmunini tashkil qiladi.

Matematik jihatdan Galiley nisbiylik prinsipi mexanika tenglamalarining harakatlanayotgan nuqtalar koordinatalarini (vaqtning ham inersial sanoq tizimidan boshqasiga oʻtishdagi almashtirishlarga — Galiley almashtirishlariga nisbatan invariantligini ifodalaydi. Shu sababli Galiley almashtirishlarida yuqoridagi tenglama oʻzgarmaydi. Bu tenglama Galiley nisbiylik prinsipining matematik ifodalanishidir. Galiley nisbiylik prinsipi jismlar yoruglik tezligiga nisbatan ancha kichik tezliklar b-n harakatlangan hol uchungina oʻrinli. ~ s boʻlgan hollarda Galiley almashtirishlari Lorens almashtirishlari bilan almashtirilishi lozim.

Inersiya kuchi

Inertlik — moddiy jismning xossalaridan biri. Shu xossasi tufayli jism tinch holatini yoki toʻgʻri chiziqli tekis qarakatini saklay oladi. I. tufayli jism tashki kuch taʼsirida tezligini birdaniga oʻzgartira olmaydi. Inersiya kuchi. Harakatdagi moddiy nuqta tezlanishiga qaramaqarshi yoʻnalgan va shu moddiy nukta massasi bilan tezlanishining koʻpaytmasi (Gʻ = —tyu) I. kuchi deyiladi. 

Inersiya bosh oʻqlari. Markazdan qochma Inersiya momentlari nolga teng boʻlgan oʻqlar Inersiya bosh oʻqlari deyiladi. Fazodagi har bir nuktadan jism uchun uchta Inersiya bosh oʻqi oʻtkazish mumkin.

Moddiy nuqtaning nisbiy harakati koʻrilayotganda ham Inersiya kuchi tushunchasidan foydalaniladi.

Inersiya markazi yoki massa markazi. Jismda yoki mexanik sistemada massa taqsimotini ifodalovchi nuqta koordinatalari Inersiya markazi deyiladi. Inersiya markazi, koʻpincha, massa markazi ham deyiladi. Inersiya markazi mexanik sistema dinamikasida katta rol oʻynaydi. Sistemaga tegishli moddiy nuqtalar harakat miqdorlarining geometrik yigʻindisi sistema massasi bilan Inersiya markazi tezligi koʻpayt-masiga teng. Inersiya massasi sistema massasiga teng moddiy nuqtadek harakatlanadi. Inersiya markaziga qoʻyilgan kuch sifatida tashqi kuchlar bosh vektori olinadi.

Noinersial sanoq sistemalari

Nyutonning hamma qonunlarida bajariladigan sanoq, sistemasi. Bunda har qanday jism oʻzining tinch holatini yoki toʻgʻri chiziqli tekis harakatini unga boshqa jism tomonidan taʼsir koʻrsatilib, uning shu holatini oʻzgartirishga majbur qilmagunicha saklaydi. Inersial sistemaga nisbatan toʻgʻri chizikli va tekis harakatlanayotgan har qanday sistema ham inersial sistema hisoblanadi. 

Nyuton qonunlari faqat inersial sanoq sistemalarda to’g’ri bo’ladi. Lekin biror inersial sanoq sistemaga nisbatan tezlanish bilan harakatlanayotgan boshqa sanoq sistemasini ko’rsak, u noinersial sanoq sistema bo’ladi.

Bu noinertsial sanoq sistemasidagi dinamikani asosiy tenglamasidir.

• Bu noinertsial sanoq sistemasidagi dinamikani asosiy tenglamasidir.

  
  

• Yoki ma' = F + Fin + Fmki + Fkor (2)

  
  

• bu yerda

  
  

• Fin = - mao' - noinertsial sanoq sistemasini ilgarilanma harakatiga asoslangan inertsiya kuchi;

  
  

• Fmki = mω2r - markazdan kuchirma inertsiya kuchi,

  
  

• Fkor = 2 mvω

  
  

• yoki
  

• Fkor = 2 m [v • ω ] (3)
  

• Koriolis kuchidir.

  
  

kuchlar

Tortishish
Ishqalanish
. . . . . . .

xulosa

Demak tekis аylаnuvchi sаnoq tizimigа nisbаtаn jismning hаrаkаt tenglаmаsini tuzish uchun mаzkur jismgа tа’sir etаyotgаn Nyuton kuchlаri, mаrkаzdаn qochmа inersiya kuchi vа Koriolis inersiya kuchining yig‘indisini olish kerаk: m a = Biz yashаb turgаn sаyyorа - Yer hаm, аylаnuvchi sаnoq tizimidir. Yer bilаn bog‘liq bo‘lgаn sаnoq tizimining noinersiаl ligi tufаyli Yer sirtidаgi jismlаrgа mаrkаzdаn qochmа vа Koriolis inersiya kuchlаri tа’sir etаdi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.O’rta ta’lim muassasalarining 10-sinf darsligi 1. Abdurazzoqov A. A., Nazirov E. N. “Yosh fizik ensiklopedik lug`ati” Toshkent - 1989. 2. A.K.Kikoin, I.K.Kikoin “Molekulyar fizika” Toshkent – 1978. 3. L.C.Jdanov va N.I.Xlebnikov “Fizika kursi texnikumlar uchun” ikkinchi qism. Toshkent – 1967.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

http://fayllar.org

http://fayllar.org