- Elektr davri va uning elementlari Elektr davri elektr toki, EMF (elektromotor kuch) va elektr kuchlanishi tushunchalari yordamida tasvirlash mumkin bo'lgan elektromagnit jarayonlarni tashkil etuvchi qurilmalar va ob'ektlar to'plamidir. Tahlil qilish va hisoblash uchun elektr zanjiri uning elementlarining belgilarini va ularni ulash usullarini o'z ichiga olgan elektr zanjiri shaklida grafik tasvirlangan. Yoritish uskunalarining ishlashini ta'minlaydigan eng oddiy elektr zanjirining elektr diagrammasi, shakl. Elektr zanjirini tashkil etuvchi barcha qurilmalar va moslamalarni uch guruhga bo'lish mumkin: 1) elektr energiyasining manbalari (elektr ta'minoti). Barcha quvvat manbalarining umumiy xususiyati energiyaning biron bir shaklini elektr energiyasiga aylantirishdir. Elektr bo'lmagan energiyaning elektr energiyasiga aylanishi sodir bo'lgan manbalarga asosiy manbalar deyiladi. Ikkilamchi manbalar - bu kirish va chiqishga ega bo'lgan manbalar - elektr energiyasi (masalan, rektifikatorlar). 2) elektr energiyasi iste'molchilari. Barcha iste'molchilarning umumiy xususiyati elektr energiyasini boshqa energiya turlariga aylantirishdir (masalan, isitish moslamasi). Iste'molchilar ba'zan yuk deb nomlanadi. 3) yordamchi elektron elementlari: ulanish simlari, kommutatsiya uskunalari, himoya vositalari, o'lchash asboblari va boshqalar, ularsiz haqiqiy sxema ishlamaydi. Devrenning barcha elementlari bitta elektromagnit jarayon bilan qoplanadi.
Sig‘im qarshiligi ulangan o‘zgaruvchan tok zanjiri - Sig‘im qarshiligi ulangan o‘zgaruvchan tok zanjiri Elektr zanjiriga sig‘im qarshiligi ulanganda kondensator vaqti vaqtida elektr energiyasi bilan zaryadlanib, keyin so‘nib boradi. Bu jarayon g‘altakdan o‘zgaruvchan elektr toki o‘tganda, vaqti- vaqti bilan magnit energiyasi (magnit maydonining energiyasi) bilan zaryadlanib, keyin so‘nib borishiga o‘xshaydi. Sig‘im ulangan zanjirda o‘zgaruvchan tok quvvati xuddi zanjirdagi induktiv qarshilik bilan manba orasida aylanib yurganidek, kondensator bilan manba orasida aylanib yuradi, shuning uchun uni reaktiv (sig‘imli) quvvat deyiladi. Elektr zanjiriga ulangan sig‘imli tok kuchlanishning fazasi bilan to‘g‘ri kelmaydi va undan 90° oldinga surilgan. Sig‘imli tokni induktiv tokka o‘xshatib, odatda, reaktiv tok deb aytiladi. Sig‘imli zanjirga ulangan kuchlanishning va undan o‘tayotgan sig‘im tokning miqdorini bilgan holda Om qonuniga asosan uning zanjirdagi qarshiligini quyidagicha aniqlash mumkin: bu yerda: U – zanjir uchlaridagi kuchlanish, V; Ic – sig‘imli tok, A; xc – zanjirning qarshiligi, Om. Bu qarshilikni sig‘imli yoki reaktiv qarshilik deb ataladi. U quyidagicha ifodalanadi: bu yerda: ω – o‘zgaruvchan tokning burchak tezligi; ω = 6,28 f; f – o‘zgaruvchan tokning tebranishi, Hz; C – kondensatorning sig‘imi, F. Aktiv qarshilik va induktiv ulangan tok zanjiri o‘zgaruvchan elektr zanjiriga simdan tayyorlangan g‘altak va ma’lum aktiv qarshilik ketma-ket ulangan. G‘altakning induktivligi L bilan, aktiv qarshiligi r bilan belgilangan. Induktiv qarshilik xL = ω L. Aktiv va induktiv qarshiliklarni alohida ko‘rsatishimiz yoki to‘liq qarshiligi Z qilib belgilashimiz mumkin: Тo‘liq qarshilik Z = r 2+xL,2 Om. Тo‘liq qarshilik orqali aktiv qarshilik quyidagicha hisoblanadi: r = z·cosϕ. Zanjirdan o‘tayotgan tok kuchlanish bilan fazasi bo‘yicha to‘g‘ri kelmaydi, chunki zanjirga induktiv qarshilik ulangan. Aktiv va induktiv qarshiliklarning miqdoriga qarab fazalar orasidagi burchak har xil bo‘lishi mumkin. Agarda o‘zgaruvchan tok zanjirida aktiv qarshilik bo‘lsa, tok bilan kuchlanish fazalari bir-biriga to‘g‘ri keladi. Agarda elektr zanjiriga faqat induktiv qarshilik ulangan bo‘lsa, elektr tok fazasi bilan kuchlanish fazasi orasida 90° li burchak hosil bo‘ladi, ya’ni tok kuchlanishdan 90° ga orqada qoladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |