Mustaqil ish Mavzu: O’zbekistonda bank sektorida iabs tizimining ishlash texnalogiyasi

Bank tizimi- umumiy pul mexanizmi doirasida faoliyat yuritayotgan milliy banklar va kredit tashkilotlarining kombinatsiyasi. Bank tizimiga Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki, tijorat banklari va boshqa kredit-hisob-kitob markazlari tarmog'i kiradi. Jamiyat iqtisodiy-ijtimoiy hayoti va ishlab chiqarish sohalarida komiu^ter texnikasidan foydalanish darajasi kundan kunga ortib bormoqda. Komiu^terlar energoresurslardan foydalanish samaradorligini oshirishga, iqtisodiy va ijtimoiy hisoblashlarni asoslangan holda va tezkor amalga oshirishga imkon yaratadi. Hisoblash vositalarini takomillashtirilishi tarmog'ida yangi bo'lgan, ilmiy axborotlarni umumiy 4 xususiyatlari va tarkibi, shuning bilan birga insoniyat faoliyatining turli sohalarida axborotlardan foydalanish va tarqatish, saqlash, yig'ish va qayta shakllantirish kabi muammolarni tadqiqot qiluvchi informatika fanini vujudga kelishiga olib keldi. Axborot deganda keng maunoda inson holatini o'zgartirishga olib keladigan har qanday ma'lumotlarni tushunish mumkin bo'lib, ijtimoiy-iqtisodiy tarmoqlardagi axborotlar sonini uzluksiz o'sishini o'rganish bu fanning asosiy va muhim muammolaridan biri hisoblanadi. Zamonaviy ShEHMlarning axborotlarni saqlash, yig'ish, ishlov berish va foydalanishdagi berayotgan samarasiga baho berish juda murakkab bo'lib, texnologik jarayonlarni boshqarishga yordam beradigan turli xil axbortli jarayonlarni juda tez bajaradigan, axborotlarga ishlov berishda o'z vaqtida natijalarni berishi bu mashinalar qobiliyatlarini baholashda asosiy o'rin tutadi. Jamiyat taraqqiyotining hamma jabhalarida axborotlarni yaratish, yig'ish, uzatish, saqlash va ishlov berish uchun foydalaniladigan hisoblash texnikalari va aloqa tizimlari to'ilamiga axborot texnologiyalari deyiladi. Birinchi marta axborot texnologiyalari yigirmanchi asrning o'rtalarida qo'llanila boshlandi. Bunday texnologiyalar ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishga hisoblash texnikalari qo'llangan avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari (ABT) ishlanmalari edi. O'zbekistonda birinchi marta 1958 yilda akademik V.Q. Qobulov rahbarligida sekundiga 100 oieratsiyani amalga oshiruvchi "Ural-1" EHMlarini yig'ish va ishga tushirish ishlari muvaffaqiyatli amalga oshirilishini o'sha davr mamlakatimiz ilmiy hayotida tarixiy hodisa deb qarash mumkin. Shundan so'ng O'zbekiston olimlari tomonidan juda qisqa vaqt ichida takomillashgan mashinalar o'zlashtirilib turli sohalarga joriy qilina boshlandi. 1967 yildan boshlab hisoblash mashinalari sifatida sekundiga 20 ming oieratsiyalarni bajara oladigan EHM "M- 20" markalari foydalanila boshlandi. Keyingi hisoblash texnikalari hamda telekommunikatsiya tizimlarini rivojlantirishi, shaxsiy komiu^terlarning yaratilishi fan va texnikaning turli tarmoqlariga, shu jumladan bank amaliyotida ham komiu^ter axborot texnologiyalarini joriy qilinishiga olib keldi. Axborot texnologiyalarini (AT) bank faoliyatida qo'llashga harakat qilish birinchi marta AQSh, Bioniya va Germaniya mamlakatlarida amalga oshirila boshlandi. Banklar moliyaviy muassasalar toifasiga kiradi. Bank muassasalarini asosiy xususiyatlari va funktsiyalari birinchi navbatda davlat, ^ridik va jismoniy subuektlarning (mijozlar) iul mablagTarini saqlashdan iborat. Bu mablagTarni qabul qilish chog'ida deiozit hisoblari ochiladi va kelgusida bu hisob egalarining talabnomalariga asosan ularga moliya-kredit xizmatlari ko'rsatiladi. Mijozlar o'z iul mablagTarini bankka ishonib topshirar ekan bankka quyidagi asosiy talablarni qo'yishlari mumkin: - iul mablagTarini ro'yxatga kiritish va bankda bo'lgan davrda ulardan hisobot olib turish; - iul mablagTarini saqlash javobgarligi tauminlanishini talab qilish;. - iul mablag'lari holati va ulardan foydalanishda olib borilayotgan moliya- iul oieratsiyalariga oid axborotlar konfedintsialligini tauminlash. Hozirgi davrda vujudga kelgan bank industriyasining rivojlanganlik holati ularga asosida deiozit ochish va mijoz mablag'larini jalb qilish bo'lgan oddiy xizmatlarga nisbatan yanada kengroq xizmatlarni taqdim etish imkoniyatini beradi. Ayni damda moliyaviy xizmatlar borasida bankning samarali faoliyatini tauminlovchi asosiy omillar deb quyidagilarni ko'rsatish mumkin: xizmatlar taqdim etish ko'lami; bank safarbarlik darajasi: o'rab turgan moliyaviy sharoit (muhit) o'zgarishiga adekvat reaktsiya tezligi, yauni bank faoliyatini zamonaviy biznesga yo'naltirilish imkoniyati - maulum vaqtdagi tashqi omillar o'zgarishidagi faoliyati, bu vaqt davomida ko'rsatilgan o'zgarishlar dolzarbligini saqlab qoladi; bozorda keng ishtirok etish (geografik tarqalganlik). Bunda har bir geografik regionda bank muassasasining jismoniy qatnashishi ko'zda tutilmaydi; bankning masshtabliylik darajasi: bank o'zining o'tkazish qobiliyatini qo'shimcha investitsiyalarga qanchalik kattalashtira oladi, yoki bankni o'z biznes faoliyatida qanday minimal chegaralarda mumkin bo'lgan rentabellik darajasini saqlay oladi; bankni boshqarish darajasi: har bir real vaqt mobaynida resurslarni adekvat baholash va muhim strategik (uzoq muddatli) yoki tezkor (qisqa muddatli) masalalar echimlari uchun ularni mobilizatsiya, restrukturizatsiya qilish; 6 shu jumladan bank va moddiy komionentlar uchun sharoitlar yaratish, rivojlantirish, xizmat ko'rsatish va bankni quvvatlashga hamma chiqimlarini hisobga olgan holda bank xizmatlari tannarxini raqobatbardoshligini oshirish. Ayni damda bank faoliyati samaradorligining zaruriy ko'rsatkichlariga (shartlari) erishishning yagona va birmuncha samarali yo'li masshtabli va adekvat talablar, maqsad hamda masalalarga iuxta o'ylangan yangi texnologiyalar (komiu^ter axborot texnologiyalari)ni joriy qilinishidir. Hozirgi vaqtda bank faoliyatida intensiv va total yo'naltirilgan elektron usullar nafaqat bank oieratsiyalariga (oieratsion faoliyat), balki bank faoliyatidagi barcha jarayonlarga (shu jumladan, menedjerlik faoliyatiga ham) axborot texnologiyalarini (AT) qo'llash orqali xususiyatlanadi. Bu moliyaviy tranzaktsiyalarni amalga oshirishda tezlik, adaitivlik va geografik tarqalganlik bankning faoliyat yuritishi va ulgurishi uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lgan mezonga aylangan moliya industriyasi texnologik jarayonlarining umumiy intensifikatsiyasi bilan ifodalandi.