N. B. Adizova, N. B. Adizova ona tili o‘qitish metodikasi ona tili

oq, sariq, ko‘k, qizil rangli hurir yopinchiqlar bilan bezandi.Quyidagi 
parchada esa adib qush uyadoshlaridan mahorat bilan foydalangan: 
G‘oz, o‘rdak, oqqush, qilquyruqlar osmonni to‘ldirib qag‘illashib 
yuqori-quyi uchmoqda. Mag‘rur turnalar ko‘kda ovozini baralla 
yangratmoqda, tizilgan tuya karvonidek uchmoqda. 
Kaklik xush ovoz bilan sayrab, qah-qah urib kulmoqda, uning 
tumshug‘i qon kabi qizil, qoshi esa qop-qora. 
Bu parchadagi kaklik, qilquyruq so‘zlari o‘quvchilar uchun 
notanish. 
O‘qituvchi matnni o‘qib bo‘lgach, o‘quvchilar bilan quyidagicha 
savol-javob qiladi: 
– O‘quvchilar, matnda rang ma’nosini bildiruvchi qanday so‘zlar 
qo‘llanilgan? 
– Yashil, oq, sariq, ko‘k, qizil so‘zlari. 
– O‘quvchilar qizil, sariq ranglarning ham turli xil ko‘rinishlari bor. 
Masalan, qizil rangning pushti, gulobi, qirmizi kabi turlari, sariq 
rangning za’faron, zarg‘aldoq, sarg‘ish, malla kabi turlari bor. 
Shunday deb o‘qituvchi bu ranglarning rasmini ko‘rsatadi. 
Shundan so‘ng matndagi qush nomlari ustida ishlanadi. O‘qituvchi 
o‘quvchilarga matndan qushlar nomini bildiruvchi so‘zlarni toptirib, 
ularning izohini lug‘atdan o‘qitadi. 
O‘quvchilar qushlar haqida ma’lumot olgandan so‘ng o‘qituvchi 
o‘quvchilarga shunday deb savol beradi : 
– Yozuvchi qushlar hayotini qanday tasvirlagan? Matndan qushlar 
haqidagi gaplarni o‘qing. 
O‘quvchilar matndagi qushlarning xatti-harakati tasvirlangan 
gaplarni o‘qiydi. 
Matndagi qilquyruq so‘zi o‘quvchilar uchun tushunarsiz. Shuning 
uchun o‘qituvchi bu so‘zning izohini lug‘atdan o‘qib beradi. Qilquyruq 
– dumi uzun va ingichka qush. So‘ng bu qushning rasmini ko‘rsatadi. 
“Jala darakchisi” she’ridagi jala so‘zi yomg‘ir so‘zining 
uyadoshidir. Jala so‘ziga “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun izohli 
lug‘at”da “shiddatli yomg‘ir” deb izoh berilgan. 

---

67 
O‘qituvchi jala so‘zining ma’nosini izohlagach, o‘quvchilar bilan 
quyidagicha savol-javob qiladi. 
– O‘quvchilar, jala yomg‘irning bir turi ekan. Yomg‘ir esa 
yog‘inning bir turi. Aytinglar-chi tabiatda yana qanday yog‘in turlari 
uchraydi ? 
– Qor, do‘l, – deb javob beradi o‘quvchilar. 
– O‘quvchilar, bulardan tashqari tabiatda shudring, qirov, bulduriq 
kabi yog‘in turlari ham uchraydi. Shudring – bahor, yozda kechasi 
havodan tushadigan musaffo tomchi. Kuzatgan bo‘lsangizlar tongda 
daraxtkar bargida, maysalarda, gullar yuzida suv tomchilari yaltirab 
turadi. Ana shu tomchilar shudring deyiladi. 
Qirov esa kech kuzda yerning yoki narsalarning betida hosil 
bo‘ladigan yupqa qor zarralaridir. Qirov bulduriq ham deyiladi. 
“Navro‘z – bahor bayrami” matnida shirinlik, ko‘kat, non, taom 
uyadoshlariga mansub so‘zlar qo‘llangan. 
O‘qituvchi bu matnni o‘quvchilarga o‘qitgach, quyidagicha 
topshiriq beradi: Matndan shirinlik, ko‘kat, non, taomni bildiruvchi 
so‘zlarni topib, daftaringizga yozing. 
O‘quvchilar yozadi: 
Shirinliklar: shinni, qiyom, qandolat. 
Non: chalpak, kulcha, patir, lochira. 
Ko‘katlar: yalpiz, ismaloq. 
O‘qituvchi bu so‘zlarning ma’nosini lug‘atdan o‘qib beradi va ular 
bildirgan narsalarning rasmini ko‘rsatadi. 
Boshlangʻich sinf o‘qish darslarida yuqorida ko‘rsatilgan tarzda 
ishlash o‘quvchilar nutqini uyadosh so‘zlar bilan boyitadi, ularning 
o‘simlik, hayvon, meva va boshqa hodisalar haqidagi tasavvurini 
kengaytiradi.