Namangan davlat universiteti «Himoyaga ruxsat etildi» Filologiya fakulteti dekani, p f. n., dots. Abdullayev K
Download 457.67 Kb. Pdf ko'rish
|
chet til oqitish metodikasida zamonaviy pedagogik texnologiyalar
- Bu sahifa navigatsiya:
- «Himoyaga tavsiya etildi» Nemis va fransuz tillari kafedrasi mudiri _________ Z.Tursunov
- 1-BOB. CHET TIL O’QITISH METODIKASIDAGI ZAMONAVIY METODLAR
- 3-BOB. OLMON TILI O’QITISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING O’RNI
- XULOSA Foydalanilgan adabiyotlar
- Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi.
- Bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalari .
- Tadqiqot predmeti
- Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi .
- Chet til o’qitish metodi
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI
«Himoyaga ruxsat etildi» Filologiya fakulteti dekani, p.f.n., dots. Abdullayev K.___________ «___» _____________ 2018 y.
Ta’lim yo`nalishi bitiruvchisi Valijonova Muhayyo
“Chet til o’qitish metodikasida zamonaviy pedagogik texnologiyalar” mavzuidagi
Nemis va fransuz tillari kafedrasi mudiri _________ Z.Tursunov «___» _____________ 2018 й.
BMI rahbari:____________ f.f.n dotsent S.Saydaliyev
Namangan-2018 2
TEXNOLOGIYALAR KIRISH ASOSIY QISM 1-BOB. CHET TIL O’QITISH METODIKASIDAGI ZAMONAVIY METODLAR 1.1. Kommunikativ didaktika metodi 1.2. Madaniyatlararo muloqotni o’rgatish metodi 1.3. Mashqni tashkil qilish metodi
2.1. Chet til o`qitish metodikasida ta`lim texnologiyalari va ularning mohiyati 2.2. Chet til o’qitish jaroyonida qo’llaniladigan zamonaviy texnologiyalar va ularning turlari 2.3. Chet til o’qitish metodikasida zamonaviy pedtexnologiyalardan foydalanish istiqbollari
OLMON TILI O’QITISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING O’RNI 3.1. Olmon tili darslarida zamonaviy pedtexnologiyalardan foydalanish 3.2. Olmon tili o`qitishda keys stadi texnologiyasidan foydalanish 3.3. Olmon tili o`qitishda klaster texnologiyasidan foydalanish
3 Ma’lumki, chet tillarini o’rganish va o’rgatish barcha rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar qatori Vatanimiz - O’zbekistonda ham zamon talabiga aylandi. Chet tillarini o’rganish uchun yoshlarga, qolaversa barcha yurtdoshlarimizga yaratib berilayotgan shart-sharoitlar o’zining ijobiy natijasini isbotlab bermoqda, desak mubolag’a bo’lmaydi. Nafaqat chet tillari misolida, balki ilm dunyosining barcha jabhalarida jiddiy o’zgarishlar, yangilanishlar amalga oshirilmoqda. Albatta, bunday ulkan bunyodkorlik ishlarining boshida yurtboshimizning ko’rsatgan jonbozliklari, yoshlarga bo’lgan e’tibor, kelajakga ishonch tuyg’usi yotadi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasi (1997-yil 29- avgustda) qabul qilingan hamda bugungi kunda g’oyalari amaliyotga keng ko’lamda, muvaffaqiyatli tatbiq etilayotgan O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim tog’risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrda “Chet tillarini o’rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tatbirlari tog’risida”gi 1875- sonli PQ qarori mazmunida barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga yetkazish jarayonining mohiyati to’laqonli ochib berilgandir. Malakali kadrlar tayyorlash jarayonining har bir bosqichi o’zida ta’lim jarayonini samarali tashkil etish, uni yuqori bosqichlarga ko’tarish, shu bilan birga jahon ta’limi darajasiga yetkazish borasida muayyan vazifalarni amalga oshirishi lozim. Jahon ilm fanining zamonaviy yutuqlaridan bahramand bo’lish, davr talabidir. Bunga esa faqatgina chet tillarini mukammal bilish, tilga oid barcha qonun-qoidalarni egallash zarur. Shu maqsadda chet tillarini o’rganishning yanada samarali yo’llarini izlash, turli xildagi o’qitish metodlarini yaratish olimlarimiz, izlanuvchi o’qituvchi va bilimli yoshlarimiz oldida turgan dolzarb vazifa hisoblanadi. O’zbekistonning uzluksiz ta’lim tizimiga chet tillarini o’rgatish bo’yicha xalqaro ta’lim standartlarini joriy qilish va chet tillarining Umumyevropa kompetensiyalari: o’rganish, o’qitish va baholash darajalariga asoslanish muhim ahamiyat kasb etadi. Yuqoridagi qaror ijrosini ta’minlash maqsadida qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo’yicha yangi davlat
4 ta’lim standartini tasdiqlash tog’risida”gi 2013-yil 8-maydagi qarori asosida xorijiy tillar fani uchun zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga tatbiq etish borasida bir qator ko’rsatmalar belgilab qo’yilgan. Jahon amaliyotida talabala-yoshlarning xorijiy tillar bo’yicha kasbiy kompetentligini (layoqatlilik) rivojlantirishda chet tillardagi nutq kompetensiyasini shakllantirish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llashga doir innovatsion faoliyatni modernizatsiyalash, og’zaki nutqqa differensial yondashgan holda va nutq odobi kompetensiyalarini bosqichma- bosqich shakllantirish, ta’lim samaradorligini oshirish, o’quv fanlari bo’yicha electron o’quv vosita va darsliklar yaratish, ta`lim berishda zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini kengaytirish alohida ahamiyatga molikdir. Bu o’z navbatida, talabala-yoshlarning mazkur fanlar bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirishning aosiy omili bo’lib, ta’lim- tarbiya sifati va samaradorligini oshiradi. Mamlakatimizda ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar tufayli navqiron avlodning zamonaviy bilim olishi, komillikka yetishishi uchun beqiyos imkoniyatlar yaratilgan. Bugun O’zbekiston demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqorolik jamiyati qurish yo’lidan izchil borayotganligi uchun kadrlar tayyorlash tizimi tubdan isloh qilindi, davlat ijtimoiy siyosatida shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligi qaror topdi. Hozirgi zamon sharoitida, yuqori malakali kadrlarni tayyorlashda, o’qitishning hozirgi zamon tizimlari va zamonaviy pedagogik texnologiyalari asosida amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Ilg’or, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ijobiy hislati shundaki, unda qo’yilgan maqsadlarga erishish kafolatini beruvchi o’quv jarayoni rejalashtiriladi va natijaviy amalga oshiriladi. Darhaqiqat, dars-mashg’ulotlarining muvaffaqiyatli tashkil etishning 80% i ta’lim jarayonini tog’ri loyihalashtirish, tashkil etish va uni amalga oshirishga bog’liqdir. Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi tog’risida”gi qarori, 2012- yil 10- dekabrdagi “Chet tillarini o’rganish tizimini yanada takomillashrirish chora- 5 tadbirlari tog’risida”gi 1875-sonli PQ qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu bitiruv malakaviy tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi. Usbu bitiruv malakviy ishining dolzarbligi tog’risida so’z ochishdan avval, “zamonaviy ta’lim” tushunchasiga to’xtalib o’tamiz. Zamonaviy ta’lim-tarbiya tizimi va milliy meros asosidagi g’oyaviy uyg’unlik ta’lim-tarbiya jarayonida milliy merosning ma’naviy–ma’rifiy zaminlariga tayanish zarurligini ham anglatadi. Shu jihatdan olib qaralganda buyuk ajdodlarimiz, allomayu mutafakkirlarning asrlar davomida yaratgan boy ma’naviy merosi yosh avlodni komillik ruhida tarbiyalashdagi ahamiyati bugungi kunda ham o’z ta’sirini yo’qotgani yo’q. Shu o’rinda 1- Prezidentimiz I.A. Karimovning quyidagi iboralari yodimga tushdi. “Shuni unutmaslik kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog’liq”. Demak, o’qituvchi-pedagogning muhim vazifalardan biri bu yosh avlodga yetarli bilim va tarbiya berishdir. O’quv jarayonlarini loyihalashtirishda ta’lim mazmunini, ta’lim maqsadi, kutilayotgan natijani tog;ri belgilash, ta’lim metodlari, shakllari va vositalarini tog;ri tanlash, talabalarning bilim, ko’nikma va malakalrini baholashni aniq mezonlarini oldindan ishlab chiqish, mashg’ulotlarga ajratilgan vaqt ichida ularni tog’ri amalga oshirish va bir-biri bilan uyg’unlashuviga e’tiborni qaratish maqsadga muvofiqdir. Bunday vazifani amalga oshirish uchun esa, o’quv- tarbiya jarayonini ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash va ularni amalda natijaviy qo’llash amaliyoti turadi. Ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash zarurati Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ro’yobga chiqarish shartlaridan biridir. Respublikamizning barcha ilm dargohlari: maktabgacha ta’lim muassasalari, umumiy o’rta ta’lim maktablari, kasb hunar kollejlari, akademik litseylar va oliy ta’lim dargohlarida tahsil olayotgan yoshlarni zamonaviy, ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalari bo’yicha yangi bilimlar tizimi bilan quurollantirishni uzluksiz tashkil etish davr talabidir. Pedagogik texnologiyalarni qo’llash muammoli xususiyatlardan biri 6 sifatida o‘quvchilarning bilimini boyitish, dunyoqarashini kengaytirish va amaliy bilish faoliyatida markaziy o‘rinni egallaydi. O’quvchi o’z fikrni erkin bayon etishi, mavzuni guruh yoki jamoa ichida erkin yoritib berishida esa bu kabi pedagogik texnologiyalarning o’rni katta ahamiyatga egadir. Yuqoridagi fikr va mulohazalardan ko’rinib turibdiki, ushbu bitiruv malakviy ish mavzusi bugungi kunda muallim, metodist va olimlar oldida turgan va yechimini kutayotgan dolzarb mavzulardan biri hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalari. O’quvchilarga, talaba- yoshlarga til o’rgatishda yangi, zamonaviy pedtexnologiyalarni yaratish, ularni amalda qo’lash, tatbiq etish hozirgi kunda eng muhim masalalardan biri bo’lib kelmoqda. Avvalambor, chet tili va uning metodikasini o’qitishning maqsadlari jamiyatimiz va davlat manfaatlari talablariga mos kelishi va javob berishi lozim. Bitiruv malakaviy ishining vazifasi sifatida ushbu maqsadni amalga oshirish uchun quyidagilar belgilab olindi: Ø Chet til ta`limi jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llash borasida chet el va vatanimizning bir qator olimlari nazariy fikrlari, metodlari va tavsiyalarini tanqidiy o’rganish va ishimiz uchun xulosalar chiqarish; Ø Pedagogik texnologiyalarni qo’llash masalasida materiallarni tanlash va taqsimlanishi kerak bo’lgan materiallarni to’liq va batafsil o’rganib chiqish; Ø Chet til o’qitish metodikasini o’rgatishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash, turli texnologiyalardan dars jarayonida foydalanish imkoniyatlarini o’rganish; Ø Ta’lim jarayonida pedtexnologiyalarni qo’llash, tadqiqot natijalarini ilmiy jihatdan asoslash va amaliy ishlab chiqish va ularni nemis tilini o’rgatish jarayoniga tatbiq etish; Ø Chet til o’rgatish jarayonida zamonaviy metodlardan foydalanish borasida amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish. Tadqiqot obyekti. Ushbu “Chet til o’qitish metodikasida zamonaviy pedtexnologiyalar” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishining obyekti bo’lib chet 7 til o’rganish va o’rgatish jarayonida foydalaniladigan zamonaviy pedtexnologiyalar xizmat qiladi. Tadqiqot predmeti. Olmon tili o’rgatish jarayonida foydalaniladigan zamonaviy pedagogik metodlar tadqiqot predmeti hisoblanadi. Metodologik asosi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlarida ilm-fanni rivojlantirish, ta’lim tizimini qaytadan isloh etib, jahon ta’lim tizimi darajasiga yetkazish, uning dolzarb muammolarini ilmiy tahlil qilish tog’risidagi ijtimoiy-falsafiy fikr-mulohazalari, O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim tog’risida”gi qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va 2017-yilning 5- fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi tog’risida“gi qarori bitiruv malakaviy ishimiz uchun metodologik asos bo’lib xizmat qiladi. Bitiruv malakaviy ishi materiali sifatida o’zbek va chet el tilshunos, metodist, psixolog, pedagog olimlarning ishlaridan foydalandik. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish, asosiy qism (3-bob va 9-paragrif), xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, umumiy hajmi 58-betni tashkil etadi.
haqida, uning fan sifatida rivojlanish tarixi, chet til o’qitish metodikasida qo’llanilayotgan zamonaviy metod turlari va ulardan foydalanish xususida so’z boradi. II-Bob: ZAMONAVIY TA’LIM TIZIMIDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR deb atalib, bu bobda pedagogik texnologiya tushunchasining mohiyati, kelib chiqishi, hozirgi zamon ta’lim tizimidagi pedagogik texnologiya turlari haqida, olimlarning turli fikr-mulohazalari, prezidentimizning shu mavzu to’g’risidagi qaror va ijrolar, ta’lim tizimiga pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish va ulardan foydalanish misollar bilan izohlab berilgan. III-Bob: OLMON TILI O’QITISHDA PEDTEXNOLOGIYALARNING O’RNI deb nomlangan. Bu bobda nemis tili metodikasida, nemis tili o’qitishda 8 metodlardan unumli foydalanish, keys stadi va klaster metodlaridan olmon tilida foydalanish, oliy ta’lim muassasalarida zamonaviy pedagogik texnologiyalar samarasi, natijalari to’g’risida, yangi metodlarni dars jarayonida qo’llash usullari to’g’risida so’z boradi.
1. BOB. Chet til o’qitish metodikasida zamonaviy metodlar.
Hozirgi davr ta’lim taraqqiyoti yangi yo’nalish innovatsion pedagogikani keltirib chiqardi. Innovatsion- inglizcha “yangilikni kiritish (tarqatish)” ma’nolarini anglatadi. Yangilik kiritishning ijtimoiy-psixologik aspekti Amerika tadqiqotchisi E.Rodjers tomonidan ishlab chiqilgan. U yangilik kiritish jarayoni qatnashchilarining tasnifi, ularning yangilikka bo’lgan munosabati va boshqalarni o’rgangan. Ilmiy yo’nalishlarda yangilik va innovatsiya tushunchalari o’zaro farqalanadi. “Yangilik”- bu vosita, yangi metod, metodika, texnologiya ma’nosini anglatadi. “Innovatsiya”- bu ta’lim, ma’lum bosqichlari bo’yicha rivojlanadigan jarayon hisoblanadi. Jahon ilm-fan taraqqiyoti kundan kunga gurkirab, rivojlananib bormoqda. Aynan bu ijobiy rivojlanish bizning diyorimizga ham o’z ta’sirini o’tkazdi. Ilm dunyomizga ilg’or innovatsion texnologiyalar tatbiq etilmoqda. Buning ijrosi sifatida, Yurtboshimiz tomonidan joriy yilni “Faol tadbirkorlik, innovatsion g’oyalar va texnologiyalarni qo’llab– quvvatlash yili” deb nomlashi ham mamlakatimiz yoshlarinining ma’suliyatini yanada oshirdi. Ta’lim sohalariga ilg’or, zamonaviy innovatsion texnologiyalarning keng tatbiq etilishi ham chet til o’rganayotgan yoshlar uchun keng imkoniyatlar, marralar eshigini ochdi, desak xato bo’lmaydi.
Til o’rganish kishilik jamiyatida bag’oyat muhim sohalardan biri hisoblanadi. Muloqot vositasi bo’lmish tilni tabiiy muhitda ya’ni oilada, jamoatchilik orasida yoki uyushgan holda amaliy egallash mumkin. Til
9 hodisalariga oid bilimlar esa nazariy jihatdan o’rgatiladi. Xalqaro munosabatlar avj olgan zamonamizda tillarni bilish, ayniqsa ko’p tillilik ulkan ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda tahsil oladigan o’quvchi va talabalar odatda uch tilni o’rganadilar. Ushbu tillar maxsus nomlar bilan yuritiladi. Bular quyidagilar: ona tili, ikkinchi til, va chet til. Ona tili tafakkur shakllanishida alohida xizmat o’taydigan birinchi til hisoblanadi. Ikkinchi til haqida so’z yuritilganda, unga boshqa millat vakillaridan iborat qardoshlar, qo’shnilar tili sifatida qaraladi (Jololov, 2012).
ispan, nemis, faransuz) tillari va Sharq (arab, turk, fors, xitoy, hind) tillari o’qitilib kelinmoqda. Bu tillar ta’lim muassalarining o’quv rejalaridan o’rin olgan. Uchala tilni o’qitish jarayoni turlicha kechadi. Ona tili va ikkinchi til tabiiy vaziyatda, chet til esa sun’iy muhitda o’rganiladi. Chet tildagi muloqot, asosan, darsda muallim rahbarligida kechadi. Uchla til orasida chet tilni o’rganish va o’rgatish muayyan jihatlari bilan keskin farq qiladi. Bu esa, o’z navbatida, tegishli chet til o’qitish texnologiyasini qo’llashni taqozo etadi. Chet til muallimi metodika fani yutuqlarini puxta o’zlashtirish orqali o’quvchi- talabaning to’plagan til tajribasi me’yorini aniq bilishga va uni yanada takomillashtrishga erishadi. Chet tillarni samarali o’rgatish uning metodikasini bilishni taqozo etadi. Chet tillarni o’rganish va o’rgatish ko’p jihatdan chet til o’qitsih metodikasi masalalarini nazariy tomondan ishlab chiqilishiga va nazariyaning amalda ijodiy qo’llanilishiga bog’liqdir. Shu sababli chet til o’rganish va kelgusida uni boshqalarga o’rgatish uchun bel bog’lagan inson chet til o’qitish metodikasi fani predmetini yaqindan anglashi darkor. Metodikaning predmeti- chet til predmeti orqali ta’lim- tarbiya berish jarayoni va usullari, chet til o’rgatish ilmi, muallim va o’quvchi faoliyatini o’rganish metodikaning predmeti sanaladi (Jololov, 2012). Metodikaning asosiy tushunchalari- metod, usul, prinsip. Didaktika- nimani o’rgatamiz? o’qitish mazmuni hisoblanadi. Metodika- qanday o’rgatamiz? ta’lim usullari va metodlari demakdir (Saydaliyev, 2004). Metod- metodika tushunchasi grek-lotincha “metodos-“metodus” so’zidan olingan bo’lib, ma’lum
10
maqsadga eltuvchi yo’llar, usul ma’nosini anglatadi. Turli adabiyotlarda atamaning tor va keng ma’nosini uchratish mumkin. “Metodika” atamasi tor ma’noda ta’limning konkret dars jarayoni bilan bog’liq tushunchani anglatadi. Mashg’ulotlarni rejalashtirish va o’quv materiallarini tayyorlash bilan bog’liq bo’lgan ko’rsatmalarni qamrab oluvchi boshqariladigan dars jarayoni sifatida talqin etiladi (Jololov, 2012). “Metod” atamasi keng ma’noda o’quv materialini tanlash, tabaqalash va taqsimlanishni nazarda tutadi. Germaniya Federativ Respublikasida 60-yillardan boshlab “didaktika” va “metodika” tor ma’noda qo’llanilib kelinmoqda. Shunga ko’ra didaktika ta’lim mazmuni nima o’rgatiladi? Metodika esa ta’lim usullari qanday o’rgatiladi? Masalalari bilan shug’ullanadi (Neuner, 2001). Chet tillarini o’rganish faqat aqliy tarbiya vositasi emas, balki o’zga madaniyat ta’limiy boyliklari va qadryatlari bilan tanishish va ularni o’z madaniy hayotiga tadbiq qilish orqali kishi shaxsining shakllanish jarayoni hisoblanadi. Yevropada chet tillarni o’rganish uzoq vaqt yuqori darajadagi ta’lim olishda imtiyoz sanaladi va jamoat maktablarida imtiyozga ega bo’lgan kishilarni tarbiyalash deb qaraladi (Neuner, 2001). Chet til o’qitish metodikasi fan sifatida 200 yildan ortiq tarixga ega. Bu davr ichida chet til o’qitish metodikasiga turlicha munosabatlar bildirilganini kuzatish mumkin. Bunday qarashlardan biri akademik L.V.Shcherbaga mansub hisoblanadi. Uning fikricha, har qanday fanni o’qitish metodikasi fan bo’lishiga qaramasdan, nazariy fan hisoblanmaydi. U amaliy masalalarni hal qiladi (Shcherba, 1974). Jumladan, chet til o’qitish metodikasi ham faqat psixologiya dalillariga tayanmaydi, balki umumiy va xususiy tilshunoslik tadqiqotlariga asoslanadi. Agar tilshunoslik til hodisalarining kelib chiqishi va harakatlanish qonuniyatlari bilan shug’ullansa, metodika bu qonuniyatlarga asoslanib zarur til hodisasidan amalda foydalanish uchun nima qilish kerak degan savolga javob beradi. Metodikaga oid kitoblarning eng qimmatlilari ham tilshunoslar tomonidan yozilgan. Bular jumladan XIX asr fonetistlaridan biri va buyuk ingliz tilshunosi G.Suit, XIX asr oxiri va XX asr boshida Angliyada eng original fonetist va nazariyotchi tilshunos hisoblangan O.Yesperson, XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida eng ko’zga ko’ringan fransuz lingvistlaridan F.Bryuns va
11
Brealya, ko’zga ko’ringan anglist va taniqli fonetist V.Fiyotor va boshqalar kiradi. Rossiyada til o’qitish metodikasi masalasi bilan akademik L.V.Shcherba va uning ustozi buyuk tilshunos olim I.A.Boduen-de-Kurtone va ularning shogirdlari shug’ullanganlar. Chet til o’qitish metodikasiga psixologlar o’zgacha munosabatda bo’ldilar. Metodika va psixologiya fanlarning o’zaro munosabatlari haqida professor V.A.Artemov qimmatli fikr bildirgan. Uning fikricha, psixologiya metodika uchun material beradi. Metodika o’qituvchining qanday dars o’tishini o’rganadi. Psixologiya esa, o’quvchilarning bu predmetni qanday o’zlashtirib olayotganliklari bilan shug’ullanadi. Lekin, bu fikrga to’la qo’shilib bo’lmaydi. Chunki o’qituvchi dars berish jarayonida, o’quvchi esa o’zlashtirish davrida ma’lum ruhiy jarayon va holatlarni boshdan kechiradilar, ular xohlaydilarmi, yo’qmi psixologiyaning qonunlariga ro’baro bo’ladilar va ta’sirlanadilar (Saydaliyev, 2004). Metodika tarixga oid adabiyotlarni chuqurroq o’rganish shuni ko’rsatadiki, ayrim tadqiqotchilar metodikani san’at deydilar. Ular odatda fransuz metodisti Penlash fikriga ishora qiladilar, ya’ni “yaxshi” yoki “yomon” metod yo’q “yaxshi” yoki “yomon” o’qituvchilar bor. Bunday fikrdagi kishilarga nemis metodisti E.Ottoning 1924-yilda bayon qilingan fikrlari bilan javob berishi mumkin. U jumladan shunday deydi: “Agar kimki metodikani san’at deb hisoblar ekan, u fan nazariyasini uning amalda qo’llanishi bilan qorishtirib yuboradi” (Saydaliyev, 2004). Har bir fanda o’z tushunchalar yig’indisi mavjud. Chet til o’qitish metodikasida qabul qilingan asosiy tushunchalar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: ta’lim sistemasi, ta’lim metodi, ta’lim prinsipi, ta’lim vositasi, metodik usul.
umumta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlariga erishuvni ta’minlovchi muallim va o’quvchi faoliyatining majmuasi tushuniladi. Metod atamasi “ta’lim usullari yig’indisi” va “ta’limning yo’nalishi” ma’nolarida qo’llanadi. Birinchisi ta’lim nazariyasida jarayon metodlar ma`nosida ishlatilsa, ikkinchi ma’noda uni o’qitish metodikasi tarixiga oid asarlarda uchratishimiz 12
mumkin. Masalan, chet til o’qitishning tarjima metodi, tog’ri metod, ongli- qiyosiy metod, an’anaviy metod, intensiv metod va boshqalar hisoblanadi. Tabiat va jamiyat hodisalari o’zaro bog’langan va uzluksiz aloqada rivojlanadi. Fanlar obyektiv voqelikning inikosi ekanligi uchun ularning hech biri boshqalaridan ajralgan holda mavjud emas. Hodisa va predmet ayni zamonda bir talay fanlarning tadqiqot manbai bo’la oladi, misol uchun, “til” ijtimoiy hodisasini o’z nuqtai nazaridan tilshunoslik (lingvistika), ruxshunoslik (psixologiya), ta’limshunoslik (didaktika) o’rganadi. “Chet til metodikasi” atamasi kishi ongida quyidagicha ya’ni assotsatsiya “bog’lanish” uyg’otadi: avvalambor, tilni o’rgatishga qaratilgan metod va metodik usullar yig’indisi tushuniladi yoki o’qitish metodlari haqidagi ilmiy bilimlar va nihoyat, mustaqil pedagogik fan ko’z oldimizga keladi. Chet til o’qitish metodikasi didaktika bilan uyg’un, o’zaro bog’langan holda rivojlanib kelgan. Barcha o’quv fanlarining o’qitish nazariyalari didaktika faniga asoslanishi, undan ilmiy ozuqa olishi shubhasiz barchamizga ma’lum. Chet til o’qitish ham didaktikaga asoslanadi. Didaktika ta’limining umumiy nazariyasi, metodika muayyan o’quv predmetini o’qitish ilmi, lingvodidaktika tillarni o’qitish umumiy nazariyasi, lingvometodika aniq bir tilni o’qitish ilmi sifatida qaraladi. “Metod” atamasi bilim, malaka, ko’nikmani egallash, o’quvchilarda dunyoqarashni shakllantirish va bilish imkoniyatlarini yaratish yo’lidagi o’ituvchi-pedagog va talabaning ish usuli ma’nolarini bildiradi. Ushbu tushuncha son –sanoqsiz ta’riflarga ega. Chet tillar o’qitilishida metodlarni tatbiq etish uzoq davrlardan boshlangan, prinsiplar esa nisbatan yangiroq metodik atamalardir. Tarixan metodlar to’rt guruhga birlashtirilib, ularning nomlariga “tarjima”, “tog’ri”, “qiyosiy”, “aralash” deb atash qabul qilingan. Metodlar tarixi atoqli metodist prof. I.V.Raxmanov tomonidan chuqur o’rganilgan. Tarjima metodi asosan ikki ko’rinishda bo’lib, grammatika-tarjima va matn-tarjima metodlari nomi bilan yuritiladi. Grammatika-tarjima metodi nuqtayi nazaridan chet til umumta’limiy maqsadda o’rganilgan. Grammatik mashqlar til o’rganuvchining mantiqiy tafakkurini o’stirish maqsadida 13
bajarilgan. Grammatik bilimlarni bayon etish ta`limning asosiy maqsadi deb qabul qilingan. Bu metodning asosiy prinsiplari quyidagilar: 1. Til o’rganish yozma nutqqa asoslangan. 2. O’rganish predmeti qilib grammatika olingan, leksika ham unga tobe ravishda tanlangan. Grammatik mashqlar bajarish asosiy ish usuli bo’lgan. 3. Oldin, grammatik qoida yod olingan, so’ng esa qoidalar asosida gaplar tuzish tavsiya qilingan. 4. Grammatik shakl va so’zlarning ma’nosi so’zma-so’z tarjima vositasida ochib berilgan. 5. So’zma-so’z tarjima va quruq yodlash yo’li bilan til materiali o’zlashtirilgan. 6. So’zlarni kontekstdan tashqarida, yakka yodlash bilan chegaralanilgan (Rahmanov, 1975). Tarjimasiz metod. Mazkur metodning turli ko’rinishlari tarixan ma’lum. Ularni ikki yirik guruhga ajratish mumkin: tabiiy va tog’ri metodlar. Tabiiy metodda chet tilni o’rganish ona tilini egallash sharoitiga monand bo’lishi kerak. Metodning bosh maqsadi chet tilda gapirishni o’rganish orqali o’qish va yozishni o’rganib olishga imkoniyat yaratiladi, degan g’oya amaliy maqsad tarzida shakllangan. Tabiiy metod tarkibiga kiritilgan prinsiplardan eng muhimi- til muhitini yaratishdir. Olg’a surilgan metodik prinsiplarni amalda qo’llash bobida turli yondashuvlar paydo bo’lgan. Metod namoyondalarining ijodiy faoliyatida buni yaqqol sezish mumkin.
Chet til ta’limidan ko’zlangan maqsadning yangicha talqinida, asosan, pragmatik tilshunoslik tadqiqotlari natijalariga tayanildi. Tilshunoslikning bu sohasi tilni tilga oid shakl tizimi emas, balki inson faoliyati sohasi deb talqin qiladi. Chet til ta’lim sohasida 70-yillarning boshidan beri to’plana boshlangan yangi xulosalar majmui ta’lim maqsadini belgilash sohasida qizg’in munozaralariga olib keldi. Chet til ta’limining asosiy yo’nalishlarini belgilovchi maqsadi o’quvchilarga “muomala qilishni o’rgatish”, “Befaeigung zur Kommunikatsion” (kommunikative Kompetenz) bo’lgan
14
yangi o’quv rejalari qabul qilindi. 70-yillarda “kommunikativ metod” bir qator urinishlardan so’ng bir necha bosqichda o’z isbotini topdi. Shunday asnoda metodika fani rivojlanib bordi (Neuner, 2001). Hech qaysi chet tilni biz uning metodikasini chuqur o’rganmasdan egallay olmaymiz. Chet til o’qitish metodikasida “kommunikativ didaktika” metodi ham ahamiyatga molik sanaladi. Kommunikativ didaktika quyidagilarni o’zida mujassamlashtiradi. - Ochiq va moslashuvchan dars konsepsiyasi; - mavzu va mazmun muhim; - darsdagi asosiy ish shakli suhbatlashish va guruh bo’lib ishlash; - o’quvchilarni faollashtirish va tildan ijodiy va erkin foydalanishga e’tibor katta bo’lishi zarur; - Tushunishdan fikrni izhor qilishga prinsipi asosida mashqqa kuchli e’tibor berish; - Ma’noni ochishda, harakat ko’lamini belgilashda va mashqni tashkil qilishda vizualizatsiya (ko’rish tayanchi) muhim ro’l o’ynaydi; - Kundalik nutqiy muloqotni hayotiy vaziyatda o’rganish (dialogni mashq qilish); - Tildan og’zaki foydalanish va shu bilan birga asliy matnlarni tushunish muhim hisoblanadi (Neuner, 2005).
Download 457.67 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling