Namangan Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo yo’nalishi guruh

 
 
Eng oddiy element ikkita chiziqdan tayyorlanishi mumkin: mis va sink, 
sulfat kislota bilan ozgina kislotalangan suvga botiriladi. Agar rux mahalliy 
reaksiyalardan xoli bo'ladigan darajada toza bo'lsa, mis va sink bir-biriga 
ulanmaguncha sezilarli o'zgarishlar bo'lmaydi. 
Biroq, chiziqlar bir-biriga nisbatan turli xil potentsiallarga ega va ular sim bilan 
ulanganda, unda paydo bo'ladi 
elektr toki
 . Ushbu harakat davom etar ekan, sink 
tasmasi asta-sekin eriydi va mis elektrod yaqinida gaz pufakchalari hosil bo'lib, 
uning yuzasida to'planadi. Bu gaz elektrolitdan hosil bo'lgan vodoroddir. Elektr 
toki mis chiziqdan sim orqali rux tasmasiga, undan esa elektrolit orqali misga 
qaytadi. 
 
Galvanik elementlar tomonidan berilgan kuchlanishning kattaligi faqat 
ularning turiga va qurilmasiga, ya'ni elektrodlarning materialiga va elektrolitning 
kimyoviy tarkibiga bog'liq, lekin hujayralarning shakli va hajmiga bog'liq emas.
Galvanik elementni etkazib beradigan oqim
 uning ichki qarshiligi bilan 
cheklangan. 
Galvanik hujayraning juda muhim xarakteristikasi 
elektr sig'imidir
 . Elektr quvvati 
deganda galvanik yoki akkumulyator xujayrasi butun ishlash vaqtida, ya'ni oxirgi 
zaryadsizlanishi sodir bo'lgunga qadar chiqarishga qodir bo'lgan elektr quvvati 
miqdori tushuniladi. 

---

17 
Element tomonidan berilgan quvvat amperda ifodalangan tushirish oqimini to'liq 
zaryadsizlanish boshlanishiga qadar element zaryadsizlangan soatlardagi vaqtga 
ko'paytirish orqali aniqlanadi. Shuning uchun elektr quvvati har doim amper-
soatda (A x h) ifodalanadi. 
 
 
 
Elementning 
quvvati 
qiymatiga 
ko'ra, 
siz 
to'liq 
zaryadsizlanish 
boshlanishidan oldin taxminan necha soat ishlashini oldindan aniqlashingiz 
mumkin. Buni amalga oshirish uchun siz sig'imni ushbu element uchun ruxsat 
etilgan tushirish oqimining kuchiga bo'lishingiz kerak. 
Ishlash printsipi shundaki, elektrolitik muhitda ikki turdagi metall o'zaro 
ta'sir qiladi, buning natijasida tashqi kontaktlarning zanglashiga olib o'ta 
boshlaydi. Zamonaviy galvanik hujayralar va batareyalar batareyalar deb 
ataladi. Ularning kuchlanishi ishlatiladigan metallga bog'liq. Qurilma yumshoq 
qalaydan yasalgan silindrga joylashtirilgan. Oksidlovchi va qaytaruvchi purkashli 
panjaralar elektrod vazifasini bajaradi. 
Qo`rg`oshin (II) oksid PbO pastasi to`1dirilgan panjara shakldagi qo`rgoshin 
plastinkalardan tuziladi. Platsinkalar sulfat kislotaning zichligi 1,18 – 1,22g /sm3 
bo`lgan 25-30 % li eritmasiga botirilgan bo`ladi. PbO oksidining sulfat kislota 
bilan o`zaro ta’siri natijasida plastinka sirtiga qiyin eruvchan PbSO4 qatlami hosil 
bo`ladi. 
PbO + H2SO4= PbSO4+H2O 
Akkumulyatorda kimyoviy energiyani to`plash uchun uni zaryadlash kerak 
ya’ni doimiy tok manbasiga manfiy va musbat qutblarga ulash kerak. Elektroliz 

---

18 
natijasida elektr energiyasi kimyoviy energiyaga aylanadi. Elektrodda quyidagi 
protsess sodir bo`ladi. 
- Katod Pb SO4+ 2e= Pbo+SO4-
+ Anod PbSO4 –2e+2 H2O= PbO2+4H++SO411
Anodda va katodda borayotgan reaktsiya tenglamalarini qo`shib umumiy 
tengalamalarni hosil qilamiz. 
PbSO4+2H2O= Pbo+ PbO2+4H++2SO42- 
Akkumulyatorni zaryadlash natijasida bitta elektrodda metall hamda 
qo`rgoshin ikkinchi elektrodda esa oksidlovchi xosaga ega bo`lgan PbO2 hosil 
bo`ladi. Demak, oksidlanish va qaytarilish protsessi boradi. Elektrodlar orasida 
potentsiallar ayirmasi hosil bo`ladi yoki galvanik elemnt hosil bo`ladi. Qo`rg`oshin 
akkumulyatorni zaryadlagandan keyingi holati yoki galvanik element hosil bo`ladi. 
- 
Zaryadlangan va zaryadlanmagan qo`rg`oshinli akkumulyatorning sxemasi. 
Unda qo`rg`oshin manfiy elektrod, qo`rg`oshin (1V) oksid musbat elektrod 
vazifasini o`taydi. 
(-) Pb [H2SO4] PbO2(+) 
Н
2
SO
4 

---

19 
Zaryadlangan akkumulyator elektrodlarni utkazgich orkali tutashtirilsa ya’ni 
kimyoviy energiya elektr energiyasiga aylanadi. 
Manfiy elektrod – Pbo-2e+SO42-= Pb++SO4 
Musbat elektrod – PbO2+4+2e+4H++SO42-= Pb+2SO4+2H2O 
Umumiy bo`lsa – Pbo+ PbO2+4H+2SO42-=2 PbSO4+2H2O 
Demak shunday yozish mumkin. 
Zaryadlanish 
2PbSO4 +2H 2O
⇄Pbo+ PbO2+4H++2SO42- 
Zaryadsizlanish 
Elektrodlarning muvozanat holati elektroliz jarayonlarida buziladi. 
Elektrokimyoviy sistemalardan foydalanishning optimal sharoitlarini ishlab chiqish 
uchun ulardan tok o‘tayotganda kuzatiladigan o‘zgarishlarning tabiatini va 
mexanizmini bilish zarur. Elektr toki elektrodning sirtida ko‘pgina omillarga 
bog‘liq bo‘lgan o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. O‘tayotgan elektr toki ta’sirida 
elektrodni elektr holatining, ya’ni uning potensiali qo‘sh elektr qavati zaryadi 
zichligining o‘zgarishi elektrodning qutblanishi deyiladi. Elektrokimyoviy va 
konsentratsion qutblanishlar mavjud.