Navoiy shahar 12- davlat ixtisoslashtirilgan umumta’lim maktabi ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi xoliqova surayyo aslonovnaning

• Navoiy shahar 12- davlat ixtisoslashtirilgan umumta’lim maktabi

• ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi XOLIQOVA SURAYYO ASLONOVNAning

• ona tili fanidan “So`z - gaplar” mavzudagi dars

Darsning maqsadi:

• Ta’limiy maqsad - o`quvchilarni atov gaplar yuzasidan o`zlashtirgan tushunchalarni mustahkamlash. So`z - gaplar haqida nazariy hamda amaliy bilim berish;

• Tarbiyaviy maqsad - o`quvchilarni milliylik ruhida, inson va tabiatni qadrlaydigan komil insonlar etib tarbiyalash;

• Rivojlantiruvchi - o`quvchilarni diologik matn yaratish ko`nikmalarini rivojlantirish.

Darsning texnologik xaritasi:

• Darsning texnologik xaritasi:

• Tashkiliy qism: 3 daqiqa

• O`tilgan mavzuni takrorlash: 7 daqiqa

• Yangi mavzu bayoni: 18 daqiqa

• Yangi mavzuni mustahkamlash: 7 daqiqa

• O`quvchilarni baholash: 3 daqiqa

• Uyga vazifa: 2 daqiqa

DARSNING OLTIN QOIDASI

I. Tashkiliy qism:

O`Z - O`ZINI BAHOLASH USULI:

• Bonus

• Yangi mavzuni

• mustahkamlash

• Yangi mavzu yuzasidan

• O`tilgan mavzu yuzasidan

II. O`TILGAN MAVZUNI MUSTAHKAMLASH:

• “Uzilmas zanjir” usuli orqali o`tilgan mavzu mustahkamlab olinadi. Bunda har bir o`quvchi o`tilgan atov gaplar mavzusi yuzasidan 3 tadan ma’lumot aytishadi. Ma’lumot to`liq bo`lsa, bonuslarga ega bo`lishadi.

• - Uyga vazifaning tahlili

III. YANGI MAVZU BAYONI:

• Bir so'zdan iborat bo'lib, tarkibga ajralmaydigan, boshqa so'zlar bilan kengaya olish imkoniyatiga deyarli ega bo'lmagan gaplar so'z-gaplar deyiladi. Ular tasdiq, inkor, so'roq, taajjub, his-hayajon kabilarni ifoda etib, matn bilan bog'liq bo'ladi.

• So'z-gaplar modal va his-hayajon munosabatlarni ifoda etgani uchun ham ko’proq dialogik va ba'zan monologik nutqqa xosdir.

• Masalan: — Endi so'zingizdan aynamang, xo'pmi?

• — Mayli, — dedi Fazliddin. (O.)

• — Yo'q, — dedi Otabek, lekin uning taajjubi uy egasiga

• ochiq ko`rinib turar edi. (A.Qod.)

• Yo'lchi eshikchani ochib kirdi:

• - Assalomu alaykum, hormang, ota! (O.)

So`z – gaplar quyidagi turlarga bo`linadi:

• So`z – gaplar quyidagi turlarga bo`linadi:

• modal so`z – gaplar qat’iy ishonch, taxmin, gumon ma’nolarni ifodalab keladigan gaplar. Masalan: Bugun kelasizmi? – Albatta.

• undov so`z – gaplar his – tuyg`u va haydash – chaqirish yoki javob ma’nolarini ifodalaydigan gaplar. Masalan: Oh, - dedi-yu, sekin devorga suyanib qoldi.

• tasdiq so`z – gaplarga ha, mayli, xo`sh, xo`p, bo`ladi so`zlari kiradi. Masalan: Ertaga bozor borasizmi? – Ha.

• inkor so`z – gaplarga yo`q, mutlaqo, aslo, sira, aksincha so`zlari kiradi. Masalan: Siz do`stingiz bilan janjallashasizmi? – Aslo.

• taklif so`z – gaplar tinglovchiga qararib, biror ish – harakatni bajarishga undaydigan gaplar. Bularga ma, mang, qani, marhamat kabi so`zlar kiradi.

• Yozuvda so`z – gaplarning oxiriga nuqta, undov belgisi va ba’zan ko`p nuqta qo`yilishi mumkin.

Unutmang!

• Unutmang!

• Ha, yo`q, mayli so`zlaridan keyin vergul qo`yilib, keyin gap bo`lagi qo`llansa, bu so`zlar so`z – gaplar emas, kirish so`zlar hisoblanadi.

• Masalan: Kecha maktabga bordingmi?

• – Ha, bordim

Mashqlar ustida ishlash:

• Mashqlar ustida ishlash:

• 163- mashq.

• Berilgan nutq parchasidagi ajratilgan so'z-gaplarning ma'no turlarini aniqlab yozib chiqing.

• — Sog'lig'ingiz yaxshimi?

• — Rahmat. Tuzukman.

• — Ertalab uchrashamiz-da...

• — Albatta. Bekatda. Soat 8 da.

• — Qabulga birga kiramizmi?

• — Yo'q. Avval Siz kiring.

• — Bo'pti. Ma'qul.

• — Oh-o! Savollaringiz tugamaydi-ku. Mayli,

• marhamat.

164- mashq. O'qing. So'z-gaplarning ifodalayotgan ma'nosini tushtirib bering. Mashq o`gzaki tarzda bajariladi.

• 164- mashq. O'qing. So'z-gaplarning ifodalayotgan ma'nosini tushtirib bering. Mashq o`gzaki tarzda bajariladi.

• 1. — Mashinachingiz menga yoqmadi, kaketkani o'xshatolmas ekan. Boshqasini topamiz. — Xo'p. (H.G'.) 2. — Teshavoy, soybo'yida kutib turmoqchimisiz? — Ha. (H.G'.)

• 3.— Yuqoridan biron nima olib kelishlarini aytdim.— Rahmat. Odamlarni chaqirtirdingizmi?

165- mashq. Ha, xo'sh, bajonidil, rost, yo'q, mayli so'zlarini qo'llab dialogik matn tuzish topshirig'i beriladi.

• 165- mashq. Ha, xo'sh, bajonidil, rost, yo'q, mayli so'zlarini qo'llab dialogik matn tuzish topshirig'i beriladi.

• N a m u n a:

• — Nodira, darsdan keyin kutubxonada shug'ullanamizmi?

• —Ha.

• — Xo'sh, qanday kitoblar o'qiymiz?

• —Albatta, tarixga oid kitoblarda.

• — Bo`pti, unda.

• — Marhamat qilib, shu kitobni do'stimga berib qo'ysangiz.

• —Bajonidil!

• Savollar:

• 1. Minnatdorchilik ma’nosini ifodalaydigan so`z – gap qaysi?

• 2. Taklif so`z – gapni toping!

• 3. Kengayishi juda qiyin va o`ta chegaralangan so`zlar...?

• 4. So`z – gaplar qanday nutqqa xos?

• 5. Takror holda qo`llangan so`z – gaplarni toping.

• 6. Ular turli xildagi sodda va murakkab aniqlovchilar bilan kengaya oladi?

TEST TOPSHIRIQLARI:

• 1. Qanday gaplarning kengayishi qiyin va o`ta chegaralangan?

• A) atov gaplar B) so`z – gaplar S) to`liqsiz gaplar D) shaxssiz gap

• 2. Oddiy muomalada tez – tez ishlatib turiladigan assalomu alaykum, yoqimli ishtaha, salomat bo`ling, labbay, bajonidil kabi bir so`z yoki iboralar qanday gap vazifasida kela oladi?

• A) shaxssiz gap B) atov gap S) to`liqsiz gap D) so`z – gap

• 3. Qaysi hukm noto`g`ri?

• A) So`z – gaplar turli xildagi sodda va murakkab aniqlovchilar bilan bemalol kengayadi.

• B) Ba’zan so`z – gaplar takrorlanib qo`llanadi.

• S) So`z – gaplarning oxiriga nuqta, undov, ba’zan ko`p nuqta qo`yiladi.

• D) So`z – gaplarning kengayishi juda qiyin va o`ta chegaralangan.

• 4. – Sog`lingingiz yaxshimi?

• – Raxmat, tuzukman. Gap haqidagi fikr to`g`ri berilgan qatorni aniqlang!

• A) atov gap B) so`z – gap S) to`liqsiz gap D) to`liq gap

• 5. Ha, yo`q, mayli so`zlaridan keyin vergul qo`yilib, gap bo`lagi qo`llansa...?

• A) atov gap hisoblanadi B) so`z – gap hisoblanadi

• S) to`liqsiz gap hisoblanadi D) kirish so`z hisoblanadi