N. a b d u L l a y e V
Download 272 Kb. Pdf ko'rish
|
|
9 . Yaponiya san’ati X IX asr o x irlarid a Y a p o n iy a G 'a r b s a n ’atig a q iziq ish i o rtd i va tasv i riy s a n ’at sezilarli b o 'ld i. M illiy va Y ev ro p a m e ’m o rlik d a asosiy o 'r in n i egalladi. M e ’m o rlik d a X IX a s r oxiri - XX a sr b o sh lari m e ’m orligida ek lek tik a kuchli. M illiy s a n ’a t u n su rlari yangi kirib kclay o tg an y evropacha u s lu b b ila n c h a tis h a b o s h la d i, k e y in r o q e sa r a ts io n a liz m g 'o y a la r i m e ’m o rla m i o 'z ig a ja lb etd i. M e ’m o rla r S a k ak u ra D z y u n d z o va M aek v a K u n io ijo d id a sh u xu- su siy atlar n a m o y o n b o 'lg a n , lek in 1 9 3 0-yillardan m illiy m e ’m o rc h ilik a n ’an alarig a q iziq ish k u c h a y ib “ im p e ra to r to ji” n o m li u slu b d a b in o ld a r b a rp o etildi. R asso m lik d a a n ’an av iy «N ixonga» va y ev ro p ach a «yoga» uslubi m avjud b o ‘ldi. A n ’an av iy u slu b d a o 'r t a a sr d e k o ra tiv m a n z a ra ja n rid a ijod qildilar. C h e t e lla rd a , a so sa n Y ev ro p a d av la tla rid a tasviriy s a n ’at asoslarini egallab q a y tg a n ra sso m la r esa , m o y b o 'y o q d a ijod qilib 114 Tange Kendzo. Tokiodagi Olimpiada sport majmuasi. a k a d e m iz m , im p e ris s io n iz m , p o s tim p re s s io n iz m va fovizm t a ’sirid a boMdilar. A san T y u , Y asu n S o ta ro , U m c x a ra R yudzaburo va b. ijodi shu o ’rin d a eslashga loyiq, sh u ja ra y o n la m in g faol vakillaridir. XX asr b o sh larid a y a p o n tasv iriy s a n ’a \ig a Y ev ro p ad ag i avangard s a n ’atn in g turli k o 'rin is h la ri d a d a iz m , k u b iz m , a b stro k siz m kirib k cla b o sh la d i. Bu y o ‘n a lish la r y a p o n s a n ’a tin in g keyingi d av rid a m u h im o ‘rin n i egalladi. 1928-yili P ro le ta r s a n ’ati b irlash m asi tashkil to p d i. Bu b irlash m a a ’zolari o 'z la rin in g asosiy m a q sa d lari q ilib x alq n in g hayoti va k urashini tasv ir- lash n i o ld ilar. Ish ta sh la sh la r, n a m o y ish c h ila r, o tish va sh u n g a o 'x sh ash siyosiy m av z u la rd a su ra t va a g itp la k a tla r ishladilar. Ish ch ila r h arak ati b ilan boMgan b u b irla sh m a 3 0 -y illa r rangtasvirida m u h im rol o ‘y nadi. N ix o n g a a n ’an av iy y a p o n s a n ’ati b u davrga kelib, yangi k o ‘rinish k a sh f e ta d i. Y o k o y am a T a y k a n (1 8 6 8 -1 9 5 9 ) va U e m u ro S y o en (1 8 7 5 -1 9 4 9 ) kabi ra sso m la r Y ev ro p a realistik s a n ’a tin i o ‘zlashtirgan h o ld a u n i n ix o n g a a n ’a n a lari b ila n uyg‘u n la sh tirish g a intildilar. 30-yilIarga k elib m av ju d b a d iiy u y u sh m a va u n in g faoliyati t a ’qib o stig a o lin d i. A sosan m o d e m is tik y o 'n a lish va a n ’anaviy y apon m illiy s a n ’a ti a n ’a n a la rid a a sa rla r y a ratild i. A yniqsa, sy u rrealizm shu yillari y e ta k ch i o ‘rin g a c h iq ib o ld i. S a n ’a td a shovinistik q arash lar targMb e tila b o sh lad i. Ik k in c h i ja h o n u ru sh id a y ap o n iy a n in g magM ubiyatga u ch rash i m ilita r ta rtib g a h a m c h e k q o ‘ydi. Y aponiya yangi davrga q a d a m q o ‘ya b o sh lad i. M e ’m o rlik , g rafik a v a m illiy -b ez ak s a n ’ati rivojlanishi davrini b o sh id a n k e c h ira b o sh la d i. M illiy s a n ’at a n ’analariga qiziqish o rtd i. Bu m e ’m o rlik d a yengil, sin c h li b in o la r q u rilish id a, m e ’m o rlik sh ak llarin in g ixcham ligi va m u ta n o sib lig id a va yangi tex n o lo g iy ad an u n u m li qurilish ish la rid a fo y d a la n ish d a n sezilad i. A yniqsa, q u rilg an b in o la m in g tev a rak - atrofi, tab iat b ilan uyg‘un lik d a b u n y o d etilishi, a n ’anaviy yapon m e ’morligi u slu b lari b ila n XX a sr G ‘a rb iy Y evropa yuzaga kelgan u slu b lam i o rg an ik 115 Xirosima suvlari. Ono Tadasige. u y g ’u n lash tirish i y a p o n m e ’m o rlig in in g o ‘ziga xos jo zib asin i y a ratd i. 5 0 -y illard an b o sh la b s a n ’a t sin tc z i y ap o n m c ’m o rlig in in g m u h im to - m o n in i belgilay b o sh lad i. N a fa q a t m e ’m o rlik sh ak llari, a m aliy -tasv iriy s a n ’at a sarlari, balki ish latilad ig an q u rilish m a te ria lla rin in g e m o tsio n a l- e ste tik im k o n iy atlari h a m shu s a n ’at sin tez id a o ‘z o 'm in i eg allad i. M o zaika, devoriy rasm lar, h aykaltaroshlikdan va am aliy s a n ’at n am u n alarid an ijodiy fo ydalanildi. M e ’m o rlik d ag i b u d a v r y o 'n a lish i h a m keng va ran g - barang. B irto m o n d a n a n ’anaviy y ap o n m e ’m orlik uslublari asosida binolar y aratilsa, ikkinchi to m o n d a n G ‘arb iy Y evropa va A m erik a m e ’m orligi sh a k lla n a y o tg a n yangi a n ’a n a va y o ‘n aIish lar u slu b id a in sh o o tla r qurildi. 116 _____________ Dengiz qushi. Ono Tadasige. T a n g e K c n d z o b irin c h i b o 'lib s h u n d a y u y g ‘u n la sh tirish n i b o sh lag an m e ’m o rla rd a n h iso b lan ad i. T a r q e K e n d z o T o k io u n iv ersitetid a o ‘qigan ( 1 9 3 5 - 3 8 ) , m e ’m o r M aekava K u n io u stax o n asid a ishlagan. U o ‘z ijo d id a Le K o rb y u ze iz lan ish larid an h a m d a ingliz b ru tal u slu b id an foy- d alan ish g a harak at qildi. U n in g X irosim adagi T in ch lik b o g ‘i m e ’m oriy m ajm uasi ( 1 9 5 1 - 5 2 ) , T a k a m a tsu sh ah rid ag i K agava p refek tu ra kengash binosi (1 9 5 5 -5 8 ), Kurasikidagi m unisipalitet (1 9 5 8 -6 0 ), Tokiodagi O lim p iad a sp o rt m ajm u asi ( 1 9 6 1 - 6 4 ) va b o sh q a la rd a (b u m e ’m oriy m aj- m u a la r y e c h im id a b o sh q a m e ’m o rla r h a m ishtirok e tg a n , u la r h a m m u a l- liflikda y ec h ilg an )ijo d ig a xos to m o n la ri n a m o y o n boMgan. S h u n in g d ek , T an g e T o k io n i q a y ta tu zish loyihasi m uallifi hisoblanadi. M e ’m o rlik kabi tasviriy s a n ’at h a m uslub va y o 'n alish larg a boy. S h arq va g ‘arb s a n ’a t a n ’analari asosida asar yaratishga intilish b ir q an ch a rassom lar ijodida esa sezilarli o ‘rin n i egalladi. S hu y o ‘nalishda ijod qilgan rassom la r xalq h ay o ti, u n in g tarixi u ru sh va u ru sh d a n keyingi yillardagi ogMr ahvoli h a q id a a sa rla r y a ra td ila r. M aru k iy Iriy va M aru k iy T o sik a lam in g «X irosim a» (1950—1955) p a n n o si sh u n d a y a sa rlard an d ir. A to m b o m b a - sin in g y a p o n sh a h a rla ri u stid a p o trla sh i xalq boshiga q a n c h a az o b kel- tirilginligini ask e ttiru v c h i b u p a n n o o ‘zin in g realizm i b ilan x a rak terla- n ad i. G ra fik a Y a p o n iy a s a n ’a tin in g en g o m m av iy va xalqchil tu rla rid a n bo lib, a sr b o sh larid a a n ’an av iy s a n ’a td a n farqli m u staq il s a n ’at d ara ja - sida boMib asta m illiy a n ’a n a la r ta ’sirida yapon m illiy sa n ’at shakllanishiga o lib keldi. Ijo d k o rla r bu s a n ’a td a xalq h ay o ti, u n in g fojialari b ilan bogMiq ra n g la r tu s la n is h id a o ‘z a k s in i to p d i, y a p o n ta b ia tin in g o ‘zig a xos 117 k o ‘rinishlari tasv irlan d i. O n o T adasige g rav y u rala rid a k o ‘p ro q s h a h a r m a n z a ra lari, u n in g atro fid ag i k a n al va sa n o a t k o 'rin ish la ri aks ettirilad i. R assom m an zaralari o ‘zining k o 'rin ish i b ilan em as, balki k o ‘ngilga m ung- lilik tu y g ‘ulari baxsh etu v c h i h issiy o tlam i q o ‘zg ‘aydi. A c h in ish , h a d ik - sirash kabi h o la tla r k ishining q alb in i egallaydi. J u m la d a n , u n in g 1959- yili yaratg an “ X iro sim a suvlari44 asari y ap o n xalq in in g o 'tm is h i va u n in g qalbidagi c h u q u r iztiro b i v a y ro n a boMgan b in o k o ‘rin ish i-y u suv sa th i- dagi b ag ‘irini tilin g a n izlarin i eslatu v ch i c h iz iq la rd a n a m o y o n boMsa, a to m b om basi v a y ro n asin in g ram zi boMgan b in o haykal singari b o 'lib o ‘tg a n fojiani csla tib tu ra d i. « D en g iz qushi* asaridagi yolgMz q u sh n in g besaranjom atro fg a b o qishida c h o ‘chish, hadiksirash va yolg‘izlik tu y g ‘ulari kishi q albini q a m ra b o lad i. R asso m sh ak llam i yaxlit ishlaydi. M ayda u n su rlarig a e ’tib o r b erm ay d i. A sa m in g rang g am m asi h a m e ’tib o rg a lo- yiq. U b o rliq rangi e m a s balki kishi hissiyotlarini y o rq in ro q ifodalash u c h u n ta n la n g a n . F u m io K itao k a tu rk u m gravyura asarlari u ru sh m av- zusiga bagM shlangan. “V ay ro n etilg an u y ” , «YoMdagi h alo k at* , «Q aytish* kabi ko m p o zitsiy alari sh u m av zu m o h iy atin i y oritishga q aratilg an . G ra v yura texnikasining yirik shakllarda o h a n g yaratish im koniyatlari shu m avzu m o h iy a tin in g y a n a d a t a ’sirc h a n boMishiga x izm at qilgan. 1960-yillardan rasso m ijodida m a n z a ra xalq hay o tig a o id k o m p o zitsiy a keng o ‘rinni oldi. XX a sr y a p o n a m a liy b e zak s a n ’ati h a m o ‘z rivojida s a n ’a tn in g b o sh q a tu rla ri kabi yangi d a v r ruhiga m os ravishda rivoj to p d i, lekin boy y apon am aliy bezak s a n ’ati asoslari b irm u n c h a yetakchiligi seziladi. Y ap o n s a n ’a tid a q o ‘g ‘irc h o q s a n ’a ti h a m keng rivojlangan. 118 Kirish M UNDARIJA 3 B IR IN C H I B O ‘LIM . QADIM GI SHARQ SAN’ATI Qadimgi M isr podsholigi............................................................................................5 Old Osiyo san’a t i ......................................................................................................18 Qadimgi eron san’a t i ................................................................................................ 29 G rek-B aqtriya............................................................................................................ 34 Parfiya san’a t i ............................................................................................................ 35 Kushon san’a t i ...........................................................................................................37 Qadimgi hind san’a t i ................................................................................................ 39 Qadimgi xitoy san’a t i ............................................................................................... 45 IKKINCHI B O ‘LIM . 0 ‘RTA ASRLAR SAN’ATI Arab xalifalik davri san’a t i ....................................................................................... 54 Turkiya san’a t i ...........................................................................................................62 Kavkazorti xalqlari san’a t i .......................................................................................63 Ozarboyjon san’a t i ....................................................................................................63 Eron san’a t i ................................................................................................................65 Afg'oniston san’a t i ....................................................................................................68 Janubiy va sharqiy osiyo san ’ati. Hindiston san’a t i ............................................70 Xitoy san’a t i ............................................................................................................... 75 Yaponiya san’a t i ........................................................................................................ 80 Janubiy-Sharqiy Osiyo san’a t i ................................................................................ 84 U C H IN C H I BO‘LIM . XX ASR XORIJIY SHARQ SAN’ATI 1. Misr Arab Respublikasi san’a t i ..........................................................................86 2. Mag‘rib san’ati (Tunis, M arokko, Ja z o ir)....................................................... 92 3. Suriya Arab Respublikasi san’a ti........................................................................93 4. Iroq R espublikasi.................................................................................................. 94 5. Livan san’a t i ...........................................................................................................96 6. Turkiya san’a t i ........................................................................................................ 97 7. Eron san’a t i ............................................................................................................98 8. Afg'oniston san’a t i ...............................................................................................99 JANUBIY, JANUBI-SHARQIY O SIY O SAN’ATI 1. Hindiston R espublikasi........................................................................................99 2. Shri Lanka san’ati (Seylon)................................................................................102 3. Xitoy Xalq Respublikasi.................................................................................... 103 4. M o‘g‘uliston san’a t i ........................................................................................... 105 5- Birma san’a ti......................................................................................................... 108 6. Vyetnam san’a t i .................................................................................................. 110 7. Koreya san’a t i ....................................................................................................... 112 8. Indoneziya san’a t i ..............................................................................................113 9. Yaponiya s Download 272 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|