Mustaqil ish qabul qildi: ibragimov navrozbek topshirdi: mashrabov xasanboy

Investitsiya shartnomalari

Vazirlar Mahkamasining 2005 yil 2 avgustdagi 180-son qaroriga asosan “Investitsiya shartnomalarini tuzish va amalga oshirish tartibi” to`g`risida nizom ishlab chiqilgan. Mazkur Nizomga Vazirlar Mahkamasining 07.07.2006 y. 133-son qaroriga muvofiq o`zgartirishlar kiritilgan.

Ushbu Nizom "CHet ellik investorlar xuquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi Qonunining 4-moddasiga muvofiq chet ellik investorlarga qonun hujjatlarida belgilanganlarga qo`shimcha kafolatlar va himoya choralari (imtiyozlar va preferentsiyalar) berishda ular bilan O`zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan investitsiya shartnomalari tuzish tartibini belgilaydi. CHet ellik investorlar bilan ularning qo`shimcha kafolatlar va himoya choralari (imtiyozlar va preferentsiyalar) berish bilan bog`liq bo`lmagan investitsiya majburiyatlarini mustahkamlashga yo`naltirilgan shartnomalarni tuzish va amalga oshirish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Ushbu Nizomga muvofiq chet ellik investorlarga quyidagi kafolatlar va himoya choralari (imtiyozlar va preferentsiyalar):
-barqaror iqtisodiy o`sishni, mamlakat iqtisodiyotini progressiv tarkibiy o`zgartirishlarni ta`minlovchi ustuvor tarmoqlarni;
-respublikaning ishlab chiqarish va eksport salohiyotini mustahkamlash va kengaytirishni, respublikani jahon xo`jalik aloqalariga integratsiyalashni ta`minlovchi ustuvor loyihalarni amalga oshirilishi;
- xom ashyo va materiallarni qayta ishlashga, iste`mol tovarlari ishlab chiqarish va xizmatlar ko`rsatishga, aholini ish bilan ta`minlashga yo`naltirilgan kichik tadbirkorlik sohasidagi loyihalarni investitsiyalashning har bir aniq holatida beriladi.
Bunda soliqlar, bojxona to`lovlari va boshqa majburiy to`lovlar bo`yicha qo`shimcha imtiyozlar xorijiy investorlar tomonidan tashkil etilgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarga faqat aniq belgilangan muddatga beriladi va muddatsiz tusda bo`lishi mumkin emas. Qo`shimcha kafolatlar va himoya choralari (imtiyozlar va preferentsiyalar) beriladigan chet ellik investorlar tomonidan majburiyatlarning bajarilishini ta`minlash maqsadida investor bilan investitsiya shartnomasi tuziladi. Investitsiya shartnomasi investitsiya faoliyati sub`ektlarining investitsiya faoliyati ob`ektlariga nisbatan xuquqlari, majburiyatlari va javobgarligini belgilaydi. Investitsiya shartnomasi O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi orqali O`zbekiston Respublikasi Hukumati hamda chet ellik investor (investorlar) o`rtasida tuziladi. Investitsiya shartnomasi O`zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan chet ellik investorga qonun hujjatlarida belgilanganlarga qo`shimcha kafolatlar va himoya choralari (imtiyozlar va preferentsiyalar) berilgan taqdirda majburiy tartibda tuziladi.
Bunday kafolatlar va himoya choralari (imtiyozlar va preferentsiyalar) O`zbekiston Respublikasi Hukumati kafolatlari berishni, maxsus bojxona, soliq va to`lov rejimi yaratishni, loyihalarni amalga oshirish davlat monitoringini yuritishni, investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga ko`maklashishni, investitsiya dasturiga kiritishni yoki O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa chora-tadbirlarni o`z ichiga olishi mumkin.
Investitsiya shartnomasida quyidagilar ko`rsatilishi kerak:
-investitsiyalar ob`ekti va hajmi;
-investitsiya shartnomasining amal qilish muddati va shartlari;
-investorning, shu jumladan investitsiyalash hajmi, ishlab chiqarishning muayyan hajmini ta`minlash, mahsulot ishlab chiqarishni mahalliylashtirish va sifatining kafolatlangan darajasi, o`zi ishlab chiqargan tovarlar eksporti va ko`rsatadigan xizmatlari hajmi, O`zbekiston Respublikasi Hukumati kafolati ostida jalb etiladigan kreditlarning qaytarilishini ta`minlash, atrof muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasidagi qonun hujjatlariga, mehnat qonunchiligiga va texnika xavfsizligiga rioya qilish, ishlab chiqarish faoliyatining boshqa sohalari bo`yicha xuquq va majburiyatlari;
-O`zbekiston Respublikasi Hukumatining, shu jumladan qonun hujjatlarida belgilanganlarga qo`shimcha kafolatlar va himoya choralari berish bo`yicha xuquq va majburiyatlari;
-loyiha-smeta hujjatlarini tayyorlash, pudrat ishlariga shartnomalar tuzish muddatlari, moliyalashtirish manbalari, loyihani amalga oshirish jadvallari, investitsiya loyihasining amalga oshirilishini texnik nazorat qilish tartibi to`g`risidagi axborotlar;
-chet ellik investor tomonidan uning majburiyatlari ijrosi to`g`risidagi hisobotlarni taqdim etish tartibi va muddatlari;
-tomonlarning investitsiya shartnomasi shartlariga rioya qilmaganligi uchun javobgarligi;
-o`zgartirishlar kiritish tartibi;
-investitsiya shartnomasining amal qilishini to`xtatish tartibi;
-investitsiya shartnomasidan kelib chiqadigan nizolarni hal etish tartibi va ko`rib chiqish joyi.
Investitsiya shartnomasida investitsiya loyihasi xususiyatiga qarab boshqa shartlar, shu jumladan:
-tomonlarning mintaqaning ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish bo`yicha o`zaro majburiyatlari;
-investorning shartnomani bajarish natijasida o`ziga tegishli mahsulotni va olingan foydani (daromadlarni) O`zbekiston Respublikasidan chetga chiqarish xuquqi;
-chet ellik investorning O`zbekiston Respublikasi jismoniy shaxslari bo`lgan xodimlarni yollash va o`qitish bo`yicha majburiyatlari, texnologiyalardan foydalanish shartlari, shuningdek investorning investitsiya loyihasini amalga oshirish tugallangandan keyin tashkil etilgan tashkilotning xodimlarini o`qitish bo`yicha majburiyatlari ham bo`lishi mumkin.
Chet ellik investor investitsiya shartnomasini tayyorlash uchun O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligiga quyidagilarni taqdim etadi:
-investitsiya shartnomasining loyihasi;
-qonun hujjatlarida belgilangan hollarda vakolatli organlarda ekspertizadan o`tkazilgan texnik-iqtisodiy asoslash (texnik-iqtisodiy hisoblash) asosida bajarilgan asosiy iqtisodiy ko`rsatkichlar;
-investitsiya shartnomasi loyihasining xuquqiy ekspertizasi yuzasidan - Adliya vazirligining xulosasi;
-chet ellik investorlarga va (yoki) tashkil etiladigan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonaga qonun hujjatlarida belgilanganlarga qo`shimcha ravishda soliq solish bo`yicha imtiyozlar va preferentsiyalar berish yuzasidan - Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi va Davlat soliq qo`mitasi xulosalari.
Zarurat bo`lganda, O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi chet ellik investordan investitsiya shartnomasi loyihasini baholash bilan bog`liq bo`lgan qo`shimcha materiallarni so`rab olishi mumkin. CHet ellik investor tomonidan taqdim etilgan investitsiya shartnomasi loyihasi va boshqa materiallar investitsiya shartnomasi loyihasi olingan kundan boshlab o`n to`rt ish kuni mobaynida vakolatli organlar tomonidan ko`rib chiqiladi. Zarurat bo`lgan taqdirda, investitsiya shartnomasi qoidalarini kelishib olish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi hamda chet ellik investor (investorlar) o`rtasida muzokaralar o`tkaziladi. CHet ellik investor hamda O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi tomonidan imzolangan investitsiya shartnomasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi tomonidan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga uni tasdiqlash to`g`risida Hukumat qarorini qabul qilish uchun kiritiladi. Agar investitsiya loyihasining texnik-iqtisodiy asoslashi (texnik-iqtisodiy hisobi) O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanishi kerak bo`lsa investitsiya shartnomasini tasdiqlash to`g`risidagi tegishli band investitsiya loyihasining texnik-iqtisodiy asoslashi (texnik-iqtisodiy hisobi)ni tasdiqlash haqidagi Hukumat qarori loyihasiga kiritilishi mumkin. Agar investitsiya shartnomasida soliq hamda bojxona imtiyozlari va preferentsiyalari berish nazarda tutilsa bunday shartnoma qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlanadi. CHet ellik investor bilan investitsiya shartnomasi uni tasdiqlash to`g`risida qaror qabul qilingan sanadan boshlab kuchga kiradi, agar ushbu qarorda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo`lsa. CHet ellik investor investitsiya shartnomasida belgilangan tartibda va muddatlarda O`zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligiga qabul qilingan majburiyatlarning bajarilishi to`g`risida hisobotlar taqdim etadi. Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi investitsiya shartnomasidan kelib chiqadigan majburiyatlarning chet ellik investor tomonidan bajarilishini nazorat qiladi.

Mavzu: Moliyaviy siyosat. Fiskal (soliq-byudjet) siyosat

Reja:

1. Moliyaviy siyosat

2. Fiskal (soliq-byudjet) siyosat
1. Moliya siyosati, byudjet siyosati — davlat umumiy iqtisodiy siyosatining muhim tarkibiy qismi; davlat faoliyatini taʼminlash, mamlakat farovonligini oshirish maqsadlarida moliya tizimini tashkil etish, moliyaviy resurslarni safarbar etish va ulardan foydalanish, davlat oldida turgan ichki va tashqi siyosat vazifalarini bajarish buyicha amalga oshiriladigan barcha davlat tadbirlarini uz ichiga oladi.
Moliya siyosati taʼsir koʻrsatadigan asosiy obʼyektlar — aholining turli katlamlari, davlat institutlari (tashkilotlari), sanoat va xoʻjalikning b. sohalari, mintakalar va mamlakatlarning umumiy hududi. Moliya siyosatining asosiy quroli va tarkibiy qismi — davlat byudjeti daromadlari va harajatlari, zayomlari, soliq imtiyozlaridir. Davlat tomonidan tanlagan iktisodiy siyosatga va maqsadlarga qarab ayrim bandlar buyicha harajatlarni kupaytirish yoki kamaytirish orqali mamlakat hayotining u yoki bu tomonlariga, davlat institutlari ga, iktisodiyot tarmoqlariga, mas, harbiy harajatlarni yoki ilmiy texnik taraqqiyot uchun harajatlarni kupaytirib yoki kamaytirib, faol taʼsir etish mumkin. Davlat daromadlar, ularning miqdori, soliklar tizimi orqali iktisodiy usish surʼatiga, aholi farovonligiga taʼsir koʻrsatishi, inflyasiya jarayonlarini va h.k.ni boshqarishi mumkin.
Doimiy daromadlardan olinadigan moliyaviy resurslar yetishmagan hollarda qarzlar qoʻllaniladi, ularning hajmi va ularga xizmat koʻrsatish tartibi ham iqtisodiyot holatiga taʼsir koʻrsatadi. Soliq imtiyozlari Moliya siyosatining muhim usullaridan biri hisoblanadi, ularning yordami bilan davlat iqtisodiyotning muhim tarmoqlari taraqqiyotini tezlashtirishi, aholining ayrim qatlamlari yoki toifalarining daromadiga bilvosita taʼsir etishi mumkin. Imtiyozlar va soliqsolish boʻyicha preferensiyalar keyingi oʻn yilliklarda taraqqiy etgan mamlakatlar iqtisodiyotida ayniqsa keng rivojlanmoqda. Mac, AQShda imtiyozlarning umumiy miqdori (yaʼni davlatning soliqlar toʻgʻrisidagi qonunga binoan olinadigan soliqlardan maqsadli voz kechishi) federal byudjetning yarmiga yaqinini tashkil etadi. Moliya siyosati pul-kredit siyosati bilan qoʻshilib ketadi va oʻz tadbirlarini oʻtkazishda uning usullaridan foydalanadi. Moliya siyosatining muhim tomoni shundaki, bu siyosat odatda hukumat va uning qarorlarini tasdiqlaydigan davlat organlarining bevosita tasarrufida va boshqaruvida boʻladi, pulkredit tadbirlari bilan pul hukmdorlari — Markaziy bank tipidagi korxonlar shugʻullanadi. Makrodarajada Moliya siyosati davlat siyosati, mikrodarajada korxona, tashkilotlar va xonadonlar Moliya siyosatidan iborat. Moliya siyosatining tarkibiy qismi — byudjet siyosatining maqsadi davlat harajatlarini muqim ravishda pul bilan taʼminlashdir. Buning uchun byudjetning daromad qismi taʼminlanadi, byudjet daromadi va harajatlari balanslashtiriladi, byudjet taqchilligini meʼyorida (YAIMga nisbatan 3%) boʻlishiga erishiladi.
Firmaning Moliya siyosati — bu firmaning oʻz moliya resurslarini hosil qilish va ularni samarali ishlatishga qaratilgan choratadbirlaridir. Bundan maqsad firmaning rentabel boʻlishi, likvidligini taʼminlash va oʻz-oʻzini moliyalashtirishga erishishdir. Firma Moliya siyosati uning pul fondlaridan oqilona foydalanishiga, uning qarzdorligining meʼyorida boʻlishiga, pul mablaglarining oʻz vaqtida aylanib turishiga, moliyaviy majburiyatlarning vaqtida bajarilishiga qaratiladi. Firma Moliya siyosatini uning egalari ishlab chiqadi, amalga oshirilishini esa moliya menejeri taʼminlaydi. Xonadon Moliya siyosati — uning daromadlari va harajatlarini balanslashtirish, yaʼni daromad manbalarini topish, daromadlarni oqilona ishlatish va farovonlikni oshirishni koʻzlaydi.
Moliya siyosatining natijasi uning asoslangan boʻlishi, real imkoniyatlardan kelib chiqishi va uni izchil amalga oshirilishiga bogʻliq
1. Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

О‘zining lо‘g’aviy ma’nosi jihatidan “Moliya” sо‘zi “daromad” yoki “tо‘lov” degan ma’nolarni anglatadi. Moliya davlatning vujudga kelishi va uning resurslarga bо‘lgan ehtiyojining rivojlanishi bilan doimiy (uzluksiz) tovar-pul munosabatlari sharoitida paydo bо‘ldi. Davlatning mavjudligi yaratilayotgan iqtisodiy (moddiy) nye’matlarni taqsimlash va qayta taqsimlash bо‘yicha oliy hokimiyat organi (shaxsi) sifatida davlat va takror ishlab chiqarish munosabatlarining boshqa ishtirokchilari (sub’yektlari) о‘rtasida ma’lum bir munosabatlarning о‘rnatilishini taqoza etadi. Xususan, ana Shu munosabatlar “Moliya” tuShunchasi orqali ifodalangan.

Natural munosabatlar ustunlik qilgan jamiyatlarda taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonlari natural soliqlar va turli kо‘rinishdagi shaxsiy tо‘lanmalar xarakteriga ega bо‘lgan. Tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi taqsimlash va qayta taqsimlash munosabatlari shakllarining о‘zgarishiga olib kyeldi – ular kо‘proq ravishda pul xarakteriga ega bо‘ldi. Biroq bu munosabatlarning mazmun-mohiyati prinsipial jihatdan keskin о‘zgarmay qolavyerdi.
Zamonaviy tasavvurdagi “Moliya” tuShunchasini davlat xazinasining alohidalaShuvi va Davlat byudjetining vujudga kelishi bosqichiga kiritish mumkin.
Korporativ tipdagi (ustav kapitalining hissali aksionyerlik shaklidagi) milliy va transmilliy tashkilotlarning vujudga kelishi bilan bog’liq holda tovar ishlab chiqarishning shirik masshtablarda rivojlanishi takror ishlab chiqarish jarayoninning turli ishtirokchilari о‘rtasida pul mablag’larini jalb qilish, ulardan foydalanish va ularni taqsimlash myetodlari hamda usullarining takomillaShuviga olib kyeldi. Tovarlar harakatidan alohidalashgan (ajralgan) pul mablag’larining harakati masalalari bu taqsimlash jarayonlarida alohida ahamiyat kasb etadi. Ular bir tomondan, kreditning turli shakllari va ikkinchi tomondan, turli sub’yektlar о‘rtasida YAIM qiymatini taqsimlash va qayta taqsimlash bilan bog’liqdir. Bir vaqtning о‘zida, ularning har biri amaldagi huquqiy normalar yoki ishbilarmonlik aylanmasining tartibiga muvofiq ishlab chiqarilgan mahsulotdan о‘z hissalarini olishga da’vo qiladilarki, bu Moliyaviy munosabatlarning sohasidir.
Shunday qilib, Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati, taraqqiyot qonuniyatlari, tovar-pul munosabatlarining qamrab olish sohasi va ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli jamiyatning iqtisodiy tuzumi, davlatning tabiati va funksiyalari bilan belgilanadi. Tarixiy kategoriya sifatida ham Moliyaning vujudga kelishi jamiyatning sinflarga bо‘linishi va davlatning paydo bо‘lishi bilan bog’liq.
Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni ta’minlash hamda davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish maqsadida markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan pul mablag’lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish bilan bog’liq bо‘lgan iqtisodiy (Moliyaviy) munosabatlarga Moliya deyiladi.
Moliyaviy munosabatlarning farqlanuvchi xarakterli belgisi Shundan iboratki, YAIMni qayta taqsimlash jarayoni oldindan ma’lum maqsadlarga mо‘ljallangan turli pul mablag’lari fondlarini yaratish bilan kuzatiladi. Davlat va mahalliy о‘z-о‘zini boshqarish organlari darajasida tuziladigan pul mablag’lari fondlari markazlashtirilgan fondlar, xо‘jalik sub’yektlari darajasida tuzilgan pul fondlari esa markazlashtirilmagan pul fondlari deyiladi.
Xо‘jalik sub’yektlarining turli faoliyatlaridan olingan daromadlar hisobidan maxsus pul mablag’lari fondlari shakllantiriladi. Ularni shakllantirish qattiq ravishda ryeglamyentasiya qilinish (tartibga solinish) xarakteriga egaki, bu narsa Moliyaviy munosabatlarning yana bir farqlanuvchi xarakterli belgiga ega ekanligini kо‘rsatadi.
YAIMni taqsimlashda aholi ham ishtirok etib, ish haqi, tadbirkorlik (ishbilarmonlik) daromadi, dividyentlar va qayta taqsimlashning boshqa shakllari kо‘rinishidagi о‘z hissalarini (ulushini) oladi. Bundan tashqari majburiylik xarakteriga ega bо‘lgan soliqlar va boshqa tо‘lovlarni tо‘lash orqali (vositasida) aholi markazlashtirilgan pul mablag’lari fondini shakllantirishda ishtirok etadi. Aholi daromadlari va xarajatlarini shakllantirish va foydalanish bilan bog’liq bо‘lgan pul munosabatlarining bu tizimi ham Moliyaviy munosabatlarning alohida sohasini tashkil etadi.
Shunday qilib, quyidagilar Moliyaning xarakterli belgilaridir:
qiymatning tovar shaklidagi harakatiga bog’liq bо‘lmasdan, aksincha, real pullarning harakatiga bog’liq bо‘lgan, huquqiy normalar yoki biznyesni Yuritish etikasiga asoslangan munosabatlarning taqsimlash xarakterdaligi; rivojlanishi takror ishlab chiqarish jarayoninning turli ishtirokchilari о‘rtasida pul mablag’larini jalb qilish, ulardan foydalanish va ularni taqsimlash myetodlari hamda usullarining takomillaShuviga olib kyeldi. Tovarlar harakatidan alohidalashgan (ajralgan) pul mablag’larining harakati masalalari bu taqsimlash jarayonlarida alohida ahamiyat kasb etadi. Ular bir tomondan, kreditning turli shakllari va ikkinchi tomondan, turli sub’yektlar о‘rtasida YAIM qiymatini taqsimlash va qayta taqsimlash bilan bog’liqdir. Bir vaqtning о‘zida, ularning har biri amaldagi huquqiy normalar yoki ishbilarmonlik aylanmasining tartibiga muvofiq ishlab chiqarilgan mahsulotdan о‘z hissalarini olishga da’vo qiladilarki, bu Moliyaviy munosabatlarning so
pul mablag’lari harakatining, odatda, bir tomonlama yо‘nalishga ega ekanligi;
markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan pul fondlarini yaratish (vujudga kyeltirish).
Moliya pul munosabatlarining ajralmas qismi hisoblanadi. Shuning uchun ham uning roli va ahamiyati pul munosabatlarining iqtisodiy munosabatlar tizimida qanday о‘rinni egallaganligiga bog’liq. Bir vaqtning о‘zida Moliya puldan о‘zining mazmuni va bajaradigan funksiyalari bо‘yicha farqlanadi. Agar pul umumiy ekvivalyent bо‘lib, uning yordamida umumlashtirilgan ishlab chiqaruvchilarning mehnat xarajatlari о‘lchansa, Moliya esa yalpi ichki mahsulot (YAIM) va milliy daromad (MD)ni taqsimlash va qayta taqsimlashning iqtisodiy instrumyenti, pul mablag’lari fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish ustidan nazoratni amalga oshirish qurolidir. Pul daromadlari va fondlarini shakllantirish yо‘li bilan faqatgina davlat va korxonalarning pul mablag’lariga bо‘lgan ehtiyojlarini ta’minlash emas, balki Moliyaviy resurslarning sarflanishi ustidan nazoratni ham amalga oshirish Moliyaning nima uchun mо‘ljallanganligini belgilab beradi.
Moliya quyidagilar о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlarini ifodalaydi:
tovar-moddiy boyliklarni sotib olish, mahsulot va xizmatlarni realizasiya qilish jarayonida korxonalar о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
markazlashtirilgan pul mablag’lari fondlarini yaratish va ularni taqsimlash borasida korxonalar va ularning Yuqori organlari о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
byudjet tizimiga soliqlarni tо‘lash va xarajatlarni byudjetdan Moliyalashtirish davomida korxona va davlat о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
soliqlar va boshqa ixtiyoriy tо‘lovlarni tо‘lash jarayonida davlat va fuqarolar о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
tо‘lovlarni amalga oshirish va resurslarni olish jarayonida korxonalar, fuqarolar va nobyudjet fondlari о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
byudjet tizimining alohida bug’inlari о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
sug’urta badallarini tо‘lash va zararlarni qoplash, sug’urta hodisasi rо‘y bergan paytda aholi, korxonalar hamda mulkiy va shaxsiy sug’urta organlari о‘rtasida vujudga kyeladigan pul munosabatlari;
korxona fondlarining doimiy doiraviy aylanishiga xizmat qiluvchi pul munosabatlari.
Pul daromadlari va fondlarining eng asosiy moddiy manbai bо‘lib mamlakatning MD hisoblanadi. MDning hajmi umumdavlat ehtiyojlarini qondirish va ijtimoiy ishlab chiqarishni kengaytirish imkoniyatlarini aniqlab beradi. Aynan MD va uning alohida qismlarining - istye’mol fondi va jamg’arish fondining - hajmini hisobga olgan holda iqtisodiyotning rivojlanish proporsiyalari (nisbatlari) va tarkibiy tuzilmasi aniqlanadi. Xuddi Shuning uchun ham barcha mamlakatlarda MD statistikasiga muhim ahamiyat berilayotir.
Moliyaning ishtirokisiz MDni taqsimlab bо‘lmaydi. Moliya MDni yaratish va undan foydalanishning ajratib bо‘lmaydigan bog’lovchi bug’ini hisoblanadi. Moliya ishlab chiqarish, taqsimlash va istye’molga ta’sir etib, ob’yektiv xarakterga ega. U ishlab chiqarish munosabatlarining ma’lum bir sohasini ifoda etib, bazis kategoriyasiga mansubdir.
Zamonaviy iqtisodiyot davlat Moliyasisiz faoliyat kо‘rsataolmaydi. Tarixiy taraqqiyotning ma’lum bir bosqichiga qadar jamiyatning ba’zi bir ehtiyojlari faqat davlat tomonidan Moliyalashtirilishi mumkin. Atom sanoati, kosmik tadqiqotlar, iqtisodiyotning qator yangi ustuvor tarmoqlari, barcha uchun zarur bо‘lgan korxonalar (pochta, telyegraf va boshqalar) ana Shular jumlasidandir.
Moliya alohida olingan mamlakatlarda ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyotining darajasini va ularning xо‘jalik hayotidagi makroiqtisodiy jarayonlarga ta’sir etish imkoniyatlarini ifodalaydi.
Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli Moliyaning ahvolini belgilab beradi. Doimiy ravishdagi iqtisodiy о‘sish, YAIM va MD kо‘payishi (oshib borishi) sharoitida Moliya о‘zining muntazamliligi va barqarorligi bilan xarakterlanadi. U ishlab chiqarishning yanada rivojlanishini va mamlakat fuqarolari hayotining sifat darajasini yanada ortishini rag’batlantiradi.
Iqtisodiy krizis (tanazzul), ishlab chiqarishning pasayishi, ishsizlikning ortishi sharoitida Moliyaning holati (ahvoli) keskin yomonlashadi. Bu narsa, о‘z navbatida, davlat ichki va tashqi qarzlari hisobidan Moliyalashtiriladigan byudjet defisitining kattaligida, pul emissiyasida, davlat qarzining ortishi va unga xizmat qilish bо‘yicha xarajatlarning kо‘payishida namoyon bо‘ladi. Bularning barchasi inflyasiyaning kuchayishiga, xо‘jalik aloqalarining buzilishiga, о‘zaro notо‘lovlarning ortishiga, pul surrogatlarining paydo bо‘lishiga, bartyerli bitimlarning kо‘payishiga, soliqlarni byudjet undirish borasida qiyinchiliklarning kelib chiqishiga, davlat xarajatlarining о‘z vaqtida Moliyalashtirilmasligiga, aholi keng qatlamlari turmush darajasining pasayishiga olib kyeladi. Shuning uchun ham iqtisodiy va sosial munosabatlarda ishlab chiqarish real sohasining holati birinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
О‘zining moddiy mazmuniga kо‘ra Moliya pul mablag’larining maqsadli fondlarini ifoda etib, ularning jami (yig’indisi), oxir oqibatda, mamlakatning Moliyaviy resurslarini tashkil etadi. Mamlakat Moliyaviy resurslari о‘sishining asosiy sharti MDning ortishi (kо‘payishi)dir. Bir vaqtning о‘zida, “Moliya” va “Moliyaviy resurslar” tyeng kuchli bо‘lmagan tuShunchalar hisoblanadi. Moliyaviy resurslar о‘z-о‘zicha Moliyaning mohiyatini aniqlab bermaydi, uning ichki mazmuni va ijtimoiy mо‘ljallanganligini ochaolmaydi. Moliya fani resurslarning о‘zini emas, balki resurslarni shakllantirish, taqsimlash va foydalanish asosida vujudga kyeladigan ijtimoiy munosabatlarni о‘rganadi. Bu fan Moliyaviy munosabatlarning taraqqiyot qonunlarini tadqiq etadi.
Moliya bazis kategoriyasi hisoblansa-da, kо‘p jihatdan u hukumat tomonidan amalga oshiriladigan (Yurgiziladigan, hayotga tatbiq etiladigan) Moliyaviy siyosatga ham bog’liq bо‘ladi.
Moliya – bu, eng avvalo, taqsimlash kategoriyasi. Uning yordamida MDni ikkilamchi taqsimlanishi yoki qayta taqsimlanishi amalga oshiriladi.
Moliyaviy munosabatlarning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati “Davlat kimning hisobidan Moliyaviy resurslarni oladi va kimlarning manfaatlari uchun bu mablag’lardan foydalanadi?” degan savolning tadqiq qilinishi orqali namoyon bо‘ladi.
Taqsimlash jarayonlari faqatgina Moliya orqali emas, balki boshqa iqtisodiy kategoriyalar, jumladan baho, kredit, soliq va h.k.lar orqali ham amalga oshiriladi.
Tovar qiymatining pulda ifodalanishiga baho deyiladi. MDning taqsimlanishidan oldin tovar realizasiya qilinishi kerak. Baho mulkdorlarga mahsulot realizasiyasidan kelib tushishi mumkin bо‘lgan pul mablag’larining о‘lchamini aniqlaydi va navbatdagi taqsimlash jarayonlari uchun boshlang’ich asos sifatida maydonga chiqadi. Baho tovarlarga bо‘lgan talab va taklifni tartibga soladi va Shu orqali takror ishlab chiqarishga о‘z ta’sirini kо‘rsatadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida baho pyensiya, nafaqa va hatto minimal ish haqini aniqlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega bо‘lgan kо‘rsatkich hisoblanadi. Agar davlat baholarni tartibga solmasa, sosial tо‘lovlarni korryektirovka (о‘zgartirishga) qilishga va minimal ish haqini oshirishga majbur bо‘ladi. Hozirgi paytda dunyoning juda kо‘p mamlakatlarida davlat sosial ahamiyat kasb etuvchi muhim tovarlarning bahosini korryektirovka qilayotir (о‘zgartirayotir). Baho, Shuningdyek bojxonaviy tartibga solishda va bojxona daromadlarini undirishda davlat tomonidan foydalaniladi. Masalan, ayrim mamlakatlarda bojxona bojlari kо‘plab tovar guruhlari bо‘yicha sotib olish olish bahosi bо‘yicha emas, balki haqiqatdagisidan keskin farq qiluvchi normativ baholar bо‘yicha undiriladi. Shunga mos ravishda (boshqa sharoitlar tyeng bо‘lgan taqdirda) byudjetning daromadlari va mamlakat ichki bozoridagi baholar ortadi.
Iqtisodiy krizis (tanazzul), ishlab chiqarishning pasayishi, ishsizlikning ortishi sharoitida Moliyaning holati (ahvoli) keskin yomonlashadi. Bu narsa, о‘z navbatida, davlat ichki va tashqi qarzlari hisobidan Moliyalashtiriladigan byudjet defisitining kattaligida, pul emissiyasida, davlat qarzining ortishi va unga xizmat qilish bо‘yicha xarajatlarning kо‘payishida namoyon bо‘ladi. Bularning barchasi inflyasiyaning kuchayishiga, xо‘jalik aloqalarining buzilishiga, о‘zaro notо‘lovlarning ortishiga, pul surrogatlarining paydo bо‘lishiga, bartyerli bitimlarning kо‘payishiga, soliqlarni byudjet undirish borasida qiyinchiliklarning kelib chiqishiga, davlat xarajatlarining о‘z vaqtida Moliyalashtirilmasligiga, aholi keng qatlamlari turmush darajasining pasayishiga olib kyeladi. Shuning uchun ham iqtisodiy va sosial munosabatlarda ishlab chiqarish real sohasining holati birinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Zamonaviy iqtisodiyot davlat Moliyasisiz faoliyat kо‘rsataolmaydi. Tarixiy taraqqiyotning ma’lum bir bosqichiga qadar jamiyatning ba’zi bir ehtiyojlari faqat davlat tomonidan Moliyalashtirilishi mumkin. Atom sanoati, kosmik tadqiqotlar, iqtisodiyotning qator yangi ustuvor tarmoqlari, barcha uchun zarur bо‘lgan korxonalar (pochta, telyegraf va boshqalar) ana Shular jumlasidandir.
Moliya alohida olingan mamlakatlarda ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyotining darajasini va ularning xо‘jalik hayotidagi makroiqtisodiy jarayonlarga ta’sir etish imkoniyatlarini ifodalaydi.
Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli Moliyaning ahvolini belgilab beradi. Doimiy ravishdagi iqtisodiy о‘sish, YAIM va MD kо‘payishi (oshib borishi) sharoitida Moliya о‘zining muntazamliligi va barqarorligi bilan xarakterlanadi. U ishlab chiqarishning yanada rivojlanishini va mamlakat fuqarolari hayotining sifat darajasini yanada ortishini rag’batlantiradi.
Shunday qilib, Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati, taraqqiyot qonuniyatlari, tovar-pul munosabatlarining qamrab olish sohasi va ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli jamiyatning iqtisodiy tuzumi, davlatning tabiati va funksiyalari bilan belgilanadi. Tarixiy kategoriya sifatida ham Moliyaning vujudga kelishi jamiyatning sinflarga bо‘linishi va davlatning paydo bо‘lishi bilan bog’liq.
Doimiy daromadlardan olinadigan moliyaviy resurslar yetishmagan hollarda qarzlar qoʻllaniladi, ularning hajmi va ularga xizmat koʻrsatish tartibi ham iqtisodiyot holatiga taʼsir koʻrsatadi. Soliq imtiyozlari Moliya siyosatining muhim usullaridan biri hisoblanadi, ularning yordami bilan davlat iqtisodiyotning muhim tarmoqlari taraqqiyotini tezlashtirishi, aholining ayrim qatlamlari yoki toifalarining daromadiga bilvosita taʼsir etishi mumkin. Imtiyozlar va soliqsolish boʻyicha preferensiyalar keyingi oʻn yilliklarda taraqqiy etgan mamlakatlar iqtisodiyotida ayniqsa keng rivojlanmoqda. Mac, AQShda imtiyozlarning umumiy miqdori (yaʼni davlatning soliqlar toʻgʻrisidagi qonunga binoan olinadigan soliqlardan maqsadli voz kechishi) federal byudjetning yarmiga yaqinini tashkil etadi. Moliya siyosati pul-kredit siyosati bilan qoʻshilib ketadi va oʻz tadbirlarini oʻtkazishda uning usullaridan foydalanadi. Moliya siyosatining muhim tomoni shundaki, bu siyosat odatda hukumat va uning qarorlarini tasdiqlaydigan davlat organlarining bevosita tasarrufida va boshqaruvida boʻladi, pulkredit tadbirlari bilan pul hukmdorlari — Markaziy bank tipidagi korxonlar shugʻullanadi. Makrodarajada Moliya siyosati davlat siyosati, mikrodarajada korxona, tashkilotlar va xonadonlar Moliya siyosatidan iborat. Moliya siyosatining tarkibiy qismi — byudjet siyosatining maqsadi davlat harajatlarini muqim ravishda pul bilan taʼminlashdir. Buning uchun byudjetning daromad qismi taʼminlanadi, byudjet daromadi va harajatlari balanslashtiriladi, byudjet taqchilligini meʼyorida (YAIMga nisbatan 3%) boʻlishiga erishiladi.

Kengaytirilgan takror ishlab chiqarish uchun sharoitlarni ta’minlash hamda davlatning funksiyalari va vazifalarini bajarish maqsadida markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan pul mablag’lari fondlarini shakllantirish, taqsimlash va foydalanish bilan bog’liq bо‘lgan iqtisodiy (Moliyaviy) munosabatlarga Moliya deyiladi.

Moliyaviy munosabatlarning farqlanuvchi xarakterli belgisi Shundan iboratki, YAIMni qayta taqsimlash jarayoni oldindan ma’lum maqsadlarga mо‘ljallangan turli pul mablag’lari fondlarini yaratish bilan kuzatiladi. Davlat va mahalliy о‘z-о‘zini boshqarish organlari darajasida tuziladigan pul mablag’lari fondlari markazlashtirilgan fondlar, xо‘jalik sub’yektlari darajasida tuzilgan pul fondlari esa markazlashtirilmagan pul fondlari deyiladi.
Xо‘jalik sub’yektlarining turli faoliyatlaridan olingan daromadlar hisobidan maxsus pul mablag’lari fondlari shakllantiriladi. Ularni shakllantirish qattiq ravishda ryeglamyentasiya qilinish (tartibga solinish) xarakteriga egaki, bu narsa Moliyaviy munosabatlarning yana bir farqlanuvchi xarakterli belgiga ega ekanligini kо‘rsatadi

2-mavzu

Mavzu:Jahon xo‘jaligining tashkil topishi, bosqichlari va asosiy belgilar

Reja
Jaxon xo`jaligining tashkil topishi, bosqichlari va asosiy belgilari

Xalqaro iqtisodiy aloqalarning asosiy shakllari.
Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning moxiyati, shakllari va obektiv asoslari.
O`zbekitson iqtisodiyotining jaxon xo`jaligiga kirib borishi.
Jaxon bozori. Xalqaro valyuta va kredit munosabatlari
. Bozor iqtisodiyotining kup asrlik taraqqiyoti natijasida XIX asr va XX asr bo`sagasida kapitalictik xujalik kurinishida bo`lgan jaxon xo`jaligi vujudga keldi.
. Bozor iqtisodiyotining kup asrlik taraqqiyoti natijasida XIX asr va XX asr bo`sagasida kapitalictik xujalik kurinishida bo`lgan jaxon xo`jaligi vujudga keldi
Fan – texnika taraqqiyoti natijasida ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va mexnat taqsimotining chuqurlashuvi natijasida milliy iqtisodiyotlar rivojlanib, ichki bozordan tashqi bozorga o`tish zarurati paydo bo`ldi MDning hajmi umumdavlat ehtiyojlarini qondirish va ijtimoiy ishlab chiqarishni kengaytirish imkoniyatlarini aniqlab beradi. Aynan MD va uning alohida qismlarining - istye’mol fondi va jamg’arish fondining - hajmini hisobga olgan holda iqtisodiyotning rivojlanish proporsiyalari (nisbatlari) va tarkibiy tuzilmasi aniqlanadi. Xuddi Shuning uchun ham barcha mamlakatlarda MD statistikasiga muhim ahamiyat berilayotir.
Doimiy daromadlardan olinadigan moliyaviy resurslar yetishmagan hollarda qarzlar qoʻllaniladi, ularning hajmi va ularga xizmat koʻrsatish tartibi ham iqtisodiyot holatiga taʼsir koʻrsatadi. Soliq imtiyozlari Moliya siyosatining muhim usullaridan biri hisoblanadi, ularning yordami bilan davlat iqtisodiyotning muhim tarmoqlari taraqqiyotini tezlashtirishi, aholining ayrim qatlamlari yoki toifalarining daromadiga bilvosita taʼsir etishi mumkin. Imtiyozlar va soliqsolish boʻyicha preferensiyalar keyingi oʻn yilliklarda taraqqiy etgan mamlakatlar iqtisodiyotida ayniqsa keng rivojlanmoqda. Mac, AQShda imtiyozlarning umumiy miqdori (yaʼni davlatning soliqlar toʻgʻrisidagi qonunga binoan olinadigan soliqlardan maqsadli voz kechishi) federal byudjetning yarmiga yaqinini tashkil etadi. Moliya siyosati pul-kredit siyosati bilan qoʻshilib ketadi va oʻz tadbirlarini oʻtkazishda uning usullaridan foydalanadi. Moliya siyosatining muhim tomoni shundaki, bu siyosat odatda hukumat va uning qarorlarini tasdiqlaydigan davlat organlarining bevosita tasarrufida va boshqaruvida boʻladi, pulkredit tadbirlari bilan pul hukmdorlari — Markaziy bank tipidagi korxonlar shugʻullanadi. Makrodarajada Moliya siyosati davlat siyosati, mikrodarajada korxona, tashkilotlar va xonadonlar Moliya siyosatidan iborat. Moliya siyosatining tarkibiy qismi — byudjet siyosatining maqsadi davlat harajatlarini muqim ravishda pul bilan taʼminlashdir. Buning uchun byudjetning daromad qismi taʼminlanadi, byudjet daromadi va harajatlari balanslashtiriladi, byudjet taqchilligini meʼyorida (YAIMga nisbatan 3%) boʻlishiga erishilad Bu narsa, о‘z navbatida, davlat ichki va tashqi qarzlari hisobidan Moliyalashtiriladigan byudjet defisitining kattaligida, pul emissiyasida, davlat qarzining ortishi va unga xizmat qilish bо‘yicha xarajatlarning kо‘payishida namoyon bо‘ladi. Bularning barchasi inflyasiyaning kuchayishiga, xо‘jalik aloqalarining buzilishiga, о‘zaro notо‘lovlarning ortishiga, pul surrogatlarining paydo bо‘lishiga, bartyerli bitimlarning kо‘payishiga, soliqlarni byudjet undirish borasida qiyinchiliklarning kelib chiqishiga, davlat xarajatlarining о‘z vaqtida Moliyalashtirilmasligiga, aholi keng qatlamlari turmush darajasining pasayishiga olib kyeladi. Shuning uchun ham iqtisodiy va sosial munosabatlarda ishlab chiqarish real sohasining holati birinchi darajali ahamiyat kasb etedi
Jaxon xo`jaligi munosabat tarzida uz obekti va subektiga ega. Xalkaro miqyosda resurslarning taksimlanishi va samarali ishlatilishi, ishlab chikarishning ixtisoslashuvi, iqtisodiy integratsiya, savdo – sotik, ilmiy – texnikaviy xamkorlik, qoloqlik va kashshoklikka chek kuyish, ekologiyaga zarar yetkazmaydigan iqtisodiy faoliyat yurgizish kabilar umumjaxon munosabatlarning obekti bo`lsa, turli davlatlar, xalkaro va milliy firmalar, xalqaro tashkilotlar ularning subekti xisoblanadi. f. D.G’ozibekovning xorijiy investitsiyalar to’g’risidagi nazariy qarashlarida quyidagi fikrlar bayon etilgan: «Chet el investitsiyalari bir iqtisodiyot sub’ekti kapitalini o’zga iqtisodiyotga muayyan muddatga bog’lash bo’lib, ichki investitsiyalardan risklar kengligi bilan farqlangan holda, huquqiy sharoitlarning, investitsiya muhitining o’zgarishi bilan tavsiflanadi va natijada mamlakatlar va mintaqalar bo’ylab kapital ko’chishi yuz beradi»34. Ushbu fikrlardan shunday xulosa qilish mumkinki, xorijiy investitsiyalar bir mamlakat iqtisodiyotidan mutloq boshqa davlat iqtisodiyotiga ko’chuvchi kapital bo’lib, u risklar doirasi kengligi bilan ichki investitsiyalardan farqlanadi.
Jaxon xo`jaligi munosabat tarzida uz obekti va subektiga ega. Xalkaro miqyosda resurslarning taksimlanishi va samarali ishlatilishi, ishlab chikarishning ixtisoslashuvi, iqtisodiy integratsiya, savdo – sotik, ilmiy – texnikaviy xamkorlik, qoloqlik va kashshoklikka chek kuyish, ekologiyaga zarar yetkazmaydigan iqtisodiy faoliyat yurgizish kabilar umumjaxon munosabatlarning obekti bo`lsa, turli davlatlar, xalkaro va milliy firmalar, xalqaro tashkilotlar ularning subekti xisoblanadi.
Jaxon xo`jaligining uzi mexnat taqsimotining maxsulidir, lekin bu xo`jalik mexnat taksimotini yanada chuqurlashtirib ishlab chiqarishdagi baynalminallikni kuchaytiradi.
Jaxon xo`jaligining uzi mexnat taqsimotining maxsulidir, lekin bu xo`jalik mexnat taksimotini yanada chuqurlashtirib ishlab chiqarishdagi baynalminallikni kuchaytiradi Xо‘jalik sub’yektlarining turli faoliyatlaridan olingan daromadlar hisobidan maxsus pul mablag’lari fondlari shakllantiriladi. Ularni shakllantirish qattiq ravishda ryeglamyentasiya qilinish (tartibga solinish) xarakteriga egaki, bu narsa Moliyaviy munosabatlarning yana bir farqlanuvchi xarakterli belgiga ega ekanligini kо‘rsatadi.
YAIMni taqsimlashda aholi ham ishtirok etib, ish haqi, tadbirkorlik (ishbilarmonlik) daromadi, dividyentlar va qayta taqsimlashning boshqa shakllari kо‘rinishidagi о‘z hissalarini (ulushini) oladi. Bundan tashqari majburiylik xarakteriga ega bо‘lgan soliqlar va boshqa tо‘lovlarni tо‘lash orqali (vositasida) aholi markazlashtirilgan pul mablag’lari fondini shakllantirishda ishtirok etadi. Aholi daromadlari va xarajatlarini shakllantirish va foydalanish bilan bog’liq bо‘lgan pul munosabatlarining bu tizimi ham Moliyaviy munosabatlarning alohida sohasini tashkil etadi.
Shunday qilib, quyidagilar Moliyaning xarakterli belgilaridir:
qiymatning tovar shaklidagi harakatiga bog’liq bо‘lmasdan, aksincha, real pullarning harakatiga bog’liq bо‘lgan, huquqiy normalar yoki biznyesni Yuritish etikasiga asoslangan munosabatlarning taqsimlash xarakterdaligi; rivojlanishi takror ishlab chiqarish jarayoninning turli ishtirokchilari о‘rtasida pul mablag’larini jalb qilish, ulardan foydalanish va ularni taqsimlash myetodlari hamda usullarining takomillaShuviga olib kyeldi. Tovarlar harakatidan alohidalashgan (ajralgan) pul mablag’larining harakati masalalari bu taqsimlash jarayonlarida alohida ahamiyat kasb etadi. Ular bir tomondan, kreditning turli shakllari va ikkinchi tomondan, turli sub’yektlar о‘rtasida YAIM qiymatini taqsimlash va qayta taqsimlash bilan bog’liqdir. Bir vaqtning о‘zida, ularning har biri amaldagi huquqiy normalar yoki ishbilarmonlik aylanmasining tartibiga muvofiq ishlab chiqarilgan mahsulotdan о‘z hissalarini olishga da’vo qiladilarki, bu Moliyavi
Milly xo`jalikning baynalminallashuvi ularning jaxon xo`jaligi aloqalarida qatnashuvi drajasini ifodalaydi f. D.G’ozibekovning xorijiy investitsiyalar to’g’risidagi nazariy qarashlarida quyidagi fikrlar bayon etilgan: «Chet el investitsiyalari bir iqtisodiyot sub’ekti kapitalini o’zga iqtisodiyotga muayyan muddatga bog’lash bo’lib, ichki investitsiyalardan risklar kengligi bilan farqlangan holda, huquqiy sharoitlarning, investitsiya muhitining o’zgarishi bilan tavsiflanadi va natijada mamlakatlar va mintaqalar bo’ylab kapital ko’chishi yuz beradi»³⁴. Ushbu fikrlardan shunday xulosa qilish mumkinki, xorijiy investitsiyalar bir mamlakat iqtisodiyotidan mutloq boshqa davlat iqtisodiyotiga ko’chuvchi kapital bo’lib, u risklar doirasi kengligi bilan ichki investitsiyalardan farqlanadi.
IXalqaro mexnat taqsimoti xalkaro iqtisodiy munosabatlar, yani turli malakatlar o`rtasidagi xujalik aloqalarining negizini tashkil etadi
IXalqaro mexnat taqsimoti xalkaro iqtisodiy munosabatlar, yani turli malakatlar o`rtasidagi xujalik aloqalarining negizini tashkil etadi.
Xalqaro mexnat taqsimoti. Bu mexnatning jaxon davlatlari o`rtasida taqsimlanishi yani aloxida mamlakatlarning tovar va xizmatlarning muayyan turlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashuvidir.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar quyidagi shakllarda namoyon buladi:
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar quyidagi shakllarda namoyon buladi
Tovar va xizmatlar bilan xalqaro savdo
Kapital va chet el invetsitsiyalarining xarakati
Ishchi kuchining migratsiyasi
Ishlab chiqarishning davlatlararo kooperatsiyas
Fan va texnika soxasidagi ayirboshlash
Valyuta – kredit munosabatlari
Jaxon bozori – xalqaro mexnat taqsimoti orqali bir – birlariga boglangan turli mamlakatlar urtasidagi barkaror oldi – sotdi munosabatlaridir
Jaxon bozori – xalqaro mexnat taqsimoti orqali bir – birlariga boglangan turli mamlakatlar urtasidagi barkaror oldi – sotdi munosabatlaridir.
Jaxon bozorida mamlakatlar iktisodiy mavkeiga qarab tabaqalanadi. Ular ikki guruxga: a) tayyor maxsulot yetkazib beruvchi va b) xomashyo yetkazib beruvchi mamlakatlarga ajraladi
Turli mamlakatlarning jaxon bozorida tutgan urni
Turli mamlakatlarning jaxon bozorida tutgan urni :
Birinchidan: ularning iqtisodiy quvvatig
Ikkinchidan: ulardagi ishlab chikarishning chuqur ixtisoslashuviga, yani naqadar eksportbop bulishiga boglik.
Jaxon bozori milliy bozordan fark kilgan xolda ishlab chiqarishning mamlakatlararo ixtisoslashuviga va shunga kuraularning bir – biriga tovar yetkazib berish zarurligiga asoslanadi
Kapitalning xalqaro xarakati – bu kapitalning chet elda joylashtirilishi va faoliyat qilishi. U chet elga quyidagi shakllarda chiqariladi.
Kapitalning xalqaro xarakati – bu kapitalning chet elda joylashtirilishi va faoliyat qilishi. U chet elga quyidagi shakllarda chiqariladi.
xususiy yoki davlat kapitali shaklida
pul va tovar shaklida
qiska muddatli va uzok muddatli kreditlar shaklida.
ssuda va tadbirlarni kapitali shaklid
ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi.
Xalqaro migratsiya ikkita asosiy tarkibiy qismni o`z ichiga oladi: emigratsiya va immigratsiya. emigratsiya bir mamlakatdan boshqa mamlakatga doimiy yashash uchun chiqib ketishni, immigratsiya – aynan olingan mamlakatg doimiy yashash uchun kirib kelishini bildiradi
Xalqaro migratsiya ikkita asosiy tarkibiy qismni o`z ichiga oladi: emigratsiya va immigratsiya. emigratsiya bir mamlakatdan boshqa mamlakatga doimiy yashash uchun chiqib ketishni, immigratsiya – aynan olingan mamlakatg doimiy yashash uchun kirib kelishini bildiradi
Jaxon xo`jaligidagi iqtisodiy integratsiya – milliy bozorlar va mamlakatlar milliy xo`jaliklari o`rtasidagi uzviy bogliklik, xamjixat rivojlanishni taminlash, turli mamlakatlar doirasida resurslarning erkin xrakat qilishi, yagona umumiy boor tashkil qilish maqsadlarida birlashuvidir
Jaxon xo`jaligidagi iqtisodiy integratsiya – milliy bozorlar va mamlakatlar milliy xo`jaliklari o`rtasidagi uzviy bogliklik, xamjixat rivojlanishni taminlash, turli mamlakatlar doirasida resurslarning erkin xrakat qilishi, yagona umumiy boor tashkil qilish maqsadlarida birlashuvidir
O`zbekistonning jaxon xamjamiyatiga kirib borishning asosiy yunalishlari
O`zbekistonning jaxon xamjamiyatiga kirib borishning asosiy yunalishlari:
Tashki savdo (MDX va uzok xorijiy davlatlar bilan)
M.Osiyo davlatlari (Uzbekiston, Kozogiston va Kirgiziston) o`rtasidagi yagona iqtisodiy makon tugrisidagi shartnomani amalga oshirishga karatilgan dasturlardagi ishtiroki. Jumladan, ular sanoatini integratsiyalashtirishga karatilgan datsurlar
MDX muassasalari ( Davlatlararo iqtisodiy qo`mita, Davlatlararo bank va boshkalar) dagi ishtiroki
MDX mamlakatlar bilan o`rnatilgan ichki va ko`p tomonlama iktisodiy alokalargʻ
MDX mamlakatlar bilan o`rnatilgan ichki va ko`p tomonlama iktisodiy alokalar
BMT ning respublikada amalga oshirilayotgan iktisodiy, talim, soglikni saklash, madaniyat, fan soxalarida amalga oshirilayotgan loyixalardagi ishtiroki
yevropa Ittifoqi (yeI)bilan imzolangan “Sxeriklik va Xamkorlik tugrisidagi” bitim (1996yil
yeIga azo mamlakatlar bilan iktisodiy va savdo soxadagi xamkorlik
NATOning “Tinchlik yulidagi sheriklik” dasturidagi ishtiroki
XVF va jaxon banki muassasalari ( XTTB, XRU, XMK, invetsitsiyalarni kafolatlash xalkaro agentligi) bilan xamkorlik Bozor iqtisodiyoti sharoitida baho pyensiya, nafaqa va hatto minimal ish haqini aniqlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega bо‘lgan kо‘rsatkich hisoblanadi. Agar davlat baholarni tartibga solmasa, sosial tо‘lovlarni korryektirovka (о‘zgartirishga) qilishga va minimal ish haqini oshirishga majbur bо‘ladi. Hozirgi paytda dunyoning juda kо‘p mamlakatlarida davlat sosial ahamiyat kasb etuvchi muhim tovarlarning bahosini korryektirovka qilayotir (о‘zgartirayotir). Baho, Shuningdyek bojxonaviy tartibga solishda va bojxona daromadlarini undirishda davlat tomonidan foydalaniladi. Masalan, ayrim mamlakatlarda bojxona bojlari kо‘plab tovar guruhlari bо‘yicha sotib olish olish bahosi bо‘yicha emas, balki haqiqatdagisidan keskin farq qiluvchi normativ baholar bо‘yicha undiriladi. Shunga mos ravishda (boshqa sharoitlar tyeng bо‘lgan taqdirda) byudjetning daromadlari va mamlakat ichki bozoridagi baholar ortadi.
Iqtisodiy krizis (tanazzul), ishlab chiqarishning pasayishi, ishsizlikning ortishi sharoitida Moliyaning holati (ahvoli) keskin yomonlashadi. Bu narsa, о‘z navbatida, davlat ichki va tashqi qarzlari hisobidan Moliyalashtiriladigan byudjet defisitining kattaligida, pul emissiyasida, davlat qarzining ortishi va unga xizmat qilish bо‘yicha xarajatlarning kо‘payishida namoyon bо‘ladi. Bularning barchasi inflyasiyaning kuchayishiga, xо‘jalik aloqalarining buzilishiga, о‘zaro notо‘lovlarning ortishiga, pul surrogatlarining paydo bо‘lishiga, bartyerli bitimlarning kо‘payishiga, soliqlarni byudjet undirish borasida qiyinchiliklarning kelib chiqishiga, davlat xarajatlarining о‘z vaqtida Moliyalashtirilmasligiga, aholi keng qatlamlari turmush darajasining pasayishiga olib kyeladi. Shuning uchun ham iqtisodiy va sosial munosabatlarda ishlab chiqarish real sohasining holati birinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Zamonaviy iqtisodiyot davlat Moliyasisiz faoliyat kо‘rsataolmaydi. Tarixiy taraqqiyotning ma’lum bir bosqichiga qadar jamiyatning ba’zi bir ehtiyojlari faqat davlat tomonidan Moliyalashtirilishi mumkin. Atom sanoati, kosmik tadqiqotlar, iqtisodiyotning qator yangi ustuvor tarmoqlari, barcha uchun zarur bо‘lgan korxonalar (pochta, telyegraf va boshqalar) ana Shular jumlasidandir.
Moliya alohida olingan mamlakatlarda ishlab chiqarish kuchlari taraqqiyotining darajasini va ularning xо‘jalik hayotidagi makroiqtisodiy jarayonlarga ta’sir etish imkoniyatlarini ifodal
YTTB, jaxon savdo tashkiloti (JST) va Osiyo rivojlanish banki (ORB) bilan xamkorli
Pulning jaxon xujaligida amal kilishi va turli xalkaro iktisodiy alokalarga ( tashki savdo, ishchi kuchi va kapital migratsiyasi, daromadlari, qarzlar va subsidiyalar okimi, fan – texnika ayirboshlash, turizm va x.k) xizmat kilishi bilan boglik iqtisodiy munosabatlar – xalqaro valyuta – kredit munosabatlari deb ataladi. Valyuta – bu mamlakatlar pul birligi
Xalqaro valyuta tizimi – xalqaro valyuta munosabatlarining davlatlararo bitimlarda xuquqiy jixatdan mutsaxkamlangan shaklidir. U quyidagi tarkibiy kismlardan iborat buladi:
Xalqaro valyuta tizimi – xalqaro valyuta munosabatlarining davlatlararo bitimlarda xuquqiy jixatdan mutsaxkamlangan shaklidir. U quyidagi tarkibiy kismlardan iborat buladi: