N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Qiziltepa yodgorligi Surxondaryo viloyati Sho‘rchi tumani hududida 
Qizilsuv daryosining o ‘ng sohilida joylashgan. Shahar to ‘rtburchak 
shaklda qurilgan bo‘lib, 24 
ga.
maydonni egallagan. Mil.avv. IX-IV 
asrlarga oiddir.
1971 
yilda G.A.Pugachenkova rahbarligidagi 0 ‘zbekiston san’atshu- 
noslik ekspeditsiyasi tom onidan o‘rganilgan. Mustahkam mudofaa 
devoriga ega. Devorda burj va shinaklar mavjud. Shuningdek, shahar 
handak bilan 
o ‘ralgan. 
Qiziltepadan yorg‘uchoq, xovoncha, o ‘g ‘ir 
dasta, o ‘roq, sopol buyum lari, uy hayvoni suyaklari topilgan.
1877 yilda Vaxsh daryosining Amudaryoga quyiladigan joyida 
Q o‘bodiyon bekligi (Janubiy Tojikistort) hududida maxalliy aholi 
tomonidan qadimgi davrlarga oid oltin va kumush buyum lar k o ‘plab 
topilgan. Bu noyob buyum lar olimlar ko‘liga tushgachgina, uni saqlab 
qolishga harakat qilindi. Ulardan faqat 180 taga yaqin zargarlik 
buyumlari va tangalar saqlanib qolindi. U «Amudaryo xazinasi» 
nomini olgan bo‘lib, k o ‘pchilikning qiziqishini o ‘ziga tortgan. Ular 
orasidan m axorat bilan ishlangan oltindan yasalgan o t- arava bo‘iib, uni 
kumushdan yasalgan 
ikkita odam boshqarmoqda, odam tasvirlangan 
oltin plastinkalar, 
oltin bug‘u haykali, feruza ko‘zli buqaning bosh 
qismi, oltin bilakuzuklar va boshqalar. Bular qadimgi Baqtriyada 
zargarlik sohasi nixoyatda rivojlanganligini ko‘rsatadi. Shuningdek, bu 
erdan Yunoniston, Kichik Osiyo, Axamoniylar va Salavkiylar davlatida 
zarb qilingan 1300 ta tangalar ham topilgan. Buyumlar mil.avv.V-III 
asrlarga oid bo‘lgan. O lim lar fikricha, bu buyumlar Baktriyadagi 
Anaxita ibodatxonasiga tegishli boMib, Aleksandr Makedonskiy yoki 
Salavka I xujumi natijasida vayron qilingan. Bugungi kunda mazkur 
xazina topilgan joy qadim gi Taxti-Kuvad shahri ekanligi o ‘z isbotini 
topgan. Amudaryo xazinasi bugungi kunda Londondagi 
Britaniya 
muzeyida saqlanmoqda. 
Bugungi kungacha ko‘pgina davlatlarda 
namoyish etilgan. 1979 yilda Leningradddagi Ermitajda namoyish 
etilgan.
Mil.avv. 330-327 yillarda Makedoniyalik Iskandarning 0 ‘rta 
Osiyoga qilgan harbiy yurishlari natijasida Parfiya, M arg'iyona,
101

---

Baqtriya va Sug‘diyona davlatlari vayronaga aylandi. Natijada uzoq 
vaqtgacha bu erlarda madaniy taraqqiyot sezilmadi. Faqatgina mil.avv. 
Ill asrda salavkiylar hukmronligi davrida biroz o ‘zgarishlar yuz berdi. 
Ular yunonlar madaniyatini 0 ‘rta Osiyoga yoyishga intilib, shu sohada 
bir qator islohatlam i o ‘tkazdilar.
Mil.avv. Ill asr o ‘rtalarida Yunon-Baqtriya davlatining qaror topishi 
bilan mahalliy m adaniyatga ellinizm elem entlarning kirib kelishi 
jadallashdi. Lekin 0 ‘rta Osiyoda ellinizm madaniyati tom m a’noda 
shakllanmadi. Uning ba’zi xususiyatlarigina kirib keldi. 
Bu moddiy 
madaniyatda kuzatildi. 
Kvadrat g‘ishtlarni 
taxlash va mudofaa 
devorlarining qurilish uslublarida, nayza o ‘qining uchiga o ‘xshagan 
nishaklarning, kolonnali zallarning qurilishida, ayol terrakota haykal- 
chalarining va ochiq shakldagi sopol idishlam ing keng tarqalishida 
yaqqol ko‘zga taShlandi.
0 ‘sha davr m adaniy yuksalishlarida Baqtriyada Dalvarzintepa, Eski 
Termiz, Jondavlattepa;