N. a b d u L l a y e V
Download 272 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Old Osiyo san’ati D ajla va F ro t (T ig r va Y efrat) d ary o lari v o h asid a, 0 ‘rta Y e r d engizi havzasining sh arq iy qism i sohillari h arn d a K ichik O siy o n n n g m ark aziy to g ‘li ray o n lari h u d u d id a era m iz d a n a w a lg i 5 0 0 0 -4 0 0 0 -y iIla rd a n m il. av. 5 3 9 -y ilg ach a S h u m e r, A kkad, O ssuriya, U ra rtu , Bobil kabi q a to r d a v la tla r m a v ju d b o ‘lib , u la r ja h o n s a n ’a ti ta rix ig a o ‘z h is s a la rin i q o ‘shishgan. Bu d a v la tla m in g s o ‘nggisi Bobil (V aviloniya) e ra m iz d a n a w a lg i 539-yili E ro n to m o n id a n to b e qilib o lin a d i va sh u b ila n O ld O siy o n in g q ad im iy tarixi tu g allan ad i. O ld O siy o n in g b a d iiy -tarix iy y o d - gorliklari M isr s a n ’ati singari keng va ra n g -b a ra n g . Bu y e rd a h a m h a - sh a m a tli saro y va ib o d a tx o n a la r qu rild i. D u m a lo q h a y k a lta ro sh lik va relyefda ajoyib, o ‘ta d in a m ik , plastik g o ‘zal a sa rla r y a ratild i, devoriy su ra tla r, n o zik am aliy -d e k o rativ b u y u m la r ishlandi. L ekin bu yod g o rlik - lar b izg ach a kam yetib kelgan. B unga sab a b O ld O siy o n in g asosiy qis- m ini tashkil e tg a n Ikki d a ry o o ra lig ‘i (M e so p o ta m iy a )d a b ir-b irin i al- m a sh tirib tu rg an y angi-yangi d av la tla r o ‘rtasid a m a m la k a tg a h u k m ro n - lik q ilish u c h u n d o im iy k u rash b o rg a n b o ‘lsa, ik k in c h i to m o n d a n , m e ’m orlik va tasviriy san 'atning turlarini rivojlantirish u c h u n to sh , yog‘och va m e ta lla m in g yetarli boM m aganidan yoki k a m ish latilg an lig id an , d e - yish m u m k in . S aq la n ib q o lg an yodgorliklar, u la m in g q o ld iq lari O ld O si- y o d a e ra m iz d a n a w a lg i 3 000-yillardayoq b u y e rd a o ‘ziga xos yuksak m a d a n iy a t boMganligi va rivojlanganligidan d a lo la t b e ra d i. S h u yerda piktografik yozuv p a y d o b o ‘ldi, m e ’m orlik tip lari yuzaga keldi, h u n a r- m a n d c h ilik rivoj to p d i, zargarlik, to sh ta ro sh lik b o ra sid a n o d ir asarlar yaratildi. 18 Qadim gi M esopotam iya san ’ati T ig r va Y evfrat d ary o la rin in g o ‘rta va quyi o q im id a q ad im p ay tlard j m avjud boMgan m a m la k a tn i g rc k la r ikki d a ry o oraligMdagi d av lat, grek- ch a M e so p o ta m iy a d e b n o m la sh g a n . H o zirg i k u n d a b u y erla rd a Iroc davlati jo y lash g an . Ikki d a ry o oraligM dagi y e rla m in g tab iiy sh a ro iti, ya- shash u c h u n qulayligi b u y erla rd a o d a m la r ja m o a sin in g ju d a e rta shakl- lan ish in i va ilk s h a h a r m a d a n iy a tin in g p a y d o boM ishini t a ’m in lag an . M il av. V I I - V I m in g y illik lard a o ‘rta va q u y i o q im d a yashash m a n z illa r b o ‘yicha d eh q o n ch ilik , chorvachilik, h u n arm an d lik m adaniyati rivoj topdi, sav d o -so tiq ish lari yoMga q o ‘yildi. M il. av. V - I V m in g yilliklarda csz sug’o rish d e h q o n c h ilig i k en g ay ib yangi y e rla m i o ‘zla sh tirish q u lo c h yoy- gan. A yni shu d a v rd a h u n a rm a n d c h ilik va d eh q o n c h ilik b ir-b irid an ajralit chiqqan. K ulolchilik, zaig arlik , to sh ta ro sh lik sh u ajralishda alo h id a o ‘rinm egallagan. M il. av. IV m in g yilliklar o 'r ta la rid a n o d a m la r yash ay d ig ar m a n zillard a s h a h a r m a d a n iy a ti rivojlanib, sh a h a r-d a v la tla r p a y d o boMa boshlagan. U la r m u d o fa a q o ‘rg‘o n la ri b ila n o ‘ralib m u stah k am lan g an . H a r b ir sh u n d a y d a v la tn in g o ‘z b o sh q a ru v a p p a ra ti boMgan. H u k m d o i va k o h in la r ja m o a n i b o sh q aru v c h i asosiy k u ch h iso b lan g an . A sta-sek in shu s h a h a r-d a v la tla r birlash tirilib , d a stla b S h u m e r po d sh o lig i, keyinroq esa A kkad pod sh o lig i tash k il to p g a n . A kkad podsholigi k u c h -q u w a tg a toMgan p a y tla rd a S u riy a, F a la stin yerlari h a m davlat tarkibiga q o 'sh ib olinib, q o ‘sh in la ri O 'r ta Y er d engizi q irg ‘oq larig a c h iq d i. M e s o p o ta m iy a s a n ’a tid a h a m m o n u m e n ta l m e ’m o rlik y e tak ch i o 'rin n i eg allag an , s a n ’a tn in g b o sh q a tu rla ri u b ilan bogMiq h o ld a rivoj- langan. M e so p o ta m iy a m e ’m o rlig in in g o ‘ziga xos xarakterli to m o n la ri m il. av. IV m in g yilliklarda s h u m e r m a d an iy ati sh ak llan g an p ay tlard a El Ubayd darvoza tepasiga ishlangan bo'rtma tasvir. (mil. av. 3000-yiHar) 19 yuzaga keldi. S h u m a d a n iy a tn in g n iu h im m a rk a z la rid a n boMgan L agash sh a h rid a o lib b o rilg an arxeologik ish lar n a tijasid a s h u m e r s a n ’a tin in g k o ‘p la b n a m u n a la ri to p ilg an . J u m la d a n , s h u m e riy la m in g m ix x atid a yo- zilgan sopol b u y u m lari shu d a v r s a n ’a tin i o ‘rg a n ish d a m u h im o ‘rin n i egallagan. M eso p o ta m iy a n in g ja n u b iy to m o n id a q a d im p a y tla rd a o d a m la r yashaydigan yirik m a n z illa r m ark az id a b a la n d s u n ’iy yoki ta b iiy te p a - lik lar ustiga q u rilg an m a h o b a tli sa ro y lar m a rk a z vazifasini o ‘ta y b o sh la - g an. U la r, a so san , x o m gM shtdan ish lan g a n , d e v o r yuzasi p ish iq g 'is h t, p a rc h in va q ism a n to sh la r b ilan q o p la b p a rd o z la n g a n . B in o n in g ta sh q i devori to k c h a la r va yarim u stu n sim o n vertikal h a jm la r b ila n ajratilg an . Bu h a jm lar b in o d ev o rlari m u stah k a m lig in i o sh irish b ilan b irg a u n d a y o ru g ‘-s o y a o ‘y in in i k u c h a y tirib , u n in g ta n ta n a v o r k o 'r in is h is h in i t a ’m inlagan. Bu xususda E l U bayddagi sa ro y (er. av. 3000-yillar) e ’tiborli. S u n ’iy tep alik ustiga q u rilg an saroyga z in a la r b ilan ch iq ilg an . S aro y n i bezash ishlarida rely ef (barelyef, gorelyef) keng qoM lanilgan. U la r yog‘o ch va to sh d a n ish lan g an , yuzasi esa yupqa m is p la stin k a la r b ilan q o p la n g a n , k o ‘zla r esa in k ru statsiy a qilin g an . B ezash d a ishlatilgan b o ‘rtm a ta sv irla r m avzusi ra n g -b aran g . U la rd a h ay o tiy va ram ziy m az m u n d a g i v o q e a la r tasviri ish lan g an . Ish lash u slu b id a reallik va sh artlilik uyg‘u n la sh ib k e t- g an. S aro y n in g kirish darvozasiga alo h id a ish lo v -b ezak b erilg an . D a rv o - z a te p a sid a s h e r boshli b u rg u t ikki to m o n id a g i kiyiklam i p a n jalari b ila n bosib tu tg a n h o la ti gorelyefi ishlangan. D arv o z a n in g y o n larid a esa ikki sh e r haykali o ‘m a tilg a n boMgan. S a ro y n in g ichki q ism id ag i d ev o rla rd a friz la r boMib u n d a tu rli v o q e a la r b o ‘rtm a tasv ird a k o ‘rsatilgan. M a salan , sigir va b u z o q la r p o d a si, s u td a n yog4 olish va h. k. D e v o rin in g ichki va ta sh q i to m o n id a g i yarim u stu n sim o n h a jm la r u n in g m u s ta h k a m lig in i o s h ir is h g a x iz m a t q ilg a n . M e s o p o ta m iy a m e ’m o rc h ilig in in g y an a b ir o 'z ig a xos xususiyati, ib o d a tx o n a la r o ldiga q u rilg an m in o ra - zikkurat hiso b lan ad i. B u n d ay m in o ra - z ik k u ra tla r 3 ,5 yoki 7 qavatli boMib, u la r te p a g a kichrayib b oruvchi su p a c h a la rd a n tashkil to p g a n . Bu s u p a c h a la r z in a la r b ilan bogM angan. Z ik k u ra tn in g en g yuqori q ism id a xona boMib, u y e rd a o ltin d a n yasalgan sto l boMgan. A fsonalarga k o ‘ra, x u d o o ‘z k o h in lari b ilan sh u stol a tro fid a g ap lash g an . M e so p o ta m iy a h aykaltaroshligi va m ay d a plastikasi b irm u n c h a moM. U la r m isrlik lar h ay kaltaroshligiga n isb atan b irm u n c h a so d d a , p rim itiv boMsa h a m , lekin o ‘zin in ? ifodali ishlanganligi bilan esda qoladi. H ay k allar k o ‘p h o lla rd a y o rq in b o ‘yoq b ila n b o 'y a lg a n boMib, in k ru statsiy a u s lu b id a ish la n g an h ay k a lla m i eslatadi. M o n u m e n ta l h a y k altaro sh lik asarla rid a h a r b ir ta sv irlan u v ch in in g in dividual xususiyatlarini o c h ib berishga, ichki d u n y o sin i y aratish g a in ti- lish seziladi. U rs h a h rid a n to p ilg a n m a ’b u d a (ayol) boshi haykali e ’tiborga 20 Zikkurat. lo y iq - H a y k a l a l e - b astrd a ish la n ib , o ‘z v^aqtida yuzasi p lastin - k a b ila n q o p l a n i b , k o ’zlari in k ru statsiy a qilingan boMgan. A m a liy b e z a k s a n ’a t i d a k u lo lc h ilik idishlari e ’tib o ig a lo y iq . U l a r n a f a q a t oM cham larining nafis to p ilg a n i, b alki u n in g yuzasiga ishlangan tasv ir- ning u slu b lash tirilg an k o ‘rin ish i b ila n h a m d a v r s a n ’a tin in g yuksaklikka erishganligini n am o y ish e tad i. Z aigarlik s a n ’atid a M eso p o tam iy a ustalari yuksaklikka erishdilar, o ltin , ku m u sh va b o sh q a q im m a tb a h o m a d a n va to sh la rd a n inkrustatsiya u slu - bida tu rli b u y u m la r bajarganlar. M il. av. 3000-yillikning boshlarida o ‘tg an p o d sh o M ask alam d u g va m alik a S h u b a d (P u a b i)n in g m a q b a ra la rid a n (U r sh ah ri y o n id a ) to p ilg a n o ltin , k u m u sh , lojuvard b ilan b ezatilg an z a rg a rlik b u y u m la ri, z e b - u z i y n a t l a r , id is h t o v o q l a r , q u ro l-a sla h a la r dav r m a d a n i- y ati va s a n ’a tin in g y u k sa k boM ganligidan d a lo la t b c ra - d i. J u m la d a n , sh u y e r d a n t o p i l g a n c h o l g ‘u a s b o b i boMgan arfa badiiy k o n stru k - tiv y ech im i c ’tib o rg a loyiq. O ltin , k u m u sh , lojuvard b i lan b ezatilg an h a m d a o ltin - d a n y a sa lg a n h o ‘kiz b o s h i o ‘rn a tilg a n c h o lg ‘u a s b o b i Sargon qadimiy portreti. N eolit. Er. av. XX'HI asr. Bag'dod. Iroq muzeyi. 21 Ibodat qilayotgan hukmdor haykali ijod k o rn in g boy fantaziyasi va yuksak estctik q ara sh la rid a n d a lo lat berad i M a q b aralard an to p ilg a n eshkakli q a y iq c h a n in g k u m u s h d a n ish la n g a n m o d e li, n a q s h la r b ila n b c z a tilg a n sh ash k a ta x tach asi, s h u n in g d c k , k u m ush d an yasalib turli b e za k lar berilgan u y -a n jo m va q u ro lla r, boshga kiyadi- gan sh lem va b. h a m shu d a v m in g yuksak m ad an iy ati n a m u n a sid ir. Tasviriy s a n ’a td a tarixiy v o q c a la r- ni aks ettiru v ch i m u ra k k a b k o m p o z itsiy a la r ishlanganligini isbotlovchi dalil U r sh a h rid a n to p ilg a n b a y ro q b o ‘lib, u n in g yuzasiga ja n g v o q ealarin i aks ettiru v ch i tasv irlar k o ‘rsatilgan. Akkad podsholigi. E r. av. X X IV -X X II asrlard a O ld O siyo yerlari yagona davlatga birlashtirildi. Bu davlat asoschisi S aig o n I edi. U A k k ad n i shu davlat p o ytaxti qilib b clg ilad i, d a v latn in g n o m i h a m sh u n o m b ilan tarixga kirdi. S a ig o n I 55 yil. m o b a y n id a shu d av latn i b o sh q ard i. S h u d av rd an bu y erla rd a k a tta q u rilish ishlari o lib bo rild i, tasviriy va a m aliy s a n ’a t jo n la n d i, u sh u m e rlik la r davri s a n ’ati a n ’an a la rin i d av o m e ttirib y an g i q irra la r b ilan boyitdi. Bu rivoj S arg o n I d a v o m c h ila ri, ayniqsa p o d sh o N a ra m sin d av rid a y a n ad a rivojlanib o ‘zin in g gullag an d av rin i b o sh id a n k echirdi. M il. av. 2 236— 2 2 0 0 -y illard a yashab d av latn i b o sh q arg an bu h u k m d o r o ‘zini « d u n y o n in g t o ‘rt to m o n in - ing podshosi* d e b e ’lo n qildi, o ‘zini esa xudo d arajasid a k o ‘rdi. S hu d av rd a m e ’m o rlik d a h a sh a m a tli sa ro y la r q u rild i, tasviriy s a n ’at _____ rivojlanib u n d a realizm o rtd i. A yni shu d av - J H f M rda S h u m e r dostoni Gilgamish afsonasi shakl- R> landi. A kkad d av rid an saqlanib q o lg an hay- - ------- Kohin haykalchasi 22 i kal va relyeflar hayotiyligi bilan xarakterianadi. U lard a pro p o rsiy alar to ‘g ‘ri, x3tti-h a ra k a tla r tab iiy , d e ta lla r a n iq va d e k o ra tiv p la n d a ish lan g an . S hu 0 rin d a S arg o n q a d im iy h ay k ali, S e m it p o rtre ti d iq q a tg a sazovordir. Bu d a v rd a ste la o ‘m a tis h k en g o ‘rin n i egallagan. B u lar ich id a N a - ram sin stelasi m a sh h u r. M il. av. 2 3 0 0 -y illard a y aratilg an b u yodgorlik bugungi k u n d a Parijdagi L u v r m u zey id a sa q la n a d i. S tela p o d sh o N a ra m - sin n in g to g ‘li q a b ila la r u stid a n erish g an g ‘alabasiga b ag ‘ish lan g an . Bir to 'd a jangchila^ga b o sh b o 'lib k e ta y o tg a n N a ra m sin va ja n g c h ila r h a - rakati tabiiy c h iq q a n , tog* m a n z a ra si, ta b ia t k o ‘rinishi h a m re ly e f k o m - pozitsiyasi hayotiyligini o sh irad i. R elyeflarda esa tarix iy v o q e ala r, ja n g yurishlari ish lan g an . Bu yerda d u m a lo q h ay k altaro sh lik va g lip tik a keng ta rq alg a n . Bobil (Vavilon). M eso p o ta m iy a n in g yangi b o sq ich i H a m m u ra p i d a v - riga t o ‘g ‘ri keladi. M il. av. II m in g yillikda M e so p o ta m iy a d a h u k m ro n - lik qilgan H a m m u ra p i (1 7 9 2 —1750-yillar) d a v rid a Bobil (V avilon) shahri d av latn in g h a m siyosiy, h a m m a d a n iy m ark azig a a y lan d i. M e so p o ta m i- ya o 'z in in g rivojining yangi b o sq ic h in i b o sh id a n k ech ird i. H a m m u ra p i ustalik va ayyorlik b ila n M e so p o ta m iy a yerlaridagi m a y d a d av la tla m i bosib o lib , yaxlit Bobil d av latin i y aratish g a m u y assar boMdi. A yni shu davrda M e s o p o ta m iy a n in g sh im o lid a T ig r d a ry o sin in g o ‘rta o q im id a bo sh q a b ir davlat O ssuriya rivojlana b o sh lad i. K u c h -q u d ra tg a to 'lg a n paytda esa u M isr, F a la stin , S u riy a, F inikiya, U ra rtu , Bobil va E lam yerlarini o 'z ig a q a ra tib , q u d ra tli q u ld o rlik d a v latig a ay lan d i. H a m m u ra p i q o n u n la rin in g m a tn i o ‘yib ish lan g an to s h ta x ta va u n in g yuqori q ism i- dagi H a m m u ra p in in g q u y o sh xudosi S h a m a sh o ld id a tu rg a n p ayti ta s- virlangan stela h a m d a v rn in g n o d ir y o d g o rlik lard an h iso b la n a d i. U n d a har ikki o b razn in g h a m kiyim i, so c h lari, xarakteri a n iq k o ‘rsatilgan. H a m - 23 Ibodat qilayotgan kishi haykali. Er. av. XVI I I asr. Parij. Luvr. m u rap i o z g ‘in , k o ‘zlari ichiga tushib ketgan holda o ‘ziga ju d a o ‘x s h a tib is h la n g a n . Ib o d a t qilib tu rg a n kishi p o rtre ti ham y ax lit f o rm a la r d a is h la n g a n b o ‘lis h ig a q a r a m a y , j o n l i c h iq q a n . « Ib o d a t q ila y o tg a n h u k m d o r h a y k a li» ( S o ‘z a ) o ‘zin in g yaxlit bad iiy y ech im i, s h a k lla m in g ifodaligi h a m d a tasvirlanuv- c h in in g ibodat paytidagi yig‘in c h o q h o la ti m o h iro n a tasvirlangan. O ssuriya. D ajla d a ry o sin in g y u q o ri o q im id a jo y la s h g a n O ssu riy a e ra m iz d a n a w a lg i I m in g yillikda O ld O siyodagi yirik q u ld o rlik davlatiga aylangan. M il. a w a lg i V II asrd a u o ‘z in in g e n g g u lla g a n davrini b o sh id a n k e c h iig a n . S hu d av rd a u n in g y e rla rid a h a sh a m a tli saro y , ib o d a tx o n a la r vujudga keldi, su ro n li ja n g la r, ov m a n z a ra larin i ifodalovchi hayajonli b o ‘rtm a tasv irlar yaratildi. H ozirgi X o rso b o d d a saq lan ib q o lg an D u r- S h a rru k e n saroyi xaro b alari shu d a v r m o n u m e n ta l m e ’m o rch ilig in in g m u h im yodgorligidir. U n in g x a ro b a la rd a y etib kelgan qism i h a m shu d a v r m a h o b a tli q u rilish id an d a lo la t beradi. Dur-Sharruken (hozirgi Xorsobod)dagi Sargon I I saroyi. S aro y balandligi 14 m boMgan s u n ’iy tepalikka qurilgan, atrofi esa q alin d e v o r b ilan o ‘ralgan. Saroy m e h m o n x o n a , y o to q x o n a va d in iy m aro sim larg a moM jallangan x o n a- lard an iborat boMib, u la r a lo h id a o ch iq hovli atrofida joylashtirilgan. Saroyga kiraverish darv o zalarin in g ikki y o n to m o n ig a e sa q a n o tli, 24 ^ a m boshli q o ‘to s - shedu o rn a tilg a n . Shedu. Er. av. 712-707- Yjjlar. London. Britaniya mu- zeyi- Bu h a y k a lg a y o n t o m o n d a n q a ralg a n id a yurib b o ra y o tg a n g a o ‘xshash, o ld t o m o n d a n q a r a l g a n d a to 'x ta b tu rg a n d c k qilib ish la n g a n . Bu h a y k a l ta b iiy k u ch lar ram zi b o ‘lib, p o d - s h o n i y o m o n k o ‘z d a n s a q la s h d a x iz m a t q ilg a n . S aro y n in g tash q i devori va ichki x onalari devoriy su- rat va b o 'rtm a tasv irlar b i lan bczatilgan. M asalan, sa royning tash q i dev o rlarid a ta x m o n s ifa t jo y la r q o ld ir ilg a n b o ‘ l i b , u y e r g a h a y k a l l a r o ‘r n a tilg a n boM gan. S h u n d a y h ay k allar ich id a G ilg a m ish n in g sh e rn i x u d d i m u sh u k n i u sh la b q o ‘ltig‘iga o lib k o ‘tarib k e ta y o t- ganga o 'x sh a tib ishlangan haykali x a ra k terli. Bu ta sv irla rd a p o d - sh o n in g h arb iy yurishlari h a m d a afsonaviy q a h ra m o n G ilg a m ish qah ram o n lik lari ifodalanadi. Dur-Sharruken (hoiirgi Xorso- bod)dagi Sargon II saroyi devoriga Siangan bo ‘rtma tasvir parchasi (er. av. V u i asming ikkinchi yarmi). 25 O ssuriya sa royi devorlariga i s h l a n g a n b o ‘rtm a tasvirlar ja h o n s a n ’a t i ning nozik d u r- d o n a l a r i d a n h i s o b l a n a d i . U la r d a h a r b iy у u г i s h 1 a r , p o d s h o l a r n i n g s h e r o v la s h la ri o ‘t a h a r a k a t l i qilib ishlangan. K alxudagi A sh sh u m a sira p a l II (er. av. 883—85 9 -y illar), N anevidagi A sh sh u rb an ap al (er. av. 6 6 9 -6 3 5 - y y .) saroylari b o ‘rtm a tas- virlari shu o ‘rin d a m a sh h u rd ir. O v m a n z a ra sin i aks e ttiru v ch i b o 'rtm a tasv irlar ju d a yuksak m a h o ra t b ila n ish lan g an . R ely ef kom pozitsiyasi o ‘ta d in a m ik b o ‘lib, c h o p a y o tg a n va y a ralan g an sh e rla r haykallari (m a sa la n , y a ralan g an sh e r b o ‘rtm a tasviri) jo n li tasv irla n g an d ir. B o‘rtm a tasvir- larda shartlilik k u ch li, lekin b u h o i k o ‘zg a tash la n m a y d i. M asalan , o d am va h ay v o n lar tasviri y o n to m o n d a n ish lan g an boMishiga q a ra m a y , v o q e a la r h ay o tiy k o ’rinishga ega. H ay k a lta ro sh h a y v o n la r tasv irin i, a y n iq sa, m a h o ra t b ilan k o ‘rsata o lg an . M a sa la n , y a ralan g an s h e r tasvirida u n d a q u d ra tn in g so ‘nib b o ra y o tg a n i, lek in sh u n g a q a ra m a y n a ’ra to rtib o ld in g a in tilay o tg an i ju d a ta ’sirli ishlangan. Sher ovi. Mil. av. 883-859-yillar. London, muzeyi. Britaniya. Ashshurbanapal saroyi devoriga ishlangan bo 'rtma tasvir. E ram izd an aw alg i 612-yili O ssuriya Bobil va M idiya p o d sh o lig i y u rish la ri tu fa y li o ‘z u m rin i tu g atd i. L ek in u n in g s a l t a n a t i q a d i m g i d u n y o xalqlari s a n ’ati rivojiga katta t a ’sir qildi. Y angi B obil. E ra m iz d a n a w a lg i V II asr oxiriga kelib, B obil riv o jla n is h n in g y an g i b o sq ic h ig a k o ‘ta rild i. N av u - x o d o n o so r II (m il. av. 6 0 5 " 5 6 2 - y i l I a r ) d a v r i d a B o b il 26 (V a v ilo n ) o ‘z in in g s o ‘nggi riv o jla n ish b o s q ic h in i b o sh id a n kechirdi. B o bil q a y la d a n k u c h - q u d r a tg a t o 'l i b , u n in g sh a h a rla ri va poytaxti Bobil g u lla rig a o ‘ra Id i. O b o d o n c h ilik v a q u rilish ishJari a m alg a oshirildi. Af- so n a v iy b o g ‘la r - u o s m o n o ‘p a r m in o r a la r yu zag a keldi. U la r haqidagi a fs o n a ia r e s a h a m o n d illa rd a d o s to n . N a v u x o d o n o s o r II podsholik qil- g a n y illa r B o b ild a s h a h a r q u rilis h ish lari avj o ld irib yuborildi, sh a h a r q u rilish i a n iq Io y ih a a s o s id a tik la n ib , y an g i b in o la r q u rild i, atrofi qalin d e v o r b ila n o*rab c h iq ild i. S h a h a m in g sak k iz d arvozasi b o ‘!ib, u la r ichi- d a A s h sh u rd a g i I s h ta r d a rv o z a si o ‘z in in g k o ‘rk am va scrhasham ligi bilan a jra lib t u r a r e d i. D a rv o z a d e v o rla ri k o s h in la r b ilan p ard o zlan g an . K o‘k z a m id a (fo n d a ) o q v a sa riq ra n g li a fso n a v iy h a y v o n la m in g yurib b o ray o t- g a n in in g b o ‘rtm a tasv iri is h la n g a n . S h u d a rv o z a d a n sh a h a m in g bosh ib o d a tx o n a s ig a b o ra d ig a n y o ‘l b o s h la n a r ed i. D arv o z a d a n tash q arid a m a ’b u d M a rd u k haykali o ‘ r n a t i l g a n b o ‘ l g a n . Bosh ib o d a tx o n a y o n i- da esa k a tta Bobil m i- n o r a s i q u r i l g a n e d i . U n in g b alandligi 9 0 m ., a s o s i h a m 9 0 x 9 0 m boMgan. N a v u x o d o n o s o r II saroyi h a m se rh a sh a m , b e z a k k a b o y b o ‘ lib , o sm a b o g 'la r q o ‘y n id a e r t a k n a m o k o ‘ r i n i s h k ash f etg an edi. Ishtar darvozasi. Mil. av. VI asr. Berlin muzeyi. Am aliy bezak s a n ’a ti. M e so p o ta m iy a d a am aliy bezak s a n ’ati h a m yuksaklikka erish d i. Z a rg a rlik , to sh ta ro sh lik b o rasid a n o d ir a sa rla r y a ra t- dilar. T u rli n o d ir m a d a n la r b ila n q a d a m a b u y u m la r yasash b o ra sid a s a n ’a tk o rla r k a tta m uvafifaqiyatlarga e rish d ila r. Bobil s a n ’a ti u z o q q a c h o ‘zilm ad i. N a v u x o d o n o so r II v afo tid an keyin ichki n iz o la r m a m la k a t q u d ra tin i su say tira b o sh la d i. Bobil d av latin in g sh arq id a rivojlanib ke- layotgan E ro n davlati b u im k o n iy a td a n fo y d alan ib u n i to r - m o r etish g a m u y assar b o ‘ldi. M il. av. 539-yili E ro n p o d sh o h i K ir II Bobil sh a h rig a ta n ta n a li kirib keldi. S hu b ila n M eso p o ta m iy a tarixi h a m o ‘z nihoyasiga yetdi. U a h a m o n iy la r davlati tarkibiga q o ’sh ilib ketdi. S hu b ilan M e so p o tam iy a xalqlari q a d im iy s a n ’ati tarixi o ‘z u m rin i tu g atd i. 28 M U S T A Q IL 0 ‘Q I S H U C H U N G ilgam ish afsonasi Bobil a d a b iy o tin in g e n g k o ‘zga k o 'rin g a n a sa rla rid a n b in m a sh h u r ^G ilgam ish h aq id a g i d o sto n » boMib, u n d a q a h ra m o n G ilg am ish sarg u - zashtlari, u n in g h a y ra to m u z q a h ra m o n lik la ri, afsonaviy h ay v o n lar b ilan olib b o rg an ja n g i, d o ‘sti E n k id u b ila n h ay o t h a q id a xayol surishlari ta s v i r l a n a d i . S hu d o s to n v o q ea lari o ‘z d av rid a k o 'p la b tasviriy s a n ’a t, a y niqsa b o ‘rtm a tasv ird a o ‘z ifo d asin i to p g a n . M a sa la n , u n in g y o w o y i h o 'k iz b ila n boM gan k u ra sh i, s h e r b ila n q ilg an ja n g in i aks ettiru v c h i b o 'rtm a ta sv irla r s h u la r ju m la sid a n d ir. ... M a ’b u d a I s h ta r G ilg a m ish g a o sh iq boMib q o lib , sevgi iz h o r etg an . A m m o d o n o va e h tiy o tk o r G ilg a m ish , m a ’b u d a Ish ta m in g sevgisini rad qilib, ilgarigi o sh iq la rin i q a n c h a d a n q a n c h a kulfat va azo b laig a d u c h o r qilganligini m a ’b u d a n in g yodiga solgan. G ilg a m ish n in g rad ja v o b in i o ‘ziga h a q o ra t bilgan Ish ta r u n in g usti- dan o ‘z o tasi boMgan o s m o n b o sh xudosi A n u g a arz q ilib , u n d a n o s- m oniy b ir h o ‘kiz b u n y o d q ilish n i so ‘rag an , g o ‘yo b u h o ‘kiz o ‘ja r va qaysar q a h ra m o n n i h a lo k qilishi lo z im boMgan. A n u q izin in g iltim o sin i darhol a d o e tm a g a n va a n c h a v a q tg ach a ikkilanib tu rg an . B iroq qizi qattiq tu rib , h a d e b iltim o s q ilav erg an id a n k ey in , U ru k k a b ir b ah ay b at h o 'k iz y u b o rg a n , b u y e rd a h o ‘kiz b ir n e c h a y u z o d a m n i n o b u d qilgan. A m m o, q a h ra m o n b u m u d h ish m ax lu q n i oM dirgan, b o tim in g bu yangi qahram onligi m a ’b u d a Is h ta m in g g ’azabiga g azab q o ‘shgan. Ish ta r U ru k devorlari tep asig a c h iq ib o lib , d u o la r o ‘qib G ilg am ish b oshiga la ’n a tla r yog‘d irgan. L ek in ja so ra tli q a h ra m o n b u la ’n a tla m i p isa n d q ilm ag an . U o ‘z o d am larin i h u z u rig a c h o rla b , ularga boyagi h o ‘kizni o lib k elib , o ‘z xudo h o m iy lari sh arafig a q u rb o n lik q ilish n i buyurgan. Download 272 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|