Наманган давлат университети

 
10.00.06­ҚИЁСИЙ АДАБИЁТШУНОСЛИК, ЧОҒИШТИРМА ТИЛШУНОСЛИК 
ВА ТАРЖИМАШУНОСЛИК МУТАХАССИСЛИГИ БЎЙИЧА МАВЗУЛАР 
Қиѐсий-тарихий услуб тушунчасини пайдо бўлиши ва ривожланиш тарихи. 
Қиѐсий-тарихий жараѐнларни уйғунлиги. В.М. Жирмунский, Н. И. Конрад, 
И.Г.Неупокоева, 
Д. 
Дюришин. 
ва 
А.Н. 
Веселовскийларнинг 
қиѐсий 

---

5 
адабиѐтшунослик фани тарақиѐтига қўшган ҳиссаси. Мифологик мактабнинг 
тарақиѐти ва уни қиѐсий-тарихий услубга бўлган таъсири (Якоб ва Вильгельм 
Гримм, А.Кун, М.Мюллер, Ф.И.Буслаев, А.Н.Афанасьев, О.Ф.Миллер). Турли 
миллат афсоналари умумийлиги. Маданий-тарихий мактаб асосчиларини қиѐсий-
тарихий услубга бўлган таъсири (И.Тэн, В.Шерер, Г.Лансон, Г.Брандес, Ж.Льюис, 
А.Н.Пыпин, Н.С.Тихонравов). Қиѐсий-тарихий услубни адабиѐтлараро жараѐнда 
ривожи. Тарихий-типологик конвергенция. Ўрта аср ва Уйғониш даври Ғарб ва 
Шарқ адабиѐтининг қиѐсий таҳлили, тараққиѐт йўналишлари. Оғзаки халқ 
ижодининг адабиѐтшунослик ривожидаги ўрни. Оғзаки халқ ижоди жанрлари. 
Уйғониш 
даври 
адабиѐтининг 
аҳамияти. 
Уйғониш 
даври 
адабиѐти 
намояндаларининг ҳаѐти ва ижоди. Синхрон ва диахрон таъсирлар. Миллий 
тараққиѐт демократик тенденцияларининг назарий-адабий ғояларга таъсири. 
Маърифатпарварлик адабиѐти мутафаккирлари – Клод Гельвеция ва Иоганн 
Винкельман. Адабиѐтшунослик асосчиси – Иоганн Гердер (1744-1803). 
Адабиѐтшуносликнинг тарихий фан сифатида тараққиѐти. Гегелнинг (1770-1832) 
ҳаѐтни диалектик англаш концепцияси, санъатда маъно ва шакл, қарама 
қаршиликлар қонуниятига муносабати. Миллий тараққиѐт демократик 
тенденцияларининг назарий-адабий ғояларга таъсири. XIX аср мутафаккирлари 
позициясининг қиѐсий-чоғиштирма таҳлили. Гегельнинг адабиѐтшунослик 
тараққиѐтига қўшган ҳиссаси ва ғоялари аҳамияти. Огюста Контнинг (1798-1857) 
ижобий (позитив) фалсафаси. Индуктив-дедуктив умумлаштириш тамойили. 
Метафизик қарашлар. Германия адабиѐтшунослигида (Якоб ва Вильгельм Гримм) 
позитивизм тараққиѐти. Формализм ва структурализм ривожи. Т.Бенфей ғоялари 
ва ўзлаштириш назарияси. АҚШ (Р.Уэллек. В.Фридерих) адабиѐтшунослик 
мактаблари тадқиқотларининг қиѐсий адабиѐтшунослик учун аҳамияти. Миллий, 
минтақавий ва жаҳон адабиѐти тушунчалари. Адабий оқимлар ва йўналишлар.
Адабиѐт тараққиѐтининг илк босқичларида адабий оқимлар. Сентиментализм ва 
романтизм 
адабий 
йўналишлари 
хусусиятлари. 
Реализмнинг 
адабий 
йўналишлари. Адабиѐт, модернизм ва постмодернизм. Постмодернизм 
концепциясининг шаклланиши. Постмодернизм ва ―Ўзга сўз‖ муаммоси. 
Санъатда ва ҳаѐтда шакл ва маъно тушунчаси. Шакл ва маъно – фалсафий 
тушунчалар. Шакл ва маъно ўртасидаги муносабат. Асарнинг «ички шакл» ва 
«ташқи шакл»и ва унинг санъат ва адабиѐтда мазмуни. Санъат ҳаѐтни англаш 
воситаси. Санъат – борлиқни ва ижтимоий онг тараққиѐти омили. Бадиий ижодда 
маъно ва шакл. Асарнинг объектив ғояси ва муаллиф ғояси. Характер, 
композиция ва сюжет. Бадиий тасвирнинг эстетик аҳамияти. Тасвирнинг 
ҳаѐтийлиги ва халқчиллиги. Бадиий адабиѐт тилининг ўзига хослиги. Ёзувчи 
тилининг манбалари. Тил маданияти тараққиѐтида ѐзувчининг роли. Бадиий 
асарнинг лисоний хусусиятлари. Бадиий асарларда адабиѐтлараро диалогизм 
масаласи. Муаллиф образининг бадиий асарда акс этиши. Сўзларнинг кўчма 
маъноси (троплар ва уларнинг турлари). Интонация ва синтаксис. 
Лингвокультурологик аспектда сўзларнинг кўп маънолилиги. Чернышевскийнинг 
адабиѐтшунослик тараққиѐтига қўшган ҳиссаси ва ғоялари аҳамияти. Германия 
(М.Кестинг, 
К.Вайс, 
К.Хамбургер) 
адабиѐтшунослик 
мактаблари 

---

6 
тадқиқотларининг қиѐсий адабиѐтшунослик учун аҳамияти. Франция (Клод 
Пишуа, Анри Гранжар) адабиѐтшунослик мактаблари тадқиқотларининг қиѐсий 
адабиѐтшунослик 
учун 
аҳамияти. 
Словакия 
(Д.Дюришин), 
Россия 
(А.Н.Веселовский) адабиѐтшунослик мактаблари тадқиқотларининг қиѐсий 
адабиѐтшунослик учун аҳамияти. Россия (А.Н.Веселовский) адабиѐтшунослик 
мактаблари тадқиқотларининг қиѐсий адабиѐтшунослик учун аҳамияти. Руминия 
(А.Дима) 
адабиѐтшунослик 
мактаблари 
тадқиқотларининг 
қиѐсий 
адабиѐтшунослик учун аҳамияти. Тилшуносликда германистика ва славистика. 
Санскрит ва Ф. Бопп қиѐсий грамматикаси. В. Гумбольдт фалсафаси. А. Шлейхер 
таълимоти. Г. Штейнталь таълимотида тил ва ҳалқ психологияси. Бодуэн де 
Куртенэ ва Ф. Де Соссюр таълимотида тил системаси. Билиш усуллари ва 
тилшунослик методлари. Тилни ўрганиш методологияси ва методлари. Тавсифий 
метод. Қиѐсий-тарихий метод. Структур метод ва унинг йўналишлари. Функционал 
лингвистика. Дескриптив лингвистиканинг таҳлил методлари. Дистрибутив таҳлил 
методи. Трансформация методи. Тасвирий методнинг асосий усуллари. 
Дистрибутив метод. Парадигма усуллари ва парадигматик методика. Оппозиция 
усули. Семантик майдон усули. Позицион усуллар. Ўзгартиришлар усули ва 
трансформацион методика. Статистик усуллар. Қиѐсий тилшуносликнинг пайдо 
бўлиш сабаблари. Қиѐсий методнинг универсаллик хусусияти. Лингвистик ва 
нолингвистик типология. Қиѐсий типологияда категориялаш муаммолари. 
Типологик категориялар. Қиѐсий типологиянинг умумий таснифи. Турли тил
системаларини қиѐсий ўрганишнинг замонавий методлари. Тилшуносликда янги
йўналишларнинг мавжудлиги ва уларнинг қиѐсий типологияда қўлланилиши. 
Қиѐсий типологиянинг шаклланиши ва ривожланишининг асосий босқичлари ва 
факторлари. Тилларнинг генеологик таснифи, тиллар қариндошлиги ҳақида 
маълумот. Қиѐсий типологиянинг асосий параметрлари. Изоморфизм ва 
алломорфизм хусусиятлари. Қиѐслашда синхрон ва диахрон ѐндашиш. 
Тиллараро ва бир тил ичидаги қиѐслаш хусусиятлари. Қиѐсий тилшуносликнинг 
адабиѐт билан муносабати. Барча тил тизимлари учун муштарак бўлган
белгиларни ифодалашдаги мувофиқлик ва номувофиқлик. Тилшуносликда 
«шаклдан маънога» ва «маънодан шаклга» тамойилларининг қўлланилиши. 
Лингвистик тушунчаларни тилнинг турли ярусларининг ўлчов бирликлари ва
конституентлари орқали ифодаланиши. Турли тил системаларини қиѐсий 
ўрганишнинг замонавий методлари. Грамматик категория ҳақида таълимот. 
Грамматик ва мантиқий категориялар ўртасидаги мутаносиблик. Тушунча 
категориялар. Функционал-семантик категориялар. Грамматик-лексик майдон.
Типологик маъно ва типологик форма. Типологик категориянинг тиллараро, 
яруслараро ва сўз туркумлариаро хусусиятлари. Типологик категорияларнинг 
ифодаланишдаги мазмун ва ифода планлари бирликларининг тиллараро алоқаси. 
Ифода планидаги тил тизими ўлчов бирликларининг тиллараро адекватлиги
ва адекват эмаслиги, уларнинг яруслараро синонимлиги, уларнинг таскономик 
масалалари. Тилнинг лексик сатҳини тадқиқ этишда категориялаш муаммолари. 
Лексикани тизим сифатида қаралиши ва типологик ѐндашиш имкониятлари.
Турли қардош ва қардош бўлмаган тиллардаги айрим хусусиятларни фонологик, 

---

7 
грамматик, семантик, этимологик, лексик ва стилистик нуқтаи назардан 
солиштириш. 
Интерференция 
муаммолари. 
Қиѐсий 
типологиянинг 
лексикография, стилистика, таржима назарияси ва тил ўқитиш методикаси каби 
фанлар билан узвий боғлиқлиги. Тилшуносликда янги йўналишларнинг 
мавжудлиги ва уларнинг қиѐсий типологияда қўлланилиши. Тил ва маданият. 
Қиѐсланаѐтган тилларнинг миллий-маданий хусусиятларининг барча тил 
сатҳларида намоѐн бўлиши. Когнитив тилшунослик ҳақида таълимот. Қиѐсий 
типологиянинг асосий ривожланиш босқичлари ва факторлари. Типологик 
тадқиқотларнинг хозирги йўналишлари хақида. Турли тил системаларини қиѐсий 
ўрганишнинг замонавий методлари. Қиѐсий типологиянинг умумий таснифи, 
унинг асосий параметрлари. Таржима жараѐнининг босқичлари. Таржима 
муқобиллиги. Таржимада лексик муаммолар. Таржима тарихининг назарий 
масалалари. Жаҳон таржимачилигида тажриба мактаблари. Таржиманинг 
грамматик масалалари. Таржиманинг стилистик масалалари. Таржимада 
лингвистик ва адабиѐтшунослик нуқтаи назаридан ѐндошувнинг аҳамияти. 
Таржима 
ва 
лексикография. 
Таржимада 
лексик 
ва 
грамматик 
трансформацияларнинг қўлланилиши. Семантик ва стилистик эквивалентлик. 
Адекват таржима тамойиллари. 

---

8