Namangan davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi

10.6-jadval Aktsiyadorlik korxonasining daromadlari va aktivlari, mln. so’m

№	Ko’rsatkichlar	O’tgan davr	Joriy davr
1	Sof foyda (soliqdan tozalangan)	7,0	8,0
2	Umumiy moliyaviy natijasi (foyda)	11,7	13,5
3	Sotilgan mahsulot (ish, xizmat) hajmi	150,0	160,0
4	Barcha aktivlar	62,5	66,5
5	Aktsiyadorlik kapitali	40,0	41,2
6	Chiqarilgan aktsiyalar soni, ming. dona	400,0	412,0

Bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan sof foyda summasining o’zgarishi:

1. 
   Sof foydan umumiy moliyaviy natijadagi hissasini o’zgarishi hisobidan o’zgarishi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
   

^ф( а )
 (I_a
 1)  ^У1
I

a

2. 
   Foyda va sotilgan mahsulot hajmi koeffitsientini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(б )
 (I_б
 1) 
У₁
I _a  I _б

3. 
   Barcha aktivlar aylanishi koeffitsientini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(в )
 (I_в
 1) 
I _a
У₁

• 
  I_б
  

• 
  I _в
  

4. 
   Barcha aktivlar va aktsiyadorlik kapitali nisbat koeffitsientini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф( г )
 (I _г
 1) 
I _a
У₁

• 
  I_б  I _в
  

• 
  I _г
  

5. 
   Aktsiyani hisob narxini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(д)
 (I_д
 1) 
I _a

• 
  I_б
  

У₁

• 
  I _в
  

• 
  I _г
  

• 
  I_д
  

Omillar hisobidan o’zgargan summalar yig’indisi umumiy o’zgarish summasiga teng bo’ladi, ya’ni:

ф  ф_{(а )}  ф_{(б )}  ф_{(в )}  ф_{( г )}  ф_{(д )}

Bu hisob-kitoblarni jadvalda bajarish maqsadga muvofiqdir, chunki ish osonlashdi.

10.7-jadval

Indeks modelida omillar o’zgarish hisob-kitobi

№	Omillar	Shartli belgi	O’tgan davr	Joriy davr	Indekslar
1	Umumiy foyda sof foyda hissasi	a	0,5982	0,5926	0,99064
2.	Umumiy foyda va sotilgan mahsulot hajmi nisbati	b	0,0780	0,0844	1,08205
3.	Barcha aktivlarni aylanish koeffitsienti	v	2,4000	2,4060	1,00250
4.	Barcha aktivlar va aktsiyadorlik kapitali nisbati	g	1,5625	1,6141	1,03302
5.	Aktsiyani hisob narxi, so’m	d	100	100	1,0000
	Bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan foyda summasi, so’m	U	17,5000	19,4175	1,10957

10.7-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, joriy yilda o’tgan yilga nisbatan bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan foyda summasi 10,96% ga oshgan yoki 1,92 so’mga. Bu o’zgarish quyidagi omillar o’zgarishi hisobidan ro’y bergan:

1. 
   Sof foydani umumiy foydadagi hissasini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(а)
 (0,99064  1)  ^19,4175  0,18346
0,99064

2. 
   Umumiy foyda va sotilgan mahsulot hajmi nisbati koeffitsientining o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(б )
 (1,08205  1) 
19,4175

0,99064 1,08205

 1,48631

3. 
   Barcha aktivlarni aylanish koeffitsienti o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(в )
 (1,00205  1) 
19,4175

0,99064 1,08205 1,00250

 0,4518

4. 
   Barcha aktivlar va aktsiyadorlik kapitali nisbatini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф( г )
 (1,03302  1) 
19,4175

0,99064 1,08205 1,00250 1,03302

 0,57758

5. 
   Aktsiya hisob narxini o’zgarishi hisobidan:
   

^ф(д)
 (1  1) 
19,4175 _{ 0}
0,99064 1,08205 1,00250 1,03302  0

Omillar hisobidan ro’y bergan o’zgarishlar yig’indisi umumiy o’zgarishga teng bo’lish kerak:
1,92=-0,18346+1,48631+0,04518+0,5758
Shunday qilib, beshta omildan uchtasi foydaning o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatgan. Eng ko’p ta’sir ko’rsatgan ikkinchi omildir. Bu omil joriy davrda o’tgan davrga nisbatan 8,2% ga oshgan, bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan foyda -1,49 so’mga oshgan, bu umumiy o’sishning 77,0 foizni tashkil qiladi [(1,4863 : 1,92)100]. Ikkinchi o’rinda barcha aktivlar va aktsiyadorlik kapitali nisbatini o’zgarishi turadi. Bu omil umumiy o’sish sur’atiga 30,1 foiz hissa qo’shgan. Birinchi omil, ya’ni sof foydaning umumiy foydadagi hissasini o’zgarishi bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan foydaning o’sishiga salbiy ta’sir ko’rsatgan, natijada bitta aktsiyaga to’g’ri keladigan foyda 0,18346 so’mga pasaygan, bu 75,59 ming so’mni (0,18346 412) tashkil qiladi.

3. Moliyaviy holat va barqarorlik ko’rsatkichlari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona va tashkilotlarning moliyaviy holati va barqarorligi muhim ahamiyat kasb etadi, chunki korxonani rivojlanishi asosan o’z mablag’lari hisobidan amalga oshiriladi. Bu - birinchidan. Ikkinchidan, korxona bilan hamkorlik qilmoqchi bo’lgan firmalar va potentsial investorlar ishni boshlashdan oldin, korxonani moliyaviy holati va barqarorligi bilan yaxshi tanishib chiqadi.

Korxonaning moliyaviy holati va barqarorligini baholashda ma’lumot manbai bo’lib korxona balansi (f.№1), korxona (tashkilot) faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari to’g’risida hisobot (forma № 1-f) xizmat qiladi.
Korxonaning moliyaviy holati va barqarorligi shunchalik ko’p qirraliki, uni bitta ko’rsatkich bilan baholab bo’lmaydi. Ayrim olimlarni ta’kidlashicha, ularni soni 80 dan ortiq ekan. Ularni eng muhimlari va keng qo’llanadiganlari bilan tanishib chiqamiz.
Likvidlilik koefitsientlari. Likvidlilik darajasi joriy va g’oyat tez ko’rsatkichlarga bo’linadi:

1. 
   Joriy likvidlilik koeffitsienti joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati bilan hisoblaniladi:
   

^К л( ж )
_ Жорий активлар Жорий мажбуриятлар

Joriy aktivlarga-naqd pul, qimmatli qog’ozlar, debitor qarz va moddiy-tovar qiymatlar zaxirasi kiradi. Joriy majburiyatlar, bu qisqa muddatli qarzlardir.
Joriy likvidlilik koeffitsienti korxona qarzini qanday ortiqcha zaxira bilan to’lay olishni xarakterlaydi.

2. 
   §oyat tez likvidlilik koeffitsienti, moddiy-tovar qiymatlar summasiga kamaygan joriy aktivlarning joriy majburiyatlarga nisbati bilan aniqlanadi:
   

Bu koeffitsient, korxona o’z qarzini qanday kutib olishi qobiliyatini baholaydi va hamma vaqt birdan katta bo’lishi kerak. Agarda birdan kichik bo’lsa, korxona o’z qarzini to’lay olmasligidan dalolat beradi. Bu erda biz qarzlar birdaniga to’lanishi talab etilishini nazarda tutmoqdamiz.