N. a b d u L l a y e V
Download 272 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- YAPONIYA SA N ’ATI
- JANUBIY-SH ARQ IY O SIYO SA N ’ATI
|
be radi. Bu su ra tla rd a d in iy m av zu la rd a ishlan g an k o m p o z itsiy a la rd a n ta sh q a ri, o d d iy h ay o t ni tasvirlovchi m aish iy ja n rd a g i k o m p o zitsiy a la r h a m k e n g u ch ray d i. T a n asri rasso m c h ilig in in g y u tu q lari m a n z a ra ja n rid a h a m yaqqol n a m o y o n b o 'ld i. Bi d a v rd a k o ‘p g in a m a n z a ra c h i ra sso m lar y ash ab ijod etg an . U la m in g a s a r lari k o ‘p h o lla rd a b o ‘yiga o ‘ralg an m ate ria lla rg a ish lan g an . K o m p o zitsi y a n i b u n d a y b o 'y ig a ish lash d u n y o n in g c h e k siz va u lu g ‘v o r e k a n in i k o 'rsa tish g a im k o n b erg an . R a sso m lar a sa rla rid a b a la n d , se rv iq o r to g c h o 'q q ila rin i, su k u n a t ichiga c h o ‘m gan o 'r m o n , g 'o rla m i tasv irlay d ilar U la m in g ta n ta n a v o r , sirli k o 'r in is h la r i k is h ila rn i t a b ia t, h a y o t o ‘g ‘risida fik r yuritishga d a ’vat e ta d i. M a n z a ra s a n ’a tin in g rav n aq i S ur a srid a yangi te n d e n s iy a la r b ilan b o y id i, m a z m u n a n y a n a d a c h u q u rla s h - di. S u n davri m a n z a ra c h i rasso m larid an biri G o Si (1 0 2 0 -1 0 9 0 ) o 'tm isli m a n z a ra s a n ’ati yu tu q larin i c h u q u r o ‘zlash tirib , u n in g hayotiy m a z m u n in y a n a d a c h u q u rla sh tird i. U o ‘z riso lalarid a v o q elik n in g tasviri real b o 'lis h k erakligini u q tird i va ta b ia tn i c h u q u r o 'rg a n is h asosida a s a r y aratish n ta la b q ild i. T a b iat g o 'zallig i esa u n in g d o im iy y an g ilan ib b o rish id a e k a n -, ligini t a ’kidladi. T ab iat sirlarin i c h u q u r o 'r g a n is h , o ‘tm ish a n ’an alarin i] yaxshi bilish aso sid ag in a rassom o 'z u slu b va s a n ’a tin i y aratish i m u m - ’ k inligini k o 'rsa td i. G o Si «K uz tu m a n i» asarid a c h iz iq la r ritm i va h av o p e rsp e k tiv a sij im k o n iy a tla rid a n fo y d ala n ib , tu m a n ic h ra c h o 'k k a n ch ek siz va u lu g ‘v o r ta b ia t o b ra z in i y ara tad i. G o Si q o ra b o ‘yoq - tu s h im k o n iy a tla rid a n o ‘rinli fo y d alan ad i. B i-1 rin c h i p la n in in g t o ‘q b o 'y o q la rd a a n iq q ilib ishlanishi (d arax t va k u l - | b a la r), o rq a p la n n in g yen g il b e lg ila b c h iq ilis h i ta b ia t c h e k siz lig i va j u lu g 'v o rlig in i k o 'rsa tish g a x izm at q ilad i. Ijo d k o r to m o n id a n his e tilg a n j k u z fasliga xos m u n g lilik va s u k u n a t, tu m a n p aytidagi b iro z n a m h av o tasv irid a ifodali aks ettirilg an . 78 S u n as lin in g m a s h h u r ra sso m la rid a n biri M a Y u a n (1 1 9 0 -1 2 2 4 ) b o 'lib , u ju d a k o ‘p m a n z a ra a sa rla rin in g m uallifidir. M a Y uan m a n - z a ra la ri so d d a , h ay ajo n li. U o ‘z a sa rla rid a sa n o q li o b ra z , p re d m e tla rd a n fo y d a la n a d i. L ek in c h iz iq va s h a k lla riin g e m o ts io n a l im k o n iy a tid a n u n u m li foydalanish hisobiga, o ‘z asarlarin in g tugal va t a ’sirch an b o ‘lishiga c rish a d i. A sarlari esa m u n g li va x av o tirlan ish kayfiyati b ilan su g 'o rilg an . «Q ishki koMdagi baliqchi» asari M a Y u a n ijodiga xos to m o n la m i n am o y o n q ilad i. R assom qayiqdagi ta n h o b a liq c h in i tasvirlaydi. KoMning q irg ’oqlari k o 'rin m ay d i. U la r yengil tu m a n ic h id a y o ‘qo lg a n . F a q a t b aliq ch i silueti shu suv toM qinlarida te b ra n a d i, a tro fin i o ‘rab o lg a n c h iz iq la r shu h a - rakatni n a m o y o n qiladi va k o m p o zitsiy a d in a m ik a sin i o sh irad i. M a Y uan z a m o n d o sh i S ya G u y (1 1 9 0 - 1 2 2 5 ) tra d itsio n m a n z a ra s a n ’ati a n ’an a la rin i d av o m e ttirib , u n i y a n a d a c h u q u rla sh tird i. In so n va tab iat orasidagi bogM iqlikni M a Y u an g a n isb a ta n ak tiv ro q k o ‘rsatishga h arakat qildi. In so n n in g ta b ia t b ilan k urashiga b a g ‘ish lan g an k o m p o z it- siyalam i ishladi. S u n a srid a m aish iy ja n r h a m rivojlandi. S h a h a r h a y o ti ga bagM shlangan la v h ala r - xalq sayllari, z o d a g o n la r h ay o tid a n o lin g an sujetlarda k o 'p la b a sa rla r y a ra tild i. « G u lla r va qush iar» ja n ri h a m S un asrida o ’z in in g gullag an d av rin i k echirdi. M o 'g u l b o sq in c h ila ri X itoyga b o stirib kirib, u n in g m a d a n iy hayotiga q attiq zarb a b crd i. L ek in m o ‘g ‘ullarga q arsh i boMgan n o ro zilik X IV asr- ning 40-yillarida m o n ax G ju Y u an C h jan rahbarligidagi xalq q o ‘zg‘o lo n id a o ‘z aksini to p d i va m o ‘g ‘u lla r uzil-kesil X ito y d an u lo q tirib tash lan d i. S a n ’at va m ad an iy at y a n a o ‘zin in g rav n aq yoMiga q a d a m q o ‘ydi. X II—X III a srlar s a n ’atig a xos yuksaklik davri k ish ila m in g orzusiga aylanib qoldi. R a sso m la r ijo d id a individual x u su siy atlar y o ‘qo la b o sh la di. 0 ‘tm ish a n ’an a la rig a ta q lid q ilish, k o ‘c h irish ijo d d a passivlikni kel- tirib c h iq ard i. L ek in m o ‘g ‘u lla r istib d o d i tu g a g a c h , m e ’m o rlik d a b ir m u n c h a jo n la n ish sezild i. A joyib saroy va ib o d a tx o n a la r yuzag a keldi. Yangi sh a h a rla r b a rp o boMdi. 0 ‘tm ish x ito y m e ’m o rlik a n ’a n a la ri yangi davr m a z m u n i b ilan boyidi. P ek in d a g i «B erk sh a h a r» d e b n o m o lg a n im p e r a to r sa ro y i xitoy m e ’m o rlik s a n ’a tin in g m u h im n o d ir y o d g o rlig i h is o b la n a d i. Q a to r m e ’m o rlik k o m p lek slarid an tash k il to p g a n b u sa ro y k a tta m a y d o n n i egal lagan. Z in a la r, yoMlar, s u h b a t q u rish u c h u n moM jallab q u rilg an sh iy p o n - lar m aysa va d ara x tla rg a b o y ta b ia t q o ‘y n id a u n in g ajralm as qism iga aylangan. B in o lar o ‘ym a va rang n a q sh lari b ila n b ezatilg an . P e k in ib o d atx o n alari h a m k a tta k o m p lc k sla rd a n ib o rat boMgan. K o 'm ish m aro sim i b ila n bogMiq boMgan m e ’m o rlik k o m p lek si ic h i da M in sulolasi ( 1 3 6 8 -1 6 4 4 ) m a q b aralari m ajm uyi alo h id a o 'r in n i eg al laydi. Ib o d a tx o n a , m in o ra , y e r o sti u y va saro y lari k o ‘m ish m aro sim i b ilan bogMiq boMgan m e ’m o rlik k o m p lek sin i tash k il e tad i. U n g a b o ra d i- 79 g a n y o ‘l ch ek k asin i esa h a yvon va o d a m la m in g haykallari q a to ri c h e g a - ralaydi. M e ’m orlikda jim jim ad o rlik va serhasham likka in tilish n in g oriishi av- valgi davr xitoy m e ’m ortigiga xos sipolik, soddalik va ulug'vorlikning y o ‘qolib borishiga o lib keldi. Q urilgan b in o lard a bezakka e ’tib o r berish u n in g e m o t- sional kuchini so ‘ndira boshladi. X IX asrda xitoyda o ‘rta asr m e ’m orligining so ‘nggi nam unalari yuzaga keldi. 0 ‘rta asr X itoy am aliy sa n ’ati h a m m ash - j hurdir. C h in n i b u y u m la r, to sh , yog‘o ch va suyak o ‘ym akorligi borasidagi j bu d av r yutuqlari qaytarilm asdir. Inkrustatsiya u slubida ishlangan m ebel, kashtachilik va to ‘qii,«achilik sa n ’ati n am u n alari tashqi b o z o rlard a yuksak q adrlandi. X itoy s a n ’ati S h arq d ag i k o ‘p xalq lar va e la tla r s a n ’ati va m ad a n iy a ti bilan yaqin a lo q a d a b o 'ld i, u la rd a n ta ’sirlan d i. S hu b ilan b irg a, u l a r g a , h a m o ‘z ta ’sirini o ‘tk azd i. Q ad im iy boy a n ’a n ag a ega boMgan xitoy s a n ’ati o ‘ziga n isb a ta n yangi sh ak llan ay o tg an d a v la tla r s a n ’a tin in g sh a k lla n ish - ida m u h im rol o ‘ynadi. Y ap o n iy a, K o rey a, J a n u b i-S h a rq iy O siyo m a m - j lakatlari s a n ’a tk o rla ri q a d im iy X itoy s a n ’ati a n ’a n a la rid a n o z u q a o ld i. j YAPONIYA SA N ’ATI Y ap o n s a n ’ati irm o q lari e ra m iz d a n a w a lg i 5—4 m in g in ch i yilliklarga b o rib ta q a la d i. F e o d al m u - ] n o sa b a tla r esa IV a srla rd a n b o sh lab , k u rta k o ta b o rd i. j D ey arli m in g y ild a n o rtiq d av r m o b a y n id a h u k m s u r- ! g an o ‘rta asrlarda y ap o n xal- ■ qi o 'z in in g en g n o d ir y o d - , g o rlik la rin i y a ra tib , ja h o n s a n ’ati xazinasini boyitdi. Y ap o n iy ad a feodal m u - n o sa b a tla r sh a k lla n ish in in g ilk b o sq ic h id a, aso sa n , sin - to d ini h u k m ro n edi. S in - to iz m qadim gi y a p o n d in iy - m i f o l o g i k k o n s e p s i y a s i boMib, u n in g tu b m o h iy a ti- ni tab iat k uchlari va av lo d - la r s h a x s ig a s a jd a q ilis h tashkil c ta r c d i. F e o d a liz m - n in g d a s tla b k i b o s q ic h id a (IV —V II asrlar) shu d in b i la n b o g M iq b o M g a n v0g*ochdan yasalgan sin to - jz ni i b o d a t x o n a l a r i n i n g shakJlari yuzaga kelgan. Bu i b o d a t x o n a l a r , s o ‘z s i z , q a d im iy x a lq m e ’m o r lig i asosida y aratilg an ed i. S in - to iz m ib o d a t x o n a l a r i n i n g x a r a k t e r i v a t u z i l i s h i (o g 'risid a keyingi d av rla rd a q u rilg a n va re k o n st ru k siy a q ilin g a n Ise ib o d a tx o n a s i t a s a v v u r b e r a d i . O d a t g a ko‘ra, Ise ibodatxonasi h a r 20 yilda q a y ta q u rilg an va h a r s a fa r u n in g a y n a n s h a k li, oM chami va xarakteri saqlab q o lin g a n . Ise a n sa m b li b ir q a to r y o g ‘o c h d a n q u rilg a n ib o r a t b o 'I i b , Н И u n in g m a rk a z id a asosiy ib o - 0 uru<> ЬоХ ko п т И ‘- d a tx o n a m avjud. Ib o d a tx o n a t o ‘rtb u rc h a k sh ak lid a boMib, y e rd a n u s tu n la r y o rd a m id a k o ‘tarilg a n , b a- diiy b ezatilish jih a tid a n esa s o d d a va jiddiy. Ib o d a tx o n a u c h u n ta n la n g a n sariq rangdagi y a p o n kiparis d a ra x ti- ning yog‘och i esa uning k o 'rk a m boMishini t a ’m inlagan. VI asrd a n boshlab, Y ap o n iy ad a b u d d a d in i ta rq a la b o sh lad i va te z d a k en g ta rq a lib , sin to iz m b ilan ara la sh ib ketd i. Bu o ‘z g a rish la r bevosita s a n ’a t va m a d a n iy a td a h a m o ‘z ifo d asin i to p d i. C h e k k a d a n kelgan t a ’s ir b e v o sita m ah alliy a n ’a n a la r b ilan q o ‘sh ilib , yangi original s a n ’a tn in g yaratilishiga sabab b o ‘ldi. Y apo n iy ag a b u d d iz m n in g yoyilishi u n in g K oreya va ay n iq sa, X i toy bilan yaqin alo q ad a boMishiga olib keldi. Y aponiyaning birinchi poytax- ti N ara (V III asr b o sh larid a s h a h a r qurilishi tugallangan) sh ah rid a qurilgan dastlab k i m o n a stir va b u d d iz m b ilan b o g ‘liq boMgan k o 'p g in a b in o lar, b ev o sita X ito y m e ’m o rlik s a n ’a tin i tak ro rla y d i. S h u n g a q a ra m a sd a n , b u la rd a y a p o n s a n ’a tig a xos x islatlar h a m seziladi. Ilk b u d d iz m ib o d a t x o n a a n sa m b lid a n d a stla b k i X o ru d zi ib o d atx o n asid ir. B ino to sh asos ustiga qurilgan boMib, dev o rlari qizil lak b ilan b o ‘yalgan, to m in in g chek k a tom onlari b iro z qayrilgan. Bu ansam bl o ‘z pro to tip larid an dastlab planirov- k asining erk in lig i, m a ssh ta b in in g ixcham ligi va jiddiyligi b ilan x ara k ter- lanadi. Y ap o n s a n ’atin in g dastlabki rivojlangan davri X eyan feodal d av lati ning tashkil to p ish i 794—1 192-yillariga to ‘g ‘ri keladi. S aroy va ibodatxona 81 qurilishi bu davrda b irm u n ch a intensiv bo 'ld i. Bu qurilgan b in o lar u!ug‘vor} ko‘rkam va shodiyona k o ‘rinishga ega. Ayniqsa, im p erato r saroyining sodda| lekin yuksak d id b ilan bezatilish i, u n in g te v a ra k -a tro f va ta b iat b ila n uyg‘unligi b u tu n a n sa m b ln in g nafosatini, g o ‘zalligini oshiradi. X II a s r s o ‘n g id an b o sh la b , Y aponiya feodal m u n o sa b a tla rin in g rivoj- lan g an davriga q a d a m q o ‘ydi. Endilikda aw alg i ta n ta n a v o r b in o la r o 'rn ig a , so d d a, in tim xarakterdagi b in o la r yuzaga keldi, devorlarda to k c h a la r paydo b o 'ld i, k ito b ja v o n la ri d e v o r sath i k o 'rin ish in i o ‘zg artird i. S h a h a rd a n ta sh q a rid a saro y , rezid en siy a va ib o d a tx o n a la r k o 'p la b q u rild i. Y ap o n s a n ’a tin in g o 'z ig a xos to m o n la rid a n yan a biri p ark - b o g 'la m i b e zash va tash k il e tish d a k o 'rin a d i. Y a p o n p ark - b o g 'la ri ta b ia t k o 'rin ish in i q ay - ta ra d i. S u n iy rav ish d a sh a rsh a ra , ariq , k o 'l, o ro l, te p a lik la r b a ip o e tila r edi. S h u n in g d e k , m u q a d d a s ta b ia t b u rc h a k la ri, kichik h ajm dagi b o g 'la r h a m y a ra tila r edi. « Q u ru q b o g '» la r faqat yirik va m ay d a to sh la rd a n tashkil to p g a n b o 'lib , u la r k o 'p o ro llarg a ega b o 'lg a n ch ek siz o k e a n n in g ram zi vazifasini o 'ta s h i lo zim edi. X V I - X V I I I asrla rd a sa ro y lard a p a rk -b o g ' an sam b llari y aratild i. U la r e rk in , assim etrik p la n d a q u rilg an . S h u n d a y saroy p a rk -b o g ' an sam b li ich id a en g m a sh h u ri K io to d ag i K asura an sam b lid ir. X V II a s r feo d al m e ’m orligi rivojining so 'n g g i b osqichi n ih o y a td a jim jim ad o r ib o d atx o n alar qurilishi bilan xarakterlanadi. Bu o 'rin d a , so'zsiz, Pikkodagi an sa m b l d iq q a tg a sazovordir. Y ap o n p lastik asin in g ravnaqi, bevosita b u y erlard a b u d d iz m n in g yo- yilishi b ila n b o g liq d ir. B u n g a ch a esa k o 'm is h m aro sim i b ilan b o g 'liq b o 'lg a n m a y d a p la stik a m avjud b o 'lg a n . B u d d izm b ilan bogMiq dastlab k i h a y k allar X o ru d zi ib o d atx o n asi u c h u n y aratilg an edi. B u d d an in g ta x td a o 'tir^ a n h o ld a o d a m la m i tin c h la n tira y o tg a n , ularg a x o tiija m lik b axsh j e ta y o tg a n d e k q ilib , b ro n z a d a n ishlangan tasviri j u d a jo n li ch iq q a n . G e o - m e trik c h iz iq la m in g so d d a va jid d iy lig i, k o m p o zitsiy asin in g fro n tal h o l d a y echilishi va p ro p o rsiy a la m in g b iro z u z ay tirib olinishi a s a m in g o 'z ig a xos to m o n in i b e lg ilash d a m u h im o 'r in n i egallaydi. V I I I a s r d a n b o s h la b , o b r a z n in g in d iv id u a l x is la tla r in i o c h ib k o 'rsa tish g a intilish o rtd i. B iroz k ey in ro q e sa ( I X - X asrlar) k o 'p qirrali va k o 'p q iyofali x u d o la r o b raz i yuzaga keldi. Im o -ish o ra , h a ra k a t h a y - k a lta ro sh u c h u n m u h im ifoda vositasi b o 'la b o rd i. O b ra z n in g individual x islatlarin in g o c h ish g a intilish esa p o rtre t ja n rin in g rivojlanishiga hissa q o 'sh d i. Y aponiya fe o d a lirm n in g rivojlangan davrini bo sh id an kech iray o t- g a n d av rd a h a y k a lta ro sh lik d a y a n a o 'z g a ris h la r sezila boshladi. B u d d izm b ilan b o g 'liq m u ra k k ab m a ro sim la m in g kam ay ib borishi, ib o d atx o n a lard a B udda h a y k alin in g k am ay ish ig a sabab b o 'la b o sh la d i. U n in g o 'm ig a ta - niqli shaxslarga — m o n a x va avliyolarga, yirik siyosiy arb o b larg a a ta b h a y k a lla r ishlash k en g o 'r in n i egallay b o sh lad i. B uddizm b ilan b o g 'liq 82 To'lqin. К. X okusay. boMgan d a stla b k i rassom lik n am u n alari X o ru d z i ibodatxonasi devoriari ga ish lan g an s u ra tla r boMib, ulard a B u d d a hay o ti b ilan b o rliq boMgan v o q ealar ta sv irla n g a n . Bu su ra tla r b irm u n c h a d ek o rativ , kom pozitsiyasi ritm ik , o b ra z la ri u m u m la sh m a tarzda y echilgan. Y ap o n rassom chiligi m aktabi « y am ato e* n in g shakllanishi X asrlarga t o ’gri keladi (yam atoe a y n an « y ap o n rassom chiligi* m a ’nosini b ild irad i). Y am ato e rassomlari yil fasllari m an zarasi, h ay o tiy lavhalar, adabiyotlaiga illustratsiyalarchizdi- lar. P a rd a la r u c h u n ra sm la r ishladilar, uy dev o rlarin i bezadilar. X I I I - X IV asrla rd a h a y o tiy la v h a lar tasvirini ish lash , tasvirlanuvchining indi vidual x a ra k te rin i o c h ish g a intilish o rtd i va p o rtret s a n ’ati rivojlandi. R assom F u d z iv a ra T a k a n o b u (1 1 4 2 -1 2 0 5 ) chizgan « K am ak u ra hokimi M in a m o to Y o rito m a p o rtre ti* m ashhurdir. M in a m o to Y o rito m an in g ya- sa n ib , savlat t o ‘kib o 'tiig a n payti tasvirlangan. U n in g qarashlari jiddiy va tc ra n . Y a p o n iy a s a n ’a tid a m anzara jan rig a qiziqish h a m kuchli boMdi. Bu x ususiyat, ay n iq sa, X V asrdan keyin k en g yoyildi. O d a td a , tu sh bilan m o n o x ro n m a n z a ra la r ishlash tendensiyasi k o ’pgina rasso m lam i o ‘ziga to rtd i. M a n z a ra la r k o ‘p in c h a gorizontal va vertikal shoyilarga ishlangan. D e v o rla ig a , yigMladigan p a rd a va yelpigM chlaiga h a m tab iat k o ‘rinishini ishlash y a p o n s a n ’atig a xos xususiyatdir. D evoriy su ratlarg a k o ‘p hol- la rd a t o ‘q k o ‘k yoki o ltin fon olinib, u la r ustidan y o rq in dekorativ b o ‘yo q la rd a su ra t ishlash y a p o n interyerlarining o ’ziga xos tom onlarini belgilashda m u h im o ‘rinni egalladi. XVII asrd a dem okratik U kiyoe makta bi sh ak llan d i (U k iy o e -« k u n d a lik hayot s a n ’ati* d em ak ). O ddiy xalq 83 esa , b u s a n ’a tn in g bo sh q a h ra m o n i b o 'lib q o ld i. K o 'p g in a y etu k y ap o n rasso m lari o ‘z!arin in g g rav y u ralarid a (a so sa n , ksilografiyada) k u n d alik h a y o t q a h ra m o n la rin in g m e h n a ti, x a tti-h a ra k a ti, g o ‘zalligini kuyladilar. In so n h is-tu y g ‘ularini yoritishga intildilar. K itagava U ta m a ro n in g (1753— 1806) ay o lla r portreti,* feo d a liz m a srin in g s o ‘nggi v akillaridan boM gan] K atsusika X okusayning (1 7 6 0 -1 8 4 9 ) ajoyib m an zaralari y apon d e m o k ratik ] s a n ’a tin i y a n a d a b o y itd i, e m o tsio n a l to m o n in in g o rtish ig a x izm at qildi. Y ap o n iy a a m a liy -d e k o ra tiv s a n ’ati ta ra q q iy o ti m a m la k a tn in g badiiy m ad a n iy a ti taraq q iy o ti b ilan b irg a rivojlandi. K u lo lch ilik s a n ’a tid a y ap o n u stalari ajoyib n a m u n a la r y a ratd ilar. M etall b u y u m la r yasash s a n ’ati b o - < rasida h a m k a tta y u tu q la r qoMga k iritildi. S o ‘nggi feodalizm asrid a sh a h a r m ad an iy atin in g yuksalishi b ilan am aliy s a n ’at y an ad a rivojlandi. C h in ni va shoyiga gul ishlash b o rasid ag i y u tu q la r h a m y a p o n s a n ’ati m av q ey i- n in g y a n a d a o rtish ig a x izm at qildi. JANUBIY-SH ARQ IY O SIYO SA N ’ATI J a n u b i-S h a rq iy O siy o d a yashovchi xalq va e la tla r h a m o 'z ig a xos s a n ’a t yaratib q o ld ird i. B izgacha sa q la n ib q o lg an m ad a n iy -b a d iiy y o d - g o r lik la r sh u y e rd a g i x a l q l a m i n g b o y o 't m i s h i h a q id a q im m a tli m a ’lu m o tla r b erad i. Bu d a v la tla r H in d is to n , E ro n , U z o q S h arq m a m - lak atlari b ilan yaqin a lo q a d a b o 'lib , u la r s a n ’a tid a n ilh o m o ld ilar, shu b ilan birga, u la m in g s a n ’ati va m a d a n iy a ti xarakteriga h a m o ‘z t a ’sirlarini o 'tk a z d ila r. Jan u b iy -S h a rq iy O siyo xalqlari s a n ’ati va m a d an iy atid a dastlabki d av r- j la rd a H in d isto n n in g t a ’siri sezilarli b o 'ld i. H in d bad iiy p rin sip lari bu y e rd a o 'z in in g yangi h a y o tin i b o sh la d i. Bu p rin sip la r J a n u b iy -M a rk a z iy O siyodagi m a m la k a tla m in g x a ra k te ri, tarix iy ta raq q iy o t ja ra y o n i b ilan bogMiq h o ld a riv o jlan d i, o 'z ig a xos k o 'rin is h va m a z m u n kasb etd i. N i- h o y a t o 'z p ro to tip id a n b u tu n la y fa rq la n a d ig a n m illiy, o 'z ig a xos fazilat k a s h f e tg an s a n ’at n a m u n a la ri yuzaga keldi. Bu xususiyat V I—V III a srlar In d o n e z iy a , K a m p u c h iy a , V y e tn a m , B irm a s a n ’a tid a yaqqol sezila b o sh ladi. J a n u b i-S h a rq iy O siyo so tsial ta rix in in g m u h im to m o n la rid a n biri, q u ld o rlik fo rm atsiy asin in g b u y e rla rd a riv o jlan m ag an lig id ad ir. F e o d a l m u n o sa b atlam in g shakllanishi so 'n g g i ibtidoiy tu z u m n in g yem irilishi bilan b ir vaq td a so d ir b o 'ld i. Bu s o 'z siz , o 'r t a a sr m a d a n iy a ti x a ra k te rid a o 'z ifodasini to p d i, J a - n u b i-S h a rq iy O siyodagi m a m la k a tla r s a n ’ati dastlab k i b o sq ich id a y o g 'o ch m e ’m orchiligi y e tak ch i o 'r in n i eg allad i. Bu b in o la m i q u rish prinsiplari qadim gi d a v r a n ’an alarig a tay an a d i. T o sh d a n q u rilg an dastlabki m e ’m orlik yodgorliklari V I - V I I a srlarg a t o 'g 'r i k elad i v a u la r y o g 'o c h m e ’m orligi 84 p ro to tip in i q a y ta ra d i. Bu b in o la r o ‘z xarakteri jih a tid a n H indistondagi qoyaga ish la n g an ib o d a tx o n a la rg a y aq in lash ib k etad i. Keyinchalik bu m a m ia k a tla rd a m in o ra s im o n ib o d a tx o n a la m in g tu rli variantlari keng о n n m egallay b o sh lad i. In d o n eziy ad ag i B o ro b u d u r, K am bodjadagi A n g k o r at va B ayon m e ’m o rlik an sam b li ja h o n m e ’m orligining qaytaril- m as, e n g iy o q yodgorligi hisoblanadi. Bu ansam bllarda katta masshtabda- gi m e m o rlik k o m p le k sin in g planirovkasi ijobiy hal etilgan. Janubi-shar- qiy siyo tasviriy s a n ’a ti, ay n iq sa, haykaltaroshligi h a m o ‘ziga xos xu- susiyatlarga ega. V II—V III asrlard a In d o n e z iy a va K am bodjada yaratil- g an n a y k a lta ro sh lik asarla ri bevosita h in d haykaltaroshligi bilan te n g - as ad i. Bu y erla rd a m e ’m o rlik va h ay k altaro sh lik s a n ’ati sintezi so d d a, a n iq va o rg a m k h a l etilg an . . asr^a r J a n u b i-S h a rq iy O siyo d a v latlarin in g eng gurkiragan a a v n a ir. Bu d a v rd a o 'z ig a xos n o d ir y o d g o rlik lar yaratildi. K eyinchalik pu to p ilg an u slub va p rin sip la r q ay tarila boshladi. B a ’zi m am iakatlarda esa x ito y s a n ’ati t a ’siri k a tta b o ‘lgan. |
