Narx tushunchasi va funksiyalari Iste’molchi ortiqchaligini egallash Narxlarning difertifikatsiyasi

Iste’molchi ortiqchaligin egallash. Faraz qilaylik firma barcha ishlab chiqargan mahsulotlarini bir narxda sotsin.

U foydasini maksimallashtirish uchun narx P_m ni unga mos keluvchi ishlab chiqarish hajmini Q_m ni chekli xarkat chizig‘I MC bilan chekli daromad chizig‘I MR kesishgan nuqtaga ko‘ra belgilaydi. Firma Q_m ishlab chiqarish hajmida maksimal foyda bilan ishlaydi, lekin firma raxbarlari foydani yanada oshirish to‘g‘risida o‘ylay boshlashadi. Iste’molchi ortiqchaligi soxasida ko‘rish mumkinki (NM oraliqda) bazi bir istemolchilar tovarni P_m narxdan yuqori narxda P₁ ham sotib olishi mumkin. Lekin narx P_m dan yuqori qilib qo‘yilsa, stish hajmi kamayadi, bir qator iste’molchilar yo‘qotadigan va olinadigan foyda kamayadi.Masalan firma NM oraliqdagi iste’molchilar uchun P₁ narx ME oraliqdagilar uchun P₂ va ikkala gurux orasidagilar uchun P_m narxni Belgilash mumkin. Narxlarni bunday qo‘yilishiga ya‘ni har xil guruhdagi iste’molchilar uchun har xil darajadagi narxlarning qo‘yilishiga narx divertifikatsiyasi deyiladi. Masalaning muhim tomoni shundaki xaridorlarni topib ularni harxil narxlarda xaridorlar guruxiga bo‘lib chiqish, yani bozorni segmentlashtirish kerak bo‘ladi.
Narxlar diversifikatsiyasi. Narkhlar diversifikasiyasi (narkhlarni iste'mol qilish usullariga karab har hil darazhalarda foydalanish) uch hil bulishi mumkin: shut up daromadiga kwra, iste'mol hajmiga kwra va tovarlar turiga kwra.
Iste'molchilar daromadiga ko'ra narkhlarni olishning ideal varianti har bir haridorning natijasidan kelib chiqib, u sotib olingan har bir tovarga maksimal narkh maqsadidir. Ushbu maksimal narkhni haridorning zakaznik narkhi deb karaladi. har bir haridor uchun rezerv narkh maqsadlariga iste'molchilarning daromadiga kwra narkhlarni ideal diversifikatsiyalash deyiladi. Ideal diversifikatsiyalashda firma daromadi qanday bwlishini kurib chikamiz.
U mahsulot narkhini har bir haridor uchun u tulashi mumkin bulgan maxim darazada qilib ishlab chiqarish va natijada chekli daromad chizig'i firma foydasini maksimal ishlab chiqarish xahmi bilan boglik bulmay koladi. Har birlik kwshimcha yukdan tushadigan qushimcha foyda tovarga tw us b narkhga boglik function, chek daromadli chiziqi talab chizigi bilantma-ust tushadi (MR).
Masalan, agar k bir haridor bittadan mahsulot olsa, birinchi ishlab chikarilgan tovardan mahsulotgan daromad R₁=P₁*1=P₁ ga, ikkita tovardan tushadigan daromad , 3 ta tovardan ga teng. Har bir tovar uchun ma'lum narkh-provodlari uchun umumiy daromad har bir sotilgan tovarlar narkh yigindisi bilan aniqlanadi. Chekli daromadni kuyidagicha topamiz:


Demak, har bir qo'shimcha sotilgan tovarning chekli daromadi ideal diversifikatsiyalashda ushbu tovar uchun narkhga teng.Kurinib turadiki, narkh diversifikasiya va mustahkamlovchi harazhatlari tarkibiga ta'sir qilmaydi. Shundai qilib, khar bir birlik qo'shimcha ishlab chikarilgan va sotilgan mahsulotdan tushadigan qo'shimcha foyda narkhdan chekli harajatni airilganiga teng:

Talab (MR) chekli harazhatdan ustun bulganda firma ishlab chiqarish zhajmini oshirib o'z foydasini orttiradi. Ishlab chiqarishni ishlab chiqarish chikarish zhazhgunchami khazhmga et davom ettiriladi. kazhmda chekli daromad, yani talab chekli harazhatga teng buladi va ishlab chiqarish yanada oshirilsa chekli harazhat talabdan, yani MR dan yuqori bulgani uchun firma foydasi qiskaradi.

Аmmo, xaridorlar juda koʼp boʼlsa, firma ularning har biri uchun alohida narx belgilashi qiyin. Bu yerda asosiy muammo, xaridorlar sotib olishi mumkin boʼlgan narxni aniqlashdir. Shunga qaramasdan, xaridorlar kamroq boʼlganda, real hayotda narx differentsiatsiyasidan foydalanuvchi firmalar ham yoʼq emas. Masalan, gazga, elektroenergiyaga aholi va korxonalar toʼlaydigan narxlar, hayvonot bogʼiga, muzeyga kirish chiptalarining yosh bolalarga, katta yoshdagilarga va guruhlarga har xil narxlarda boʼlishi. Bunday hollarda narxni differetsiatsiyalovchi firma isteʼmolchi ortiqchaligining bir qismini oʼzlashtiradi.
Yana bir misol tariqasida poyafzal sotuvchi firmani koʼrib chiqaylik. Sotuvchi har bir poyafzal sotilishidan 20 foiz foyda oladi deylik. Sotuvchi baʼzi bir xaridorlarga tovarni oʼz narxida sotsa, boshqa biriga sotganda oʼz ulushining bir qismidan voz kechadi, nima uchun deganda, foyda olmagandan koʼra har bir poyafzaldan 10 foizdan (20 foiz oʼrniga) foyda olish uning uchun afzalroq.
Аgar narxlar differentsiatsiyasi xaridorlar sonini oshishiga olib kelsa, bundan sotuvchilar ham, xaridorlar ham manfaat koʼradi. Demak, umumiy farovonlik oshadi.