Namangan muhandislik-texnologiya instituti

Metallarning kimyoviy xossalari 

        Metallarning  atomlari  valent  elektronlarini  ancha  oson  beradi  va 

musbat  zaryadlangan  ionlarga  aylanadi.  Shuning  uchun  metallar 

qaytaruvchilar  hisoblanadi.  Ularning  asosiy  va  eng  umumiy  kimyoviy 

xossasi ana shundan iborat. Ravshanki, metallar qaytaruvchilar sifatida turli 

xil  oksidlovchilar  bilan,  jumladan,  oddiy  moddalar,  kislotalar,  aktivligi 

---

kamroq  bo‘lgan  metallarning  tuzlari  va  ba’zi  boshqa  birikmalar  bilan 

reaksiyalarga  kirishadi.  Metallarning  galogenlar  bilan  hosil  qilgan 

birikmalari  galogenidlar,  oltingugurtli  birikmalari  —  sulfidlar,  azotli 

birikmalari  —  nitridlar,  fosforli  birikmalari  —  fosfidlar,  uglerodli 

birikmalari  —  karbidlar,  kremniyli  birikmalari  —  silitsidlar,  bromli 

birikmalari — bromidlar, vodorodli birikmalari —gidridlar deyiladi va h.k. 

Bu birikmalarning ko‘pchiligi yangi texnikada muhim sohalarda ishlatiladi. 

Masalan,  metallarning  boridlaridan  radiotexnikada,  shuningdek,  yadro 

texnikasida  neytronli  nurlanishni  rostlovchi  va  undan  muhofaza  qiluvchi 

materiallar sifatida foydalaniladi.Metallarning kislotalar bilan o‘zaro ta’siri 

oksidlanish-qaytarilish  jarayonidir.  Vodorod  ioni  oksidlovchi  bo'lib, 

metalldan elektronni biriktirib oladi:

 

                            Ca - 21 = Ca2+ 2H+ + 2e = H, Ca + 2H + = C a 2+ + H 

Metallarning aktivligi kamroq  metallar tuzlarining suvdagi eritmalari bilan 

o ‘zaro ta’sirini ushbu misolda ko'rsatish mumkin: 

                        

Ni + CuS04 = NiS04 + Cu Ni - 2 eT= Ni2+ | 1 Cu2+ +2F= Cu 2

 

Bu  holda  elektronlar  aktivroq  metall  (Ni)  atomlaridan  ajraladi  va  aktivligi 

kamroq  metall  ionlariga  (Cu2+)  birikadi.  Aktiv  metallar  suv  bilan 

reaksiyaga kirishadi, bunda suv oksidlovchi bo‘ladi. Masalan: 

   

Na-e = Na+ 2H20 + 2F= H2 + 20НГ 2Na + 2H20 = 2Na+ + 20H“ + H2 T 

Gidroksidlari  amfoter  bo‘lgan  metallar,  odatda,  kislotalarning  eritmalari 

bilan ham, ishqorlarning eritmalari bilan ham reaksiyaga kirishadi. Masalan: 

  

Be + 2HC1 = BeCl2 + H2 T Be + 2NaOH + 2H20 = Na2[Be(OH)4] + H2 t