N. a b d u L l a y e V


Download 272 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/13
Sana27.08.2017
Hajmi272 Kb.
#14342
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13

Qadimgi  eron  san ’ati
E ro n d a  m ilo d d a n   a w a lg i  V I - V   m in g in ch i  yillarda  o d a m la r  o rasid a 
tabaqalanish  b o sh la n g a n   v a  m il.  a w a lg i  III  m in g y illik n in g   b o sh la rid a 
uning ja n u b iy   to m o n la rid a   d astla b k i  davlat  b irlash m ala ri  p a y d o   boMgan. 
K eyinchalik  b u   d a v la tla r  g o h   S h u m e r,  g o h   A kkad  davlatlari  tark ib id a, 
keyinroq  esa  Bobil  ta s a m ifid a   yashagan.  M il  a w a lg i  549-yili  esa  yangi 
tashkil  e tilg an   a h a m o n iy la r  d av latig a  q o ‘sh ib   yuborilgan.  Q ad im   p a y t­
larda E ronning shim oliy g ‘arb id a tashkil to p g an   M idiya podsholigi, poytax- 
J1  E kbatani  h a m   k e y in c h a lik   u n in g   tark ib ig a  kirib,  yagona  E ro n   dav- 
l a t n in g  
ajralm as qism iga aylangan.  Bu podsholikning asoschisi ah am o n iy lar 
sulolasidan  c h iq q a n   K ir  II  (K ayxusrav  II)  boMgan.  U   d astlab   E ro n n in g  
)a n u b i-g ‘a rb id a g i  togM ik  h u d u d la r d a n   b ir in in g   h u k m d o r i  boM gan.
29

E ra m iz d a n   a w a lg i  V I  asr  o ‘rta la rid a n   b o sh lab ,  o ‘z  y erlarin i  k e n g a y ti- 
rishga  kirishib,  d a stla b   M id iy a  po d sh o lig i,  B obil,  0 ‘rta   Y e r d engizi  h av - 
zasidagi q a to r y e rlam i bosib olib, davlat ch eg arasin i k en g ay tiig an .  U n in g  
d av o m ch ilari  bu  d avlat  ch eg aralarin i  y a n a d a   k en g ay tirg a n lar.  D o ro   I 
yurishlari  n atijasid a  b u   d avlat  chegarasi  O rol  d e n g iz id a n   H in d   o k e a n i- 
g a c h a ,  K ichik  O siyo  va  M isr  y erlarid an   X itoy  ch eg a ra larig a c h a   b o rib  
yetgan.  A h a m o n iy la r davlati  o 'z in in g   qisqa,  lekin  e n g  g u llag an   va  k u c h - 
q u w a tg a   to 'lg a n   d av rin i  e ra m iz d a n   a w a lg i  V   a sr  b o sh la rid a   k ech irg an . 
S hu  d a v rd a  E ro n   s a n ’ati  va  m a d a n iy a ti  h a m   m isli  k o ‘rilm ag an   d a ra ja d a  
ravnaq  to p d i.  S hu  d av rd a  h ash am atli  saro y lar,  m u sta h k a m   m a q b a ra la r 
yuzaga  keldi.  O ltin   va  q im m a tb a h o   to s h -u   in ju lard an   nafis  u y,  ov  va 
jan g   b u y u m lari,  q u ro l-a sla h a la r  ishlandi.  Serjilo  sopol  id ish la r  yasaldi, 
q im m a tb a h o  kim xob m a te ria lla rto ‘qildi.  H aykaltaroshlik (k o ‘p ro q  b o ‘rtm a 
tasvir ta rz id a ),  devoriy s u ra tla m in g   nafis yodgorliklari  yuzag a  keldi.  B iz- 
g ac h a  sh u   d a v r  s a n ’a t  y o d g o rlik la rid a n   ju d a   kam   m iq y o sd a  n a m u n a la r 
y etib  k elgan,  ay rim lari  esa  tasodifiy  p a rc h a la rd a   saq lan g an .  L ek in ,  sh u  
y o d g o rlik lar  h a m   h a m o n   o ‘zlarin in g   jo zib asi,  ishlanishdagi  yuksak  m a - 
h orati b ilan kishilarda kat- 
ta  taassu ro t  q o ld irad i.
Doro I  saroyining marka- 
Z/y  darvozasi.  Persepol.  Mil. 
av.  V asr).
M e ’m o rlik .  A h a m o ­
n iy lar davri s a n ’a tid a   ham  
q a d im g i 
d u n y o n i n g  
b o s h q a  
d a v l a t l a r d a  
b o 'lg a n i  singari  (m asalan ,
M isr,  O ld  O siyo  va  h.  k.), 
m c ’m o r c h i l i k   y c ta k c h i 
o 'rin n i  egalladi.  A h a m o ­
niy lar  d av rid a  k a tta   saroy 
qurilishi  rivojlandi.  M ilod- 
d an  a w a lg i  VI  a sm  ing  50- 
y illarid a  P a sa rg a d a ,  m il. 
av.  5 1 8 -y ili  P e rse p o l  va 
m il.  av.  521 -y ild a n   S uza 
b arp o   ctildi.  Bu  d a v r  s a ­
roy lari n in g   o ‘ziga  xos  to - 
m o n la ri  m c ’m o riy   m a j- 
m u a d a g i  a p a d a n a   (sh o h  
q ab u lx o n a si)  b o 'lib ,  u la r 
30

|.e d r   d a r a x t i   y o g ‘o c h -  
l a r i d a n  
t a y y o r l a n g a n  
to ‘sin lar b ila n   te k is y o p il- 
gan.  U s tu n la m in g   tanligi 
( b a z a s i )  
q o ‘ n g ‘ i r o q  
k o 'rin is h id a ,  te p a   q ism i 
eSa buqa, sh e r, grifon  p ro - 
tom asi  (b ir-b irig a  o rq a  to - 
n io n i  b ila n   y o p is h tirilib  
ishlangan  y a rim   ju ssa lar) 
tarzidagi  k ap itel  b ila n   tu - 
gallangan.
B in o n in g   m e ’m o r iy  
bezagi  h a m   c ’tib o rli.  B e­
zak  ishlarida  rangli suvoq, 
to 's in la m in g   b o ‘rttirilg an  
qism lariga  ish lan g an   turli 
h a y v o n lam in g  sh ak li o ltin  
,n  qa  a 1
q o p lam alar  b ilan   p a rd o z -
langan.  S aro y   d e v o rla rid a   sirlan g an   rangli  b o ‘rtm a   ta sv irla r  ish lan g an . 
Bu  se rh ash am   va  m a h o b a tli  saro y larid a d a v r u lu g ‘vorligini  aks e ttirish g a , 
h u k m d o rla m in g   k u c h -q u d ra tin i  kuylashga  h a ra k a t  q ilag an lar.  B un d ay  
saroy q o ld iq lari a h a m o n iy la r d a v latin n n g  turli  paytdagi  p o ytaxtlari  P asar- 
gada,  P ersepol  va  S u z a d a   sa q la n ib   qolgan.  P ersepoldagi  saroy  m ajm u asi 
tepalik  ustiga  q u rilg an .  U n g a   k en g  va  k o ‘rk am   qilib  q u rilg an   z in a p o y a la r 
orqali  ch iq ilg an .  S aroyga  17  m e trli  t o ‘rtta   u stu n d a n   ish lan g an   p ro p iley  
(darvoza)  o rq ali  o 'tilg a n .  D a rv o z a  y o n   to m o n la rid a   esa  q a n o tli  m u q a d - 
das  h o ‘k izla r  h aykali  ish lan g a n .  S aro y d an   ch iq ish   to m o n id a   h a m   m u - 
qaddas  h o ‘k iz la r h aykali  b o ‘lib,  u la r o d am   b o sh li  boMgan.  Z in a p o y a   yon 
to m o n   va  d e v o r  y u zalari  b o ‘rtm a   tasvirlar  b ilan   b ez atilg an   b o ‘lib ,  u n d a  
sh o h la r  h a y o tid a n   o lin g an   v o q e a la r  o ‘z  ifodasini  to p g a n .  Bu  s u ra tla rd a  
shohlar  k a ro m a ti  va  ulugMigini  k o ‘rsatishga  h ara k at  q ilin g an .  P ersipol 
saroy  m e ’m o riy   m a jm u a sid a   a p a d a n a   (sh o h   q ab u lx o n a si),  o m b o rx o n a , 
yashash  va  ishlash u c h u n   moM jailangan x o n a lar boMgan. A yniqsa, a p a d a n a  
ta n ta n a li,  k o ‘rk a m   va  g o 'z a l  boM gan.  U n in g   m a y d o n i  k a tta   boMib 
(62,5X 62,6  m ),  u c h   to m o n d a n   ikki  qavatli  ay v o n la r b ilan   o ‘ralg an .  A y­
von  u c h u n   yengil  va  nafis  u s tu n la r  ishlatilgan.  U la rn in g   b alandligi  13,6 
m  boMgan.  U s tu n la m in g   k ap itellari  b u q a   bo sh   haykal  boMib,  u n in g   y u ­
zasi  esa  o ltin   p la stin k a la r  b ilan   q o p la n g an .  S a ro y   x o n a  d e v o rlari,  z in a - 
jung  yon  to m o n id a g i  yuzalarga  b o ‘rtm a   tasv ir  (relyeQ Iar  q izil,  yashil, 
ko‘k,  sariq  ra n g la r b ila n   b o ‘yab  chiqilgan.  B o 'rtm a   tasv irlard a  s h o h   h a- 
y °ti  va  faoliyatiga  bagM shlangan  m avzu  y etak ch i  o ‘rin n i  egallaydi.  S a-
31

royga  b o rad ig an   z in a n in g   y o n   to m o n id a   ish lan g an   b o ‘rtm a   tasv irlard a 
tu rli  m illat  e lc h ila rin in g   sh o h g a  sovg‘a -s a lo m   b ilan   kclishlari  a k s  e t-
tirilgan.
Persepoldagi saroy zinalariningyon to 
moniga  ishlangan  bo ‘rtma  tasvir.
Bu tasvirda  33  m illat  va clat  vakil- 
lari  ko*rsatilgan.  U la m in g   kiyim lari 
x arak tcri,  c tn ik   tu z ilish n i  a n iq   d c ta l- 
lar  bilan  k o ‘rsatilgan.  D o ro   I  d av rid a 
S u zad a  k a tta   q u rilish   ishlari  b o sh lab  
yuborildi.  Bu  yerdagi  saroy  qurilishi 
u c h u n   ja h o n n in g   12  m a m la k a tid a n  
q u rilish   va  p a rd o z la s h   m a tc ria lla ri, 
ju m la d a n   0 ‘rta   O siy o   (X o ra z m   va 
S o ‘g*diyona)dan  h a m  bu  yerga lazurit 
va  q im m a tb a h o   to sh la r  keltirildi.  Y u - 
n o n   va  M isr,  Liviya,  Bobil  ustalari  b u   q u rilish d a   q a tn a sh g a n .  Er.  av. 
V I - I V   asrlard a  Ь а ф о   etilg an   bu  m e ’m o rlik   m e ’m o riy   m a jm u a   P ersepol 
saroyi  qurilishi  p rin sip lari  asosida  b u n y o d   e tilg a n ,  lekin  u n in g   ap ad an asi 
ju d a  h ash am atli  b o 'lg a n .  10  400  kv.  m   m a y d o n n i  e g allag an   s h o h   saroyi 
u c h u n   20  m etrli  u s tu n la r  ishlatilgan,  u la m in g   d ia m e tri  1,6  m   boMgan. 
K e ram ik ad an   ish lan g an   p a n n o   ham   x arak terli.  Iliq  va ja ra n g d o r,  h av o - 
rang,  sariq ,  yashil,  o q ,  q o ra   b o 'y o q la r  g a m m a sid a   ish lan g a n   bu  p a n n o  
saro y n in g   ta n ta n a v o r b o ‘lib  k o ‘rinishida  m u h im   o ‘rin  tu tg a n .  S aro y n in g  
darvozalari  h a m   pishiq  ishlangan  va  u la r  yuzasi  h a m   b o ‘rtm a   tasv irlar 
bilan  b eza tilg a n .P a sa rg a d a   saroyi,  N a q sh i  R u stam d ag i  (P e rse p o l  y aq i- 
n id a)  E ro n   sh o h lari  m aq b aralari  h a m   b o 'r tm a   ta sv irla r  b ilan   bezatilg an . 
Bu  d a v rd a   d in iy   m e ’m o riy   m a jm u a la r  b a rp o   etilg an .  Z ard u sh tiy lik   d ini 
bilan  b o g ‘liq  P ersepol  yaqinidagi  K abai  z a rd u sh t  yodgorligi,  P asarga- 
dadagi  K ir  m aq b arasi  s h u la r  ju m la sid a n d ir.  K ir  m aq b arasi  zin a sim o n  
p a sta m e n t  ustiga  q u rilg an .  Shakli  t o ‘rtb u rc h a k   b o ‘lib  te p a   qism i  ikki 
nishabli.
T a sv iriy   s a n ’a t.  Q adim gi  E ro n   rassom lik  s a n ’ati  h a q id a   gapirish  q i- 
yin,  lekin  h ay k altaro sh lik ,  ay n iq sa,  u n in g  b o 4rtm a   ta sv ir tu rid a n   y o d g o r- 
liklar  saq lan ib   q o lg an .  B u lar  d u m a lo q   h a y k allar  va  relyeflardir.  U la rd a  
tarixiy v o q ea lar,  sh o h   va  sh a h z o d a la r,  turli  h ay v o n   va  afso n av iy  jo n iv o r- 
la r  tasvirlari  ishlangan.
32

Shoh Kserks bosh hay­
kali  V asr.
Bu  b o ‘rtm a   tasv ir­
lar  sh ak l  va  c h iz iq la r  
o - y i n i g a , 
n u r - s o y a  
boyligi  bilan  k a tta  ta a s- 
surot  q o ld irad i.  Bu  tas- 
virlarda reallik va sh a rt- 
lilik aralashib o ‘ziga xos 
latofat  k a sh f etad i.  Shu 
o ’rin d a  zin asi  to m o n -  
lariga  is h la n g a n   h a y ­
vonlar olishuvi (S h e rv a  
buqa),  saroyga  chiqish 
z in a la r in in g   y o n   t o -  
m onlariga  b o ’rtm a   ta s ­
virlar,  ta x td a   o 'tic g a n  
s h o h  
A r t a k s c r k s  

b o 'rtm a tasviri  e ’tiborga 
loyiq.
J u m la d a n , s h o h   zin asi y o n  to m o n ig a   ish la n g an   b o ‘rtm a   tasvirda turli 
m illat  va  elat  vakillari  k o ‘rsatilgan.  U la rn in g   kiyim lari  x arak teri,  e tn ik  
tuzilishi  a n iq   d e ta lla r  b ilan   k o ‘rsatilgan.
Amaliy  bezak   s a n ’a ti.  B u y u m lar  yuzasiga  b o ‘rtm a   tasv irlar  ishlash, 
m etallard an   tu rli  id ish la r  yasash  b o rasid a  e ro n lik la r  m a s h h u r  boMdilar. 
O ltin  va  b o sh q a  q im m a tb a h o   m e ta lla rd a n   y a ra tilg a n   u y -a n jo m   b u y u m - 
lari,  q u ro l-a sla h a la r,  ov  q u ro lla ri  n ih o y a td a   nafis  va jim jim a d o r,  tasvir- 
larga  boy  qilib  ish lan g an .  A h a m o n iy la r  davri  yodgorliklari  ichida  silin - 
drik  m u h rla r  h a m   k e n g   o ‘rin n i  egallagan.  M u h r  yuzasiga  h ay o tiy   vo- 
q ealam i  aks  e ttiru v c h i  ta sv irla r  tu sh irilg an .
K ulolchilik b u y u m la ri  shakl jih a td a n   ra n g -b a ra n g , g e o m e trik   n a q sh - 
lar,  hayotiy  su je tla r  b ila n   bezatilg an .
E ro n   s a n ’a tid a   p a r c h in la r  (m ay o lik a)  k en g   qoM lanildi.  U la r  e ro n  
m e ’m orlik  y o d g o rlik larig a  o ‘ziga  xos  q a y ta rilm a s jo z ib a   kiritdi.
A h a m o n iy la r  d av lati  q ad im g i  S h a rq n in g   s o ’nggi  yirik  d av latla rid an  
edi.  U  e ra m iz d a n   a w a lg i  3 3 1 -3 3 0 -y illa rd a   Isk a n d a r  Z u lq a m a y n   (A lek­
sa n d r  M ak ed o n sk iy )  rah b arlig id ag i  q o ‘s h in la r  to m o n id a n   b arb o d   etildi. 
K eyinchalik  b u   yirik  E ro n   im periyasi  o ‘m id a   b ir  q a n c h a   ellinistik  d a v ­
latlar yuzaga  keldi.
A h a m o n iy la r d a v rid a  vujudga  kelgan s a n ’a t  0 ‘rta  S h a rq   xalqlari  ta ri- 
xida  m u h im   o ‘rin n i  eg allay d i.  Bu  s a n ’at  b ev o sita  0 ‘rta   S h a rq d a   y asha- 
gan  x alq lam in g   o ‘z a ro   yangi  m u n o sa b a ti  n atijasid a  ravnaq  to p d i,  a tro f-
33

dagi xalqlar sa n ’a tid a n  t a ’sirlandi.  Bu d a v r s a n ’ati  rivojida o 4zga xalqlam ing' 
h a m   sezilarli  x izm atlari  b o r.  J u m la d a n ,  P ersepol  va  S u za  saroylarinil 
q u rish d a  S o ‘g ‘d,  B aq triy a  va  X o ra z m d a n   kelgan  u sta  va  s a n ’a tk o rla r 
m e h n a t  qilganliklari  haq id ag i  m a ’lu m o tla r  m avjudligi  sh u n d a n   d alolat, 
bcradi.  S hu  b ilan  birga,  a h a m o n iy la r davri  s a n ’ati  atrofidagi  m a m la k a tJ  
la r  s a n ’atig a,  ju m la d a n ,  0 ‘rta   O siyo  s a n ’ati  ta ra q q iy o tig a  h a m   o ‘zin in g  
sezilarli  t a ’sirini  o ‘tk azg an .
GREK-BAQTRIYA  S A N ’ATI
M akedoniyalik  Is k a n d a r  (A lek san d r  M ak ed o n sk iy )  e ra m iz d a n   av- 
valgi  IV  asriard a  A h a m o n iy la r  d av latin i  to r - m o r   e tib ,  0 ‘rta  O siyo  y er-l 
Iarining  k o 'p g in a   q ism in i  q a ttiq  ja n g la rd a n   s o ‘ng  b o ‘ysundirishga  e rish - 
di.  A lek san d r  M a k e d o n sk iy   b osib  o lg an   y e rla rid a  h a m m a   x a lq lam i  b ir- 
lashtirishga  h a ra k a t  qildi.  S hu  m a q sa d d a   ,  u  o ‘z  atro fig a  g rek lar  b ilan 
birga  m ah alliy  sh arq   z o d a g o n la rin i,  b o y la m i  h a m  ja lb   e ta   b o sh lad i.  0 ‘zi 
h a m   sh u n g a  am al  qilib ,  B aqtriya  m alikasi  R ok san ag a  (R a k sh o n ag a)  u y -| 
landi.  S av d o -so tiq   ishlarini  riv o jlan tird i,  s h a h a r  qurilishiga  e ’tib o r b e r d iJ  
B aqtriya,  S o ‘g ‘d  va  P arfiy ad a  q a to r s h a h a rla r b a rp o   etd i.  S a n ’a t  rivojiga] 
hom iylik qildi.  L ekin  u n in g  davlati  u z o q q a  c h o ‘zilm ad i.  V afo tid an   s o ‘ng 
un in g  im periyasi p a rc h a la n ib , o ‘m id a  q a to r d av la tlar yuzaga keldi.  M a k e ­
donskiy im periyasining sharqiy qism ini  u zo q  vaqt  u n in g  sarkardalari  id o ra 
qildi.  0 ‘rta O siyoning ellinistik duny o g a tortilishi  uning s a n ’ati va  m a d a n i- 
yatida  jid d iy   o ‘zg a rish la m i  yuzaga  k eltird i.  Bu  o ‘zg arish lar  m e ’m o rlik , 
am aliy va  tasviriy s a n ’a t  m a z m u n i  va  x ara k te rid a   n a m o y o n   b o ‘la b o sh la ­
di.
0 ‘rta  O siyoning ellinistik  davrdagi  m e ’m orligi  xarakteri  u n in g  ja n u b iy 1 
rayonlarida  seziladi.  Bu  d av rd a  qurilgan  b in o la r  xarakterida  a h am o n iy lar] 
davri  m e ’m orligi  uslublari  b ilan  birga,  grek  s a n ’ati  a n ’an alari  m a v ju d .. 
A yniqsa,  b in o lam in g   d ek o ra tiv   bezalishida  shu  o ‘ziga  xoslik  k o ‘zga  ta sh - 
lanadi.  U stunlari grek  klassik  form asida  ishlangan  b o ‘lib,  k o rin f kapitellari 
to sh d a n   ishlangan  to sh   u stu n   va  b azad a n   tashkil  to p g an .  S aroy  xonalari 
plyastrlar  bilan  bezatilgan.  S aroy  u c h u n   bezak  sifatida  sh e r  niqob,  to m n i 
bezab  turuvchi  palm etk ali  antifikslar  ishlatilishi  h a m   xarakterlidir.  L ekin 
saroyni  qu rish d a  m ahalliy  m aterial  -   xom   g ‘isht,  paxsa  ishlatilgan,  to m - 
lari  tekis  qilib  yopilgan.  T ojikistonning ja n u b id a   olib  borilgan  arxeologik 
qazilm alar  natijasida  h a m   shu  davrda  oid  m e ’m orchilik  yodgorligi  k o m - 
pleksi  qoldiqlarida  y u q o rid a  k o ‘rib  o 'tilg a n   xususiyatlar o ‘z  ifodasini  to p ­
gan.  B unday  o ‘zgarish lam i  M akedonskiy  bosib  olgan  yerlarda  vujudga 
kelgan  G rek -B aq triy a,  Parfiya  podsholiklari  sa n ’atid a  h a m   k o ‘rish  m u m - 
kin.  Eram izdan aw algi  250-yillarda salavkiylar podsholigidan ajralib chiqqan 
B aqtriya,  keyinroq  H in d isto n   yerlarining katta qism ini  o ‘ziga q aratib olib, 
eram izd an   aw alg i  II  asrgacha  m avjud  b o 'ld i.
34

Bu davlatga g rek la r p o d sh o lik  qilgani  u c h u n  u n in g  n o m i G re k -B a q tri- 
va  d eb   y u ritild i.  S h u   p o d s h o lik d a   g rek   s a n ’a ti  t a ’siri  y aq q o l  seziladi. 
G rek tarixchilari G re k -B a q triy a n i m in g  shahari  b o r o ‘lka d eb  t a ’riflashgan. 
Bu,  so ‘zsiz,  m a m la k a td a   s h a h a r q u rilish i  in te n siv  boM ganligini  b ild irad i. 
H aq iq a tan   h a m ,  b u   d a v rd a   G re k -B a q triy a   y e rlarid a  m avjud  sh a h a rla r 
kengaytirildi, o d a m la r yashaydigan k atta boMmagan aholi p u n k tlari sh ah ar- 
ga  aylan tirild i.  Y angi  s h a h a r la r  a n iq   t o ‘rtb u rc h a k   yoki  kvadrat  sh ak lid a 
q u r ili b , 
atro fi  q a lin   d e v o r b ila n   o ‘rab   c h iq ild i,  to 'rtb u rc h a k s im o n   m in o - 
ralar bunyod etildi. Q urilgan b in o lard a  seijilo k o rin fo rd e ri keng qoMlanildi. 
G retsiy a  s a n ’ati  t a ’siri  s h u   d av rd a  z a rb   e tilg an   ta n g a la rd a   va  ularga  ish ­
langan  b o ‘rtm a   tasv irlard a   h a m   seziladi.  T a n g a la r yuzasiga  o ‘n g  to m o n - 
ga q arab  tu rg a n   p o d sh o la m in g   tasviri  tu sh irilg a n ,  o rq a  to m o n id a   G re ts i­
ya  afsonaviy  q a h ra m o n la ri  tasviri  va  yozuv  m avjud.  Bu  h a r  ikki  to m o n  
tasvirida  e llin la m in g   s a n ’ati  a n ’a n a la ri  sezilarli.  Bu  tasv irlar,  ay n iq sa, 
p o d sh o la m in g   m in ia tu r  p o rtre tla ri  o ‘zin in g   o ‘tk ir  realizm i  b ilan   x arak - 
terianadi.  Bu xususda p o d sh o   D m itriy, Yevkradit  portretlari alo h id a o 'rin n i 
egallaydi.  D m itriy   p o rtre ti  sh u   d a v r  realistik  p o rtre ti  s a n ’a tin in g   n o d ir 
yodgoriigi hisoblanadi.  H ay k altaro sh  bu  p o itre td a  tasvirlanuvchining o ‘ziga 
xos  individual  qiyofasi  va x a ra k te rin i  ifodali  aks e ttira   olishi  b ilan   kishini 
h ay ratlan tirad i.  A m aliy  s a n ’a td a  h a m  G re tsiy a  s a n ’atiga taq lid   qilish  yoki 
G retsiya  s a n ’ati  n a m u n a la rid a n   fo y d ala n ish   k en g   ayj  oldi.  M ah alliy   us- 
ta la rg re k  kulolchilik fo rm a la rid a n  o ‘z ijodlarida keng foydalandilar. A ntik 
m ifologiya  va  sh a rq   a fso n av iy   q a h ra m o n la ri  uyg‘u n lig id a  yangi  tip la r 
yuzaga  kela  b o sh lad i.  S h a rq   va  G ’arb n in g   y aq in lash u v in i  G re k -B a q triy a  
boshlab  b e ra d i,  Parfiya  d a v lati  va  s a n ’a tid a   rivoj  to p ad i.
PARFIYA  S A N ’ATI
Q adim gi  d u n y o n in g  yirik d av la tla rid a n   biri 
bu  Parfiya davlatidir.  Bu  d avlat q u d ra tg a  toMgan 
p aytida  0 ‘rta   O siy o n in g  ja n u b iy  to m o n la ri  Y a- 
qin  va  0 ‘rta   S h a rq n in g   k a tta   q ism in i  o ‘z  ichiga 
o lg a n .  U n i n g   t a s h k i l   e t i l i s h i d a   X o r a z m  
choM laridan  k o 'c h ib   o ‘tg a n   q a b ila la r o ‘m i  k a t­
ta  b o ‘lgan.  B ugungi  T u rk m a n isto n n in g  ja n u b iy  
to m o n id a  jo y la sh g a n   N issa  sh a h ri  u n in g   d a s t­
labki  p o ytaxti  sifatida  m avjud  boMgan.  M a rk a - 
ziy  O siyo  yerlarid a  salav k iy lar  d av latig a  qarshi 
k u rash d a k o ‘c h m a n c h i q a b ila la r h u ju m i  m u h im  
b o ‘ l a d i .   A k a - u k a   A r s h a k   v a   T r i d a t l a r  
k o 'c h m a n c h i  q ab ilalarg a  b o sh c h ilik   qilib,  P ar- 
fiy a g a   b o s tir ib   k ir a d ila r .  P a r fiy a   p o d s h o s i


w
f . / i
Nissadan  topilgan  marma
haykal.
35

ag 'd a rib  ta sh la n g an d an  keyin Arshak 
tezlik   b ilan  h arakat  qilib,  atrofdagi 
m a y d a  
h o k i m l i k l a r n i  
o ‘z ig a  
b o ‘ysu n d irad i  va  B aqtriya  p o d sh o si 
D io d o t  b ila n   ittifo q   tu z ib ,  o ‘zin i 
p odsho d eb  e ’lon qiladi.  A rshak yan- 
gi  d a v latn in g   b irin c h i  p o d sh o si  si- 
fat ida  ish  b oshlaydi.  M ilo d d a n   av- 
valgi  263-yili  tashkil  to p g a n  b u   p o d - 
sholik A rshak  ( 2 6 3 -2 3 2 )  u n in g  o ‘gli 
A rtashas  (m il.  av.  2 3 2 - 2 0 6 )   davri - 
d a   o ‘z i n i n g   r iv o jla n is h   d a v r i n i  
o ‘taydi. A rshakiylardan  M itrid at  I  va 
M itrid a t  II  d av rid a bu  d avlat ja h o n - 
ning qudratli d avlatlaridan  b in   b o 'lib  
qoladi.  Parfiya davlati o ‘zin in g  kuch- 
q u d ra tig a   e rish g an   y illa rid a   E ro n ,
M eso p o tam iy a  va  M idiya  kabi  dav- 
la tla r g a   y u ris h   q ilib ,  u la r n i  o ‘z 
tarkibiga  q o ‘shib  o la d i.  A rsh ak iy lar 
davlati  -   b irin ch i  P arfiya  p odshosi 
A rshak  n o m i  b ilan   k iritilib   200  yil 
Fil suyagidan yasalgan  qadah. 
m o b ay n id a  m avjud  b o 'ld i.  M il.  av.
I  asrlarga  kclib  u n in g   k u c h i  susaya  b o sh lad i.  V orislar o ra sid a   taxt  u c h u n  
k u rash n in g   k u c h ay ish i,  b u n in g   ustiga  sh im o l  to m o n d a n   k o 'c h m a n c h i 
q ab ilalarin in g   b o 'lib   tu rg a n   h u ju m larin i  p o d sh o la r  o lib   b o rg a n   s iy o s a ti-l 
d a n   n o ro zi  b o 'lg a n   x alq   g ‘alay o n lari  sh u n g a  sabab  b o 'ld i.  A rsh ak iy lar 
so ‘nggi  podshosi V ologezga  no ro zilik   kuchaygan y illard a taxt  d a ’vogarlari 
o rasid a  b o ‘lib  o ‘tg a n  ja n g   b u   d a v latn i  p arch alan g an lig i  va  tarix  sah ifasi- 
d a n   ch iq ib   ketishiga  aso s  boMganligi  ta rix d a n   m a ’lum .  Parfiya  p o d sh o li-1  
gi  T u rk m a n isto n d a n   b o sh la n ib   Y aqin  va  0 ‘rta  S h arq d ag i  q u d ra tli  d a v -  ] 
latga  aylandi.  S h u n in g   u c h u n   h a m   u n in g   b o sh lan ish i  arsh a k iy la r  x o n a - 
d o n id a   c h iro q   y o q q a n lig id a n   shu  y erd a  m aqbarasi  h a m   o ‘z  o ‘rin in i  to p -   ; 
di.  N issa  yaqinidagi  a rsh a k iy la r  m a q b a ra sin in g  saq la n ib   qolganligi  m a n a  
sh u n d a d ir.  Bu  y erd a  XX  asrd a   arxeologik  ish lar  o lib  b o rilish i  n atijasid a 
k o ‘plab  d a v r hujjatlari  tu rli  h ay o tiy  va  m ad a n iy  b u y u m la r to p ilish i  m u h im   , 
b o 'ld i.  M a rm a r va  o ltin d a n   ish lan g an   s a n ’at  asarlari,  fil  su y ag id an   y a sa l­
g an   ajoyib  q a d a h la r,  rito n la r,  sa ro y lar  b u g u n   h a m   o ‘z  g o ‘zalligi  b ilan  
k ishining  k o 'z in i  q u v o n tira d i.
36

Download 272 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling