Nafas olishning organizm uchun ahamiyati Qo'shimcha nafas olish organlari. Terining nafas olishi

2.2 Qo'shimcha nafas olish organlari.
Noqulay kislorod sharoitlariga dosh berishga yordam beradigan qo'shimcha qurilmalar suv va terining nafas olishini o'z ichiga oladi, ya'ni. teri yordamida suvda erigan kisloroddan foydalanish va havo bilan nafas olish - suzish pufagi, ichak yordamida yoki maxsus qo'shimcha organlar orqali havodan foydalanish (4-rasm).



Shakl 4. Voyaga etgan baliqlarda suv va havo nafas olish organlari (Stroganov, 1962 yil bo'yicha): 1 - og'iz bo'shlig'ida protrusion, 2 - supragillar a'zo, 3, 4, 5 - suzish pufagi bo'limlari, 6 - suzish pufagida chiqadigan joy. oshqozon, 7 - ichakdagi kislorodni singdirish joyi, 8 - gillalar

Tananing terisi orqali nafas olish suv hayvonlarining o'ziga xos xususiyatlaridan biridir. Va baliq tarozida tananing yuzasi bilan nafas olishni qiyinlashtirgan bo'lsa-da, ko'plab turlarda, ayniqsa noqulay sharoitlarda teri nafas olishning roli katta. Terining nafas olish intensivligiga ko'ra chuchuk suv baliqlari uch guruhga bo'linadi:

1. Og'ir kislorod tanqisligi sharoitida yashashga moslashgan baliq. Bular ko'pincha kislorod etishmasligi bo'lgan organik moddalar ko'p bo'lgan yaxshi isitiladigan suv havzalarida yashaydigan baliqlardir . Ushbu baliqlarda teri nafasining umumiy nafas olishdagi ulushi 17-22 % ga etadi, ba'zi odamlarda esa 42-80% ni tashkil qiladi. Bular sazan, xoch baliqlari, baliqlar, ilonbaliqlar, loachlardir. Shu bilan birga, teri nafas olishda eng katta ahamiyatga ega bo'lgan baliqlarda tarozi yo'q yoki u kichik va doimiy qoplama hosil qilmaydi.
2. Kislorod tanqisligi va noqulay sharoitlarga kamroq ta'sir qiladigan baliqlar. Bularga tubida yashovchi, lekin oqar suvda, ospirin - sterlet, stellat, stellat osturkalar kiradi. Ularda terining nafas olish intensivligi jami 9-12% ni tashkil qiladi.
3. Oqim yoki turg'un, ammo toza, kislorodga boy suvlarda yashovchi, muhim kislorod tanqisligi sharoitlariga tushmaydigan baliqlar. Teri nafas olish intensivligi jami 3,3-9% dan oshmaydi. Bular oq baliq, qo'ziqorin, perch, ruff.
Karbonat angidrid ham teri orqali chiqariladi. Shunday qilib, bu yo'lda umumiy miqdorning 92 foizigacha ajratiladi.
Nam atmosferada havodan kislorod olishda nafaqat tananing yuzasi, balki gillalar ham ishtirok etadi. Bunda harorat muhim rol o'ynaydi.
Noqulay sharoitlarda yashovchi ba'zi baliqlar havodan kislorodni nafas olish uchun moslashuvni rivojlantirdilar. Bular, birinchi navbatda, boshqa umurtqali hayvonlarga xos bo'lmagan baliqlarga xos bo'lgan usulni o'z ichiga oladi - ichaklar yordamida nafas olish. Ichak devorlarida kapillyar klasterlar hosil bo'ladi. Og'iz orqali yutilgan havo ichak orqali o'tadi va bu joylarda qon kislorodni o'zlashtiradi va karbonat angidridni chiqaradi, shu bilan birga kislorodning 50% gacha havodan so'riladi. Nafas olishning bu turi loach, ba'zi so'qmoqlar va sazan baliqlariga xosdir; turli baliqlarda uning qiymati bir xil emas. Misol uchun, loachda, katta kislorod etishmasligi sharoitida, nafas olishning bu usuli deyarli gillga teng bo'ladi.
Baliqlar o'lganda, ular og'iz orqali havoni yutadi, bu esa og'iz bo'shlig'idagi suvni shamollatadi, so'ngra g'unajinlardan o'tadi.
gaz almashinuvi sodir bo'ladigan zich kapillyarlar tarmog'i kiradi . Shunday qilib, baliq atmosfera kislorodidan nafas oladi va bir necha kun suvdan tashqarida turishi mumkin (tropik sudraluvchi Anabas skandens suvdan chiqib, tosh va daraxtlarga chiqadi; 5-rasm).



Shakl 5. Baliqning qo'shimcha nafas olish organlari: toqqa chiqadigan perch (A) va ilon boshi (B) ning Nadjaberny organlari (Nikolskiy, 1974 y. )