Namoz Rasulov
Download 305.64 Kb. Pdf ko'rish
|
BADIIY SAN`ATLAR
|
1 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Namoz Rasulov She’r san’atlari 2 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
1. Iyhom (arabcha — shubhaga solish, chalg‘itish) — shubhaga tushirishdir (Vohid Tabriziy), ya’ni bir baytda ikki xil (biri ochiq, ikkinchisi sirliroq) ma’noni ifodalash san’atidir.
Zahiriddin Boburning g‘azalidagi bu baytda „so‘rorim“ so‘zi iyhom san’atini voqe qilyapti: Yorning labiga ishtiyoqlik oshiqning bag‘rini „qon“ qildi, ko‘zini qizartirib yubordi, holini yomon qildi, undan bir so‘rishgina bu azoblardan qutqarishi mumkin degan mazmun ifoda qilingan. Garchi birinchi qarashda kitobxon „so‘ramoqchiman“ degan yuzadagi ma’noni ilg‘asa-da, „so‘rmoqchiman“ tushunchasini anglagach, shubhasi tarqaladi. Lekin bu holatni ochiq-oydin ifodalamasdan, anglaydigan darajada sirli va pardali qilib tasvirlash — qalbni hayajonga soladi.
she’rida qarama-qarshi, bir-biriga zid ma’noli so‘zlarni qo’llaydi. „Tazod yuzakiroq qaraganda antiteza usuliga ham o‘xshaydi — ularning har ikkalasida ham bir-biriga zid tushunchalar yuzlashtiriladi, ayni choqda, ularning bir-biridan farqli jihatlari ham bor. Antitezada to‘qnashuvchi bir-biriga zid narsalar ikki mustaqil manbadan kelib chiqsa, tazoddagi to‘qnashuvchi bir- biriga zid narsalarning kelib chiqish manbayi yagona: bir narsa ham yaxshilikning, ham yomonlikning kelib chiqishini o‘z ichiga qamrab oladi“ (To‘xta Boboyev. „Adabiyotshunoslik asoslari“, 381-bet).
(Yorning (Masiho — Iso) dami (og‘zi) ko‘ziga qarama- qarshi qo‘yilgan: ko‘zi bemor qiladi, dami — nafasi shifo beradi. Ayni zamonda ko‘z bilan og‘iz bir-biriga bog’liq, ikkalasi ham yomikidir.) Ko‘rinadiki, tazodda zid qo‘yilgan ikki tomon (obraz, predmet) qiyoslanadi, ayni zamonda, uzviy ravishda bir-biriga mustahkam bog’lanib keladi. 3. Kitobat - Atoiyning mashhur «Ul sanamkim» g`azali shunday yakunlanadi:
Bir qarashda ushbu baytda takrorlanayotgan so`z («yosin») tajnis san`atini yuzaga keltirayotgani seziladi. Gapning «yo» harfi hamda «yosin» surasi ustida ketayotgani aniq. 3 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Endi Lutfiyning quyidagi baytini kuzataylik: Halqa-halqa zulfikim ul mohi tobonindadur, Ching`a boqsam doldek xurshid aning yonindadur.
Bu yerda xurshid — quyosh «dol» harfiga o`xshatilmoqda. Bayt ma`nosi, u oy singari porlab turuvchi yorning sochlari halqa- halqadir. Uning jingalak sochlariga qarasam «dol» harfidek quyosh (ya`ni yorning yuzi) uning yonida turibdi. Ushbu misollarda yoy, dol harflarining arab imlosidagi shaklidan foydalanilmoqda. Quyidagi misolda esa mim harfi e`tiborga olingan:
Oy va qamarning o`zaro ma`nodosh ekanligi yaxshi ma`lum. Mumtoz adabiyotimizda og`izning kichikligi go`zallik ramzlaridan biridir. Uning «rnim» harfiga o`xshatilishiga shu belgi asos qilib olingan. Ey, «mim» og`izli belingga ko`nglum qo`yub dedim, Rahmim kelurki qilcha beling yuki qof erur. Ushbu misolda «qof» so`zi ikki ma`noda kelyapti. Ularning biri «Qof» tog`ini anglatsa, boshqasi harf nomini bildiradi. Quyidagi misolda «jim» harfi badiiy tasvir vositasiga aylangan:
Jim o`rtasida ul kishikim nuqta solibdur.
Qora soch ostidagi meng (xol) «jim» harfi hamda uning nuqtasiga o`xshatilmoqda. Mumtoz she`riyatimizda «alif» harfi qad, qomat tasvirini aks ettirgan:
Sen o`tarda turbatimdin qo`yg`usidur «oh-oh».
Shuningdek, «be», «chim», «sod», «zod», «ayn», «kof», «lom», «nun» va boshqa arab harflari ham badiiy tasvirga tortiladi.
– arabcha “qaytish” – she`riyatda shoirning oldingi misra yoki baytda ifodalagan fikri, qo`llagan badiiy tasviriy vositasidan qaytgandek bo`lib, keyingi misra yoki baytda unga qaraganda kuchliroq ifoda, she`riy san`atni keltirihs yoki oldingi fikrni aniqlashtirish, to`ldirish usulidir. Mumtoz she`riyatimizda ruju ayniqsa, tashbeh qo`llangan misralarda ko`proq uchraydi:
Pari yo`q, oftobi hovariydur.
she’riy baytda fikr qaymog‘ini tashuvchi, ayni paytda, judayam siqiq shakldagi maqollarni qo’llash san’atidir.
4 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Besabrlar o‘z oyog’idan yitar. (Gulxaniy )
Vahob Rahmonov yozishicha, „Ikki maqol keltirish, ya’ni irsol-u du masal namunasini Muhammad Niyoz Nishotiyning „Husn va Dil“ dostonidan ko‘raylik: Kimki qozar oqibat ul tushgusi, Kimki yoqar oxir o‘shal pishgusi...
Shoir boshqa xalq maqollarini ham matnga jalb etsa, irsol-u masal san’ati namunasi bo’laveradi. Chunonchi, Mavlono Lutfiy g‘azali maqtaidan: Bir g‘amza yetar Lutfiyni devona qilurg‘a, Bordur masal: „ A1 oqil-u kamfihul ishora“.
Ko‘ryapmizki, muallif „Oqilga
ishora kifoyadir“ mazmunidagi arab maqolidan foydalangan“ („She’r san’atlari“, 12-bet). 6. Tajohul-u orif (arabcha — bilib-bilmaslikka olish) „Andin iboratturkim, so‘zlaguvchi bir nimani bilur, bir nuqta bila o‘zni bilmagandek ko‘rsatur“ (Atoulloh Husayniy). Ushbu san’at qo’llanilgan baytning mazmunida gumonsirash, ikkilanish, shubhalanish, hayratlanish, ajablanish tuyg‘ulari yaqqol ko‘zga tashlansa-da, shu hissiyotlar orqali haqiqat, asos jonli va go‘zal tarzda gavdalanadi. Mashrabning quyidagi g‘azalida tajohul-u orif san’atining dilbar ijrosini ko‘rish mumkin: Malaksan yo bashar yo hur-u gilmonsan, bilib bo’lmas, Bu Lutf-u bu nazokat birla sendin ayrilib bo’lmas.
Charog’i husni ro‘yingdin ko‘ngulni ham uzib bo’lmas. Yuzing oftobini ko‘rib hayron bo’lib qoldim, Falakka qo’l uzotib shamsi anvarni olib bo’lmas. Yuzing misli qizil guldir, ko‘ngul chun bulbuli shaydo, Bu gulni ishqidin bulbul chamondin ayrilib bo’lmas. Kel, Ey Mashrab, agar oshiq bo’lubsan bo’lmag’il g‘ofil, Bu g‘aflat uyqusidin, ey yoronlar, uyg‘onib bo’lmas. 7. Talmeh (arabcha — nazar solmoq, ko‘z qirini tashlash)
san’atida „shoir qahramon siymosini gavdalantirishda uni o‘tmishdagi mashhur adabiy, diniy yoki tarixiy qahramonlar bilan qiyoslaydi, o‘xshatadi; goho o‘sha o‘tmish qahramonlari ism- shariflari aytilmay, ular bilan bog’liq voqealar esga olinishi ham mumkin. Har ikki holda ham talmeh san’ati sodir bo‘ladi“ (V. Rahmonov):
5 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
deb, yozilishi bir xil, ammo ma’nolari har xil bo’lgan — jinsdosh so‘zlarning baytda ikki yoki undan ortiqroq takrorlanishiga aytiladi.
Ushbu tuyuqning birinchi misrasidagi „Ot“ so‘zi shuhrat, yaxshi nom ma’nosida, ikkinchi misrasidagi „ot“ so‘zi tashla, voz kech, uloqtir ma’nolarida, to‘rtinchi misradagi „ot“ so‘zi hayvon — ot ma’nosida qo’llanilgan. Ushbu misoldagidek, jinsdosh so‘zlar talaffuz jihatidan to’liq bir-biriga muvofiq bo’lsalar („ot“, „ot“, „ot“ kabi) tajnisi
tursa („Otoyim“, „ot oyim“) tajnisi mafruq (ajratilgan tajnis) deb yuritiladi. Bundan tashqari, uning murakkab tajnis, tajnisi
– (giperbola), (lof urish, bo`rttirish) – tasvirlanayotgan narsa, shaxs va voqea-hodisalarning muayyan jihatlarini bo`rttirib, kuchaytirib tasvirlash usuli. Sharq klassik she`riyatida mubolag`a san`atiga she`r ziynati sifatida qarab, “Ahsanohu akzabahu” (eng yaxshi she`r – eng yolg`on she`rdir) degan naqlga amal qilganlar.
Mubolag`a quyidagi turlarga bo`linadi: a) Tablig` - tasavvur qilish mumkin-u, amalga oshirish qiyin bo`lgan bo`rttirilgan tasvir usuli:
(Navoiy)
(Navoiy)
– tasavvur qilish qiyin, amalda mutlaqo bo`lmaydigan bo`rttirilgan tasvir usuli: Otlar kishnar, qizlar kuylar, tinmay ishlar dehqonlar, Quyosh oltin buloqdir, qaynar, oshar... Ko`k tiniq. (Oybek)
c) G`uluvv – tasavvur qilish juda qiyin bo`lgan, amalda bo`lishi sira mumkin bo`lmagan bo`rttirilgan tasvir usuli:
Vah muhabbat ko`yida qon yig`ladim. Yetti iqlim g`arq bo`ldi yoshima. (Mashrab)
Yetkach ohim shu`lasi oni sarig` gul ayladim. (Navoiy)
6 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Xalq og`zaki ijodi va mumtoz adabiyotimizda ba`zan orttirilgan mubolag`alar ham uchraydiki, ular adabiyotshunoslikda bulug` yoki ifrot deb yuritiladi: Tikilsam quriydi daryoning gumi Na`ra tortsam qolar qo`rg`onning timi. (“Alpomish”dan)
(Maxmur “Hapalak”)
(Ogahiy)
Nido boshqa she’riy san’atlardan bevosita inson qalbidagi
his va hayajonlarni ochiq va kuchli tasvirlab bera olish imkoniyati
bilan ajralib turadi. Insonning ichki tuyg‘ulari po‘rtana misoli junbushga kelganida lirik qahramon olamdagi har qanday
narsa-hodisalarga, tabiatdagi istalgan narsaga, o‘zining qalbiga, suhbatdoshiga murojaat etishi mumkin. Masalan,
Rustamxon” dostonida Sultonxon Rustamga «qo‘zim» deb
murojaat etadi:
Boshqa bir g‘azalida esa lirik qahramon yorga: «Ey Yusufi husn», – deya murojaat etadi. Atoyining «Hajringda, begim, oh degumdur dag‘i o‘lgum» deb boshlanadigan g‘azali oshiqona bo‘lib, unda suyuklisiga muhabbatni olamdagi hamma narsadan ortiq ko‘radigan oshiq holati ifoda etilgan. Shoir o‘z dil izhorlarini, hurmat va ehtiromini «begim» so‘zida mujassamlashtira olgan. Sensiz u jahon ayshi alamdur manga, ey do‘st, Shodlig‘i ham mehnat-u g‘amdur manga, ey do‘st.
Alisher Navoiy lirik qahramonining ichiga sig‘may ketgan ruhiy holatini aks ettirish uchun tabiatga, aniqrog‘i tabiat hodisalaridan bo‘lgan saboga murojaat etadi:
Arabcha “shaxs” o`zagidan olingan “ta” old qo`shimcha. Faqat insongagina xos bo`lgan jismoniy va ruhiy holatlarni tabiat manzaralari, jonzotlar, borliqdagi narsa-buyumlar hamda hayotdagi tushunchalarga ko`chirish san`atidir.
Ango bo`ldi magarkim doya navro`z – 7 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Baytda uchta tashxis bor: shodlik (tarab tifli) tug`ilmoqda; dahr zoli (kampir dunyo) tug`moqda; navro`z (tabiat) doyalik qilmoqda.
Vah muncha ofatmu bo`lur bir odamizod ustina!? – ma`shuqaning nozi, adosi (so`zlari) va g`amzasi navbatma-navbat menga qasd qiladilarki, bir odamning ustiga shunchalar ham ofat bo`ladimi. Baytdan ko`rinadiki, insonning o`zidagi holat, xislat va fazilatlar ham tashxis uchun asos bo`lishi mumkin ekan. 12. Tarse – “ipga chizilgan marjon”. Bunda baytda misralardagi ost-ust joylashgan so`zlar vazndosh, ohangdosh va qofiyadosh bo`lib keladi. Sendek menga bir yori jafokor topilmas, Mendek senga bir zori vafodor topilmas Boburning ushbi misralarida ikki so`z juftligi – “bir” va “topilmas” vazndosh va ohangdosh bo`lsa, qolgan to`rt juftlik “sendek-mendek”, “menga-senga”, “yori-zori”, “jafokor-vafodor” ham vazndosh, ham ham ohangdosh va ham qofiyadoshdir.
da misralar odatdagi o‘qilishidan tashqari, yuqoridan pastga qarab ham o‘qiladi va o‘sha misralarning o‘zi kelib chiqadi. Ogahiy ijodida buni ko‘rish mumkin:
№ 1 2 3 4 1 U1 sho‘xi ochildi xat-u ruxsori
2 Ochildi
rayohinda Yuzi
gulnori 3 Xat-u Yuzi besabr-u qarori man-man 4 Ruxsori gulnori man-man
zori
14.
ar “o`xshatish”.
Tashbihda narsa, belgi va harakat kabilar
boshqasiga o`xshatish, qiyoslash orqali
tasvirlanadi. Bu o`sha tushunchani anglash va his qilishni osonlashtiradi. Demak, tashbih
ikki narsani
bir-biriga o`xshatishdir. Masalan, “yuzing go`zallikda gul kabidir” deyilganda yuz gulga o`xshatilyapti. Tashbihning yuzaga kelishida to`rt unsur ishtirok etishi mumkin. O`xshamish – tasvirda fikr qaratilgan narsa yoki tushuncha (yuz); O`xshatilmish – tasvirda qiyoslanayotgan narsa yoki tushuncha (gul); Asos – nimaga ko`ra o`xshatishning yuzaga chiqqanligi (go`zallikda); Vosita – o`xshatilish belgisi (kabi) Vosita ishtirok etgan o`xshatishlarda tashbih aniq ko`rinib, bilinib turadi. So`z san`atida –dek, -day, -cha, -simon, -vor, -
so`zlar vosita bo`lib kelgan. Ko`p hollarda asos ishtirok etmaydi. Misol:
8 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Bosh ko`tara olmay uyotdin zabun Ul ulus jondin ayru yel yanglig`, Sayr etib suv yuzida yel langlig`
qolib, tashbihda o`xshamish bilan o`xshatilmishgina ishtirok etadi. M: “qoshi hiloldek egik” o`rniga “qoshi hilol”; “qomati sarvdek tik” o`rniga “sarvqomat”; “yuzi oydek” o`rniga “yuzi oy” ishlatiladi: Ermas alar tufrog`-u, sen nuri pok, Xilqat alarg`a-u sanga – tiyra xok, Baytida ham shu holatni ko`rish mumkin. Asos va vositaning qo`llanish yoki qo`llanmasligidan qat`i nazar o`xshamish bilan o`xshatilmish ishtirok etgan o`xshatish san`ati mutlaq tashbeh (aniq o`xshatish) deb ataladi.
b) Kinoya tashbeh – ayrim o`rinlarda o`xshamish ham tushib, o`xshatilmishning o`zigina saqlanadi. “Hilol”, “sarv”, “oy”, “gul” so`zlarining o`zi o`xshamishga ham ishora qiladi va bu kinoya tashbeh (ishora o`xshatish) deyiladi:
Baytida to`rtta kinoya tashbih bor: bo`ri – bo`ridek talovchilar, gala – gala singari xalq, suv – suvdek zarur adolat, bog` - bog`ga o`xshash mamlakat.
15.
– ko`chimning ko`p ishlatiladigan ko`rinishlaridan biri. Istiorada biror narsa hodisaga xos xususiyatlarni boshqa bir narsa-hodisaga ko`chirish orqali badiiy ma`no ifodalanadi. Lekin bu ko`chirishda tashqi o`xshashlik asosiy o`rin tutmaydi. Balki o`xshatilayotgan va o`xshayotgan narsa-hodisalar orasidagi ichki mantiqiy bog`lanishga, yaqinlikka, vazifalardagi umumiylikka tayaniladi. Istiorani qisqargan ko`rinishdagi o`xshatish deyish mumkin.
Binafsha, sen uchun ko`kragim erk yeri,
Bu yerdan ko`klarga uchgil. Cho`lponning “Binafsha” she`ridan olingan parchada “vatan” tushunchasi “ko`kragim” so`zi bilan, “ozod yurt” tushunchasi “erk yeri” so`zlari bilan ifoda etilgan.
Ko`zni yumub ochquncha, bu gulzor topilmas.
Boburning ushbu misrasida gul deyilganda “ma`shuqa” nazarda tutilgan.
16.
baytda, umuman, she`riy bandlarda ma`no jihatidan bir-biriga yaqin tushunchalarni anglatuvchi so`zlarni qo`llash orqali hosil qilinadi. M: “bulbul” so`zi gul, bog`, chaman, navo so`zlari bilan; “Ka`ba” esa haj, farz, Tengri, ziyorat so`zlari bilan mazmuniy bog`lanib, yaxlit tushuncha, tugal ifoda va jonli lavha yaratadi: 9 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Anda bir shoh hokim-u voliy,
Ushbu misradagi shoh, hokim, voliy(hukmdor), mulk va ma`mur so`zlari hokimiyat tushunchasiga tegishli bo`lganidan tanosub hosil qilgan.
Jon berib vasliga xaridor ul.
Bu o`rinda o`z ma`nosiga ko`ra “sevgi tuyg`ulari” bilan bog`liq mayl, vola, zor, vasl, xaridor singari tanosub so`zlar “Sabbai sayyor”
dostonidagi Mehrning ishqqa doir
holatini, kechinmalarini ifodalab, yaxlit bir ruhiy manzara yaratgan.
Husni ta`lil – ar. “chiroyli dalillash”. Adabiy asarlarda tasvirlanayotgan biror hodisaga shoirona biror sabab ko`rsatish san`ati:
Zahmdindur demakim, qon yig`lar ahvolimga tosh. Oshiq o`z ko`ksiga tosh urar ekan, yerga qon tommoqda. Shoirning fikricha, buning sababi toshning badanga yetkazgan yarasi emas, balki oshiq qalbiga urilgan tosh uning bag`ridagi g`amning kuchliligiga chiday olmasdan qonli yosh to`kib yig`lamoqda.
Lutfiy bu o`rinda yor — ma`shuqa yuzini ta`riflamoqda. Yorning yuzi quyoshdan ham, oydan ham go`zal. Biz oy va quyoshning yerdan tepada —ko`kda turishini bilamiz, ammo shoir bunga boshqacha izoh bermoqda. Uning nazarida quyosh yor yuzining go`zalligi tufayli yer yuzidan qochib ketgan va to`rtinchi ko`k (osmon)dan makon topgan. Lutfiy yana bir g`azalida yozadi:
O`z haddini bilib belidin o`lturur quyi. Shoir yorning sochi uzunligini madh etadi, ayni paytda noziklik borasida bel va soch bahsida u (soch) mag`lub. Shuning uchun ham sochning o`rni beldan pastda bo`lishi kerak degan shoirona asos aytilmoqda. Vaholanki, uzun sochning tabiiy ravishda beldan pastda bo`lishi hammaga yaxshi ma`lum. Ibodat chog`ida boshni yerga qo`yish odatdagi hol. Ammo shoir uni tamomila boshqacha izohlaydi:
Ko`rinib turganidek, shoir elning yerga bosh qo`yib, ibodat qilishini yorning «qutlug` oyog`i yerga tekkani» bilan asoslamoqda. Yoki kishilarning qand yeyishi tabiiy holdir. Lutfiy esa uni shunday ta`riflaydi:
10 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Solurlar el ani suvg`a yalang`och. Choyga qand solish holati aks etayotgan bu tasvir badiiy asosning go`zalligi bilan e`tiborga molik. Adib nazarida qand shirinlikni labdan «o`g`irlab olgan». O`g`ri esa jazolanishi kerak. O`g`riga beriladigan jazo turlaridan biri uni sovuq suvga kiyim-siz yalang`och holda kiritishdir. Bu tasvir, albatta, kishida zavq uyg`otadi.
Tasdir so`zlar takroriga asoslangan san`atlar orasida eng keng tarqalgan turdir. Bu san`atning mohiyati shundan iboratki, she`r baytining boshida qo`llangan so`z bayt oxirida ham takrorlanadi. Baytning birinchi misrasidagi birinchi rukn (yoki shu ruknning boshlanishi) sadr, keyingi misraning oxirgi rukni (yoki shu mknning oxiri) esa ajuz deb nomlanadi. Shunga ko`ra, tasdirni mumtoz badiiylik ilmida raddul-sadri ilal-ajuz (sadrni ajuzda qaytarmoq) deb ham atashadi. Bir qarashda tasdir juda sodda usul sifatida ko`rinsa-da, shoirlar uni turli maqsadlarda qo`llaganlar, uning xilma-xil ko`rinishlarini va hatto aytish mumkinki, ancha murakkab turlarini ham kashf etishgan.
Bo`lmasin nasrin-u lola, arg`uvon sizsiz menga. (Atoiy)
Ko`ru bersa saqish edi—o`ksaq ish.
O`zung edgulik qil yitib barg`usiz. Atasi beg ersa o`g`ul tug`di beg, O`g`ul tug`sa beg ham atalariteg.
Tasdirda birinchi misraning dastlabki so‘zi (yoki so‘zlari) ikkinchi misra oxirida takrorlansa, tasbeda birinchi misra oxiridagi so‘z keyingi misra boshida takrorlanadi. Tasbening asosiy xususiyati shundaki, u kitobxon diqqatini fikr yuritayotgan obyektga markazlashtiruvchi linza vazifasini bajaradi. Chunki birinchi misra oxiridagi so‘zning keying misrani boshlashi beixtiyor kitobxon ongida ta’sir qo‘zg‘atadi va bu ta’sir kitobxonni shu so‘z ustida o‘ylashga majbur qiladi. Shuning uchun ham yetuk shoirlarning deyarli barchasi tasbe uchun baytdagi eng muhim so‘zlarni tanlaydi. Kuchum yetguncha ko‘p qildim v a f o lar, V a f o li qulni asrar podsholar.
— she’rning birinchi misrasida keltirilgan ikki so‘z yoki so‘z birikmalarini keyingi misrada o‘rnini almashtirib takrorlashdan iborat san’atdir. 11 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Ko‘ngulga bo’ldi ajoyib balo qaro soching, Shikasta ko‘ngluma qaro balo soching.
Boburning ushbu baytining birinchi misrasidagi „balo“ so‘zi mustaqil holda „ofat“ ma’nosini, „qaro“ so‘zi esa sochning sifatini ifodalagan bo‘lsa, ikkinchi misradagi bu ikki so‘zning o‘rni almashtirilishi natijasida, ularning mazmuni ham o‘zgarib, „qaro“ so‘zi „balo“ so‘zining sifatlovchisiga aylanib, bu so‘zning ma’nosini yanada kuchaytirgan, har ikki so‘z qofiyadosh bo’lganligi sababli takror zulqofiyatayn san’atini hosil qilgan. 4. Takrir (arabcha — takrorlash) san’ati — muayyan she’rda u yoki bu so‘zni takror qo’llashdir. So‘zni takrorlashdan maqsad, o‘sha so‘zning ma’nosini, tub mohiyatini ta’kidlash, unga o‘quvchi diqqatini tortishdir.
Alisher Navoiyning „Layli va Majnun“ dostonidan keltirilgan ushbu baytda „Layli va Majnun“ so‘zlari ikki marta takrorlangan. Birinchi so‘zning takrori Majnunning oshiqligini ta’kid etsa, ikkinchi so‘zda el nazdida ishq yo’lidagi Majnunning haqiqatda majnunligi ta’kidlanyapti.
12 | t . m e . o n a t i l i n a m o z r a s u l o v b i l a n
Download 305.64 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|