N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Mavzuni m ustahkam lovchi savollar:
1. Skiflar to‘g ‘risida qaerlarda m a’lum otlar saqlanib qolgan?
2. Skiflar nimaga e ’tqod qilishgan?
3. M ozor-qo‘rg‘onlarni qaysi halqlarda boMgan?
4. Rossiya hududida qanday yodgorliklar boMgan?
5. Sayan va Oltoy yodgorliklari qaerdan topilgan?
Yodda tuting!
• QozogMston choMlari va Qora dengiz bo‘ylari dashtlarida 
ko'chm anchi chorvador qabilalar iste’qom at qilishgan.
• moddiy yodgorlik sifatida mozor-qoM-g‘onlar saqlanib qolgan.
• Tem ir davrida ko'chm anchi qabilalar orasida mulkiy tabaqalanish 
boshlangan.
• Skiflar o ‘q-yoyni ishlatishda juda moxir boMishgan.
• S k if podsholarining m ozor-qo‘rg ‘onlari Gerrida boMgan
• Mi Lav. II asrgacha skiflarda m atriarxat tuzumi boMgan.
• Mil.av VII—II asrlarda Dyakovo yodgorligi aholisi ertoMalarda
yashagan.
l i

---

• Ananno yodgorligidan katta urug‘ iste’qomat qilgan uzun solingan 
uylar qoldigM topilgan.
• Sibim ing tem ir davri yodgorliklaridan Sayan va Oltoy yodgor­
liklari keng o'rganilgan
• Ilk tem ir davrida Sharqiy Evropa, 0 ‘rta Osiyo va Sibir o ‘rtasida 
mustakam aloqalar boMgan.
3-§. Ilk o‘rta asrlar madaniyati
0 ‘rta asrlarda erga egalik munosabatlarning shakllanishi jam iyatda 
tubdan o ‘zgarishlarga olib keldi. 0 ‘zbekiston tarixida o ‘rta asrlar davri 
mil. V -X V III asrlarni o ‘z ichiga olgan. Rivojlanishi jihatidan 3 ta 
bosqichga boMinadi:
1 bosqich - ilk o‘rta asrlar, mil. V-IX asrgacha davom etgan.
2 bosqich - rivojlangan o ‘rta asrlar, IX-XVI asrgacha davom etgan.
3 bosqich - so‘nggi o ‘rta asrlar, XVI-XVIII asrlarni o‘z ichiga oladi.
Ilk o‘rta asrlarda er egaligining vujudga kelishi dehqonchilikning
rivojlanishiga, ko‘p!ab yangi hududlarni o ‘zlashtirilishiga va aholining 
yirik er egalari atrofida to ‘planishiga, y a’ni ko‘plab qishloqlar bunyod 
qilinishiga olib keldi. Yirik er egalari - dehqonlar 
ko‘shklarda 
iste’qomat qilganlar. Bu yangi davm ing yangi m e’moriy binosi boMgan. 
Bugungi kunda ko‘shklam ing harobalari butun 0 ‘zbekiston bo‘ylab, 
tuproq-qo‘rg‘onlar tarzida uchraydi. K o‘shklari ko‘pincha to ‘g ‘ri 
to ‘rtburchak shaklida, baland platforma ustiga qurilib, atrofi xandak 
bilan o ‘ralgan va mustahkam mudofaa devori bilan o ‘rab olingan. 
Ko‘shk bitta feodal oila yashashiga moslab qurilgan, u alohida suv bilan 
ta’minlangan. Ko‘shk xom g ‘isht, paxsa, yog‘och va tog‘ toshlardan 
qurilgan. Xonalarning devorlari mayin somonshuvoq va maxsus ganch 
bilan sayqallangan.
Ilk o ‘rta asrlarda hunarmandchilik va savdo aloqalari rivojlandi. Bu 
o ‘z navbatida 
qadimiy shaharlarning 
yanada taraqqiy etishiga va 
yangi shaharlarning bunyod etilishiga imkon yaratdi.
Ilk o ‘rta asrlardagi shaharlar yozma manbalarda 3 qismdan iborat deb 
berilgan boMsada, arxeologik tadqiqotlar ularning 2 qismdan ark va 
shahristondan iborat ekanligini ko‘rsatgan.
Ark barcha shaharlarda boMib, o ‘zning mahobatliligi bilan ajralib 
turgan. Odatda arklar tuproq va loydan ko‘tarilgan tepaliklar ustiga 
qurilgan. Atrotl mudofaa inshooti sifatida chuqur handaklar bilan o 'rab 
olingan. So‘ng mustahkam poydevor ustiga xom g ‘isht va paxsadan qasr
119

---

qurilgan. Turar joy binolari esa, katta kvadrat tarzidagi xonadan va 
uning atrofi uzunchoq va to ‘rtburchak xonalardan iborat bo'lgan. 
Kvadrat xonalar gumbaz bilan yopilgan. Katta xonaning o ‘rtasida to ‘rtta 
ustun joylashtirilib, yog‘och to ‘sinlar bilan yopilgan. Uning markazi esa, 
to ‘rtburchak shaklida ochiq qoldirilgan. Tadqiqotchilar fikricha, bu katta 
xonalar m ehm onxona va hovli rolini bajargan.
Ilk o ‘rta asrlarda shahar hunarmandchiligi keng rivojlangan. 
Choch, Samarqand, Buxoro, Poykent va janubiy So‘g‘d shaharlari o ‘sha 
kezlardayoq yirik savdo-sotiq markazlari hisoblangan. Bu shaharlarda 
hunarmandchilikning kulolchilik, shishasozlik, metallurgiya va to ‘qima- 
chilik sohalari yuksak darajada rivojlangan boMib, ular ko‘p hollarda 
tashqi savdo uchun mahsulot chiqarganlar.