Mustaqil ishi мавзу: Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish zarurligi va ahamiyati

3. Antimonopol faoliyat va rakobatni rivojlantirish.
Davlat monopoliyani cheklash va rakobat muxitini yaratishi zarur. Bu vazifa monopoliyaga karshi konunlarga tayanilgan xolda olib boriladi. O`zbekiston Respublikasida bu vazifani amalga oshirish Monopoliyadan chikarish rakobat va tadbirkorlikni ko`llab kuvvatlash Davlat ko`mitasi zimmasiga yuklatilgan.
Monopollashuvga karshi kurash maksadlarida monopol korxonalar reestri tuziladi. Bunda monopol korxonalar tabiiy monopoliya va tabiiy monopoliya xisoblanmagan korxonalarga bo`linadi. Tabiiy monopol bo`lmagan korxonalarni monopoliyadan chikarish chora- tadbirlari ko`riladi.
Tabiiy monopoliyalar ob`ektiv shart-sharoitlarga ko`ra monopol bo`lishi zarur, yoki monopoliyadan chikarish ilojsiz bo`lgan korxona yoki tarmoklardir.
Tabiiy monopolist korxonalar o`z mavke`laridan foydalanib maxsuloti va xizmatlari baxosini asossiz ko`tarib yuborishlariga yo`l ko`ymaslik uchun ularga rentabellilikning yukori chegarasi belgilab beriladi. Bu chegarani buzgan korxonaga moliyaviy jazo choralari ko`llaniladi.
Masalan, bu chegara 20% deb belgilangan bo`lsin. Korxona maxsuloti tannarxi 10000 so`m bo`lgani xolda uni 13000 so`mga sotsa belgilangan ma`yoriy chegarani buzgan xisoblanadi. Chunki korxona 20% emas balki 30 foiz foyda normasi darajasida ustama belgilayapti. Shu sababli ortikcha xisoblangan 1000 so`m (13000-12000) davlat ixtiyoriga olinadi va monopolist korxonaga ko`shimcha moliyaviy jazo xam ko`llaniladi.
Davlat bu yo`l bilan iste`molchilar xukuklarini ximoya kiladi. Agar maxsulot baxosi korxonaga boglik bo`lmagan sabablarga ko`ra oshib ketgan bo`lsa va bu isbotlansa konun talablari buzilmagan xisoblanadi.
Rakobat muxitini yaxshilash, tadbirkorlikni ko`llab kuvvatlash maksadida davlat mulki xususiylashtiriladi. Mulkni davlat tasarrufidan chikarish va xususiylashtirish Davlat Mulk ko`mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Bunda davlat mulkini bevosita bitta xaridorga sotish, investitsiya kitritish majburiyatini olib bepul tassarrufiga berish, boskichma boskich baxosini tushirib sotish, aktsionerlashtirish kabi usullar ko`llaniladi.
Agar respublikamizda xususiylashtirishning dastlabki boskichida uy joy fondi, savdo va maishiy xizmat ob`ektlari va maxalliy sanort korxonalari xususiy shaxslarga sotilgan bo`lsa, keyingi boskichda o`rta va yirikrok korxonalarni aktsionerlashtirish yo`li bilan davlat tasarrufidan chikarishga kirishildi.
Tadbirkorlikni rivojlantirishni davlat tomonidan ko`llab kuvvatlash, shuningdek ularning xukuklarini ximoya kilish orkali xam amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 5 oktyabrda imzolangan «Tadbirkorlik sub`ektlarini tekshirishni yanada kiskartirish va uning tizimini takomillashtirish chora tadbirlari to`grisida» gi Farmoni nazorat kiluvchi organlarning tadbirkorlik sub`ektlari faoliyatiga aralashuvini cheklash, ularning xukuklarini davlat tomonidan konuniy kafolatlashni kuchaytirishga bir misol bo`ladi.