Mutaxassislarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti pedagogika va psixologiyasi

Ishtahaning buzilishi. Ishtahaning yo’qligi yoki odatdan tashqari juda ham 
yaxshi ishtaha fikrning buzilishi bilan bog’liq va har doim potentsial xavf alomati 
sifatida ko’riladi. Pedagog-psixologlar o’smirda bunday muammo bor-yo’qligini ota-
onadan bilib oladi. 
Atrofdagilarga sovg’alar ulashish. Suitsidni rejalashtirgan ayrim odamlar 
yaqinlari va do’stlariga o’z buyumlarini taxminan tarqatadilar. O’smirlarda avval 
muhim bo’lgan narsa, o’z qadrini yo’qotadi. Bu buyumlarini tarqatish orqali (o’yinlar 
yozilgan disklar, musiqa, sevimli kiyim va b.) yoki bu narsalarga e’tiborsizlik orqali 
(faqat bitta kiyimda yuradi, qolganlari shkafda osilib turaveradi, sevimli musiqalari 
yozilgan disklarni eshitmaydi, sevimli ko’rsatuvlarini ko’rmaydi) namoyon bo’ladi. 
Tajribalarga ko’ra, bu kelayotgan baxtsizlikdan xabardir. Har bir bunday voqealarda 
suitsident bilan jiddiy va ochiqchasiga suhbat o’tkazish tavsiya etiladi. 
Ruhiy jarohat. Har bir odam o’z individual hissiyotlariga ega. Buning barbod 
bo’lishi sekin-asta yig’ilib, yirik emotsional iztiroblarga yoki mayda jarohatli 

---

67 
kechinmalar zanjiriga olib keladi. Yaqinlaridan, uyidan, odatiy hayotidan ajralish, 
muhim jismoniy, axloqiy va intellektual yuklamalarga duch kelish, notanish muhit va 
atmosfera o’smirning hayoti fojia bilan tugashini ko’rsatishi mumkin. Bunga yana 
ota-onaning ajralishi, yaqinlarining o’limi yoki baxtsizligi, shaxsiy qiyinchiliklar 
qo’shilsa, suitsidga olib keladigan fikr va kayfiyat paydo bo’ladi
Xulq-atvordagi o’zgarishlar. O’smirning xulq-atvorida birdan o’zgarishlar ro’y 
bersa, diqqat bilan kuzatish kerak bo’ladi. Bunda sizga pedagoglar va ota-onalar 
yordam beradi. Agarda odamovi, kamgap, vazmin o’quvchi birdan atrofdagilar bilan 
ko’p hazillashsa, kulsa, vaysaqi bo’lib qolsa, uni nazoratga olish zarur. Bunday 
o’zgarish ba’zida yolg’izlik yoki ruhiy jarohatni boshdan kechirilayotganidan 
guvohlik beradi, o’smir buni quvnoqlik va tashvishsizlik niqobida berkitishga harakat 
qiladi. Boshqa xavotirli simptom energetik quvvatning pasayishi, passivlik, muloqot 
va hayotga beparvolik hisoblanadi. 
Xavf. Agarda o’smir o’lishni istayotganini aytsa, bu jiddiy qabul qilinishi 
kerak.  
Bu arzi-holni tayyorlanayotgan shaxsning o’z joniga qasd qilishdan 
ogohlantirish, deb izohlash mumkin. Bunday hollarda pedagog-psixolog tomonidan 
suitsidentga nisbatan e’tiborsizlik va agressivlikka yo’l qo’yilmasligi kerak. Shunga 
o’xshash reaktsiya uni xavfni bajarishga undaydi. O’zini tuta bilish, xotirjamlik, zarur 
bo’lib, unga yordam taklif qilish, xavf darajasi aniqlanmaguncha xonasidan 
chiqarmaslik, ota-onasini xabardor qilish, zaruriy hollarda telefon orqali tibbiy 
mutaxassislar bilan maslahatlashish lozim.