Mustaqil ishi Ayollarga nisbatan zo’ravonlik bajardi: Yo'ldosheva Anora

Oiladagi zo’ravonlik qonunchilikda taqiqlanganmi?
Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksda ham, Jinoyat kodeksida ham oiladagi zo’ravonlikka oid hech qanday modda mavjud emas. Ya’ni, bu tushuncha qonunchilikda alohida qonunbuzarlik sifatida tilga olinmagan va natijada unga nisbatan biror jinoiy jazo belgilanmagan.
Oilaviy mojarolarni hal etish, ularda zo’ravonlik alomatlari qay darajada bo’lishidan qat’i nazar, odatda, mahallalardagi o’zini o’zi boshqarish organlariga havola etiladi. Bunday holatlarda jabrlanuvchilarning to’g’ridan tog’ri militsiyaga yoki sudga shikoyat qilishi amaliyotda kam uchraydi. Oilalarni saqlab qolish hamda ajrashishlar sonini kamaytirishga qaratilgan siyosat oqibatida zo’ravonlikdan shikoyat qilib kelgan ayollarni ortga qaytarish, hatto ularning ajrashishni so’rab sudga yozgan arizalarnini qanoatlantirmaslik holatlari ko’p uchraydi. Natijada bunday oilalarda ayollar va bolalarning yana zo’ravonlikka yuz tutishi holatlari davom etadi.
Odatda, oiladagi zo’ravonlik natijasida jabrlanuvchiga og’ir shikast yetkazilgan yoki u vafot etgan taqdirdagina, zo’ravonlik uchun jinoiy ish ochiladi.
Nega yangi qonunga ehtiyoj bor?
Shu o’rinda oiladagi zo’ravonlikni alohida modda yoki qonunbuzarlik sifatida kodekslarga kiritish shartmi, axir, badanga shikast yetkazish yoki jinsiy erkinlikka qarshi jinoyatlar kabi zo’ravonlik holatlarini qamrab oluvchi moddalar bor-ku, degan tabiiy savol tug’iladi. To’g’ri, agar er xotiniga nisbatan zo’ravonlik qilsa, bu ish xatti-harakat oqibatiga qarab qasddan badanga yangil (o’rtacha, o’g’ir) shikast yetkazish (109-modda), qiynash (110-modda), o’ldirish yoki zo’rlik ishlatish bilan qo’rqitish (112-modda); ayolning o’limiga sabab bo’lsa, odam o’ldirish (97-modda), o’zini o’zi o’ldirish darajasiga yetkazish (103-modda); jinsiy zo’ravonlik qilsa, nomusga tegish (118-modda), jinsiy ehtiyojni zo’rlik ishlatib g’ayritabiiy usulda qondirish (119-modda), ayolni jinsiy aloqa qilishga majbur qilish (121-modda) yoki boshqa holatlarda tuhmat (139-modda), haqorat qilish (140-modda), ayolni erga tegishga majbur qilish yoki uning erga tegishiga to’sqinlik qilish (136-modda) kabi jinoyatlar bilan malakalanishi mumkin. Ammo oiladagi zo’ravonlik shunday huquqbuzarlik (jinoyat) turiki, uning o’ziga xos subyekti, obyekti, subyektiv tomoni va obyektiv tomoni bor. Bu to’rt element boshqa jinoyat elementlari bilan to’la mos tushmaydi. Bundan tashqari, yuqorida sanab o’tilgan jinoyat tavsifida bunday qilmishni jabrlanuvchining yaqin qarindoshlari, eri, otasi, aka yoki ukasi va h.k.lar sodir etsa nima bo’lishi haqida hech nima aytilmagan. Natijada ko’plab oiladagi zo’ravonlik shakllari jazoga tortilmay, bunday zo’ravonlikdan jabr ko’rganlar himoyasiz qolib ketadi. Oiladagi zo’ravonlik alohida motiv ostida sodir etilishi, sharoiti, usullari bilan o’ziga xos jinoyat turi darajasiga yetgan va shu bois uni MJTK va Jinoyat kodeksiga alohida qonunbuzarlik sifatida kiritish o’rinli bo’ladi, deb hisoblaymiz.
O’zbekiston Respublikasi 1995-yilda “Xotin-qizlar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to’g’risida”gi Konvensiyani ratifikatsiya qilgan. Shundan beri O’zbekiston BMT qoshidagi Inson huquqlari Qo’mitasiga ushbu Konvensiyada ko’tarilgan masalalarni amalga oshirish yuzasidan uch marta hisobot bergan. Har uch hisobot yuzasidan ham Inson huquqlari qo’mitasi O’zbekistonda ayollarning notenglikka yuz tutishi, patriarxal stereotipning mavjudligi hamda ko’plab ayollar oilada zo’ravonlik qurboni bo’lishini ta’kidlab, hukumatdan bularga qarshi choralar ko’rishni so’ragan.
Mamlakat rasmiylarining hisobotda bergan ma’lumotiga ko’ra, O’zbekistonda ayol va erkaklar uchun teng huquq va imkoniyatlarning kafolatlari to’g’risida yangi qonun loyihasi tayyorlangan, ammo u haligacha qonun sifatida qabul qilinmadi.
Inson huquqlari qo’mitasining oiladagi zo’ravonlik holatlariga oid so’ragan savollariga javoban, O’zbekiston, asosan, ayollarga nisbatan (oiladagi zo’ravonlik emas) sodir etilayotgan jinoyatlar haqida statistik hisobot berish bilan cheklangan.