Namangan Muhandislik va Qurilish Instituti 2-kurs 80-biq talabasi To’laboyev Azamat

Rudalardan metallar ajratib olishning bir necha usuli mavjud. Bu usullar kaytarilish, termik parchalanish va almashinish prosesslariga asoslangan. Texnikada bu prosesslar metallurgiyaning turli kurinishlarida (pirometallurgiya, gidrometallurgiya, elektrometallurgiyada) amalga oshiriladi.

Rudalardan metallar ajratib olishning bir necha usuli mavjud. Bu usullar kaytarilish, termik parchalanish va almashinish prosesslariga asoslangan. Texnikada bu prosesslar metallurgiyaning turli kurinishlarida (pirometallurgiya, gidrometallurgiya, elektrometallurgiyada) amalga oshiriladi.

 Termik parchalanish prosesslariga misol tarikasida kuyidagi reaksiyalarni keltiramiz:

 Termik parchalanish prosesslariga misol tarikasida kuyidagi reaksiyalarni keltiramiz:

a) sirkoniy (IV) yodidning chuglangan volframda termik parchalanishi:

ZvJ4 --> Zv + 2J2

 b) nikel karbonilning termik parchalanishi:

Ni(CO)4 --> Ni + 4CO

 v) germaniy (II) yodidning yuqori xaroratda parchalanishi:

2GeJ2 --> GeJ4 + Ge

 Termik parchalanish yuli bilan bulardan tashqari Cr, Fe, V, Nb va Ta kabi metallar xam olinadi.

Metallar va yarim utkazgichlar orqali elektr toki utganda xech kanday ximiyaviy uzgarish sodir bo'lmaydi. Shuning uchun ular birinchi xil utkazgichlar jumlasiga kiradi. Elektrolitlar (ya'ni ikkinchi xil utkazuvchilar) orqali elektr toki utganda, albatta, ximiyaviy uzgarish sodir bo'ladi. Metallarning elektr utkazuvchanligi xarorat ortishi bilan kamayadi, xarorat kamayishi bilan ortadi; nixoyat absolyut nolga yaqin xaroratda metallarning elektr utkazuvchanligi cheksiz katta kiymatga erishadi - metall uta utkazgich bo'lib koladi. Xamma metallar elektrni bir xilda utkazavermaydi. Kumush eng yaxshi utkazadi, vismut eng yomon. Kumushning 0oS dagi elektr utkazuvchanligi 66,7*104 om-1cm-1, misniki 64,5*104 om-1cm-1, litiyniki 11,8*104 om-1cm-1, berilliyniki 18*104 om-1cm-1, alyuminiyniki 40*104 om-1cm-1, temirniki 11,2*104 om-1cm-1, simobniki 4,4*104 om-1cm-1, vismutniki 0,9*104 om-1cm-1 ga teng.