Назарий саволлар

Дизимлер

Дизим бул сондай мағлыўматлар жыйындысы, оның элементлери байланысқан болып, олар ҳәр түрли түрлерге тийисли болыўы мүмкин.

Дизимге мысал:

E₁, E₂, ........, E_n,... n > 1 болып n фиксирленбеген.

Дизим элементлери саны программа орынланыўы даўамында өзгерип турыўы мүмкин. Дизимниң 2 түри бар:

1. 
   Байланыспаған
   

1. 
   Байланысқан
   

Дизимниң байланыспаған түринде оның элементлери арасындағы байланыслылық ашық емес (анық емес) көринисте болады. Байланысқан түринде болса мағлыўмат элементлерине дизимде өзинен алдыңғы яки кейинги келиўши элемент пенен байланысын билдириўши көрсеткиш киритиледи.

Стек, дек ҳәм нәўбетлер булар байланыспаған дизимлерге мысал болады. Буннан тысқары олар избе-из дизимге мысал болып, анық емес байланыслылық олардың избе-излиги арқалы көрсетиледи.

Күнделикли өмирде дерлик ҳәр күни ҳәр бир инсан нәўбет түсиниги менен дус келеди. Улыўма алғанда нәўбет элементи қандайда бир хызмет көрсетиўге буйыртпа болып есапланады: мәселен, мағлыўматлар бюросында керекли мағлыўматты алыў, кинотеатрларда билет алыў, магазинде сатып алынған өнимлерге кассада пул төлеў ҳәм басқа.

Программаластырыўда сондай мағлыўматлар структурасы бар, ол нәўбет деп аталады. Бул түрдеги мағлыўматлар структурасында келип түскен буйыртпаларға хызмет көрсетиў тәртиби анықланады.

Нәўбетлер ярымстатикалық структура есапланып, ўақыт өтиўи ҳәм нәўбет узынлығына қарап, оны шөлкемлестириўши элементлер өзгерип турыўы мүмкин.

Нәўбетти шөлкемлестириўши элементлерге хызмет көрсетилиўине қарап, нәўбеттиң тийкарғы еки көриниси бар:

Нәўбеттиң биринши көринисинде, нәўбетке келип түскен биринши элементке биринши болып хызмет көрсетиледи ҳәм нәўбеттен шығарылады. Усы көринистеги хызмет көрсетиўди FIFO (First input-First output, яғный биринши келген – биринши кетеди) атаў қабыл етилген. Нәўбет ҳәр еки тәрептен ашық болады.
Нәўбет

Программаластырыўда сондай мағлыўматлар структурасы бар, ол нәўбет делинеди. Бундай мағлыўматлар структурасы реал нәўбетти моделлестириўде үлкен әҳмийетке ийе. Бунда хызмет көрсетиўге келип түскен талап, оның орынланыўы, яғный хызмет көрсетиў тәртибин анықлаўда зәрүр болады. Күнделик өмиримизде барлығымызға белгили болған нәўбет түри, программаластырыўда FIFO (First input-First output, яғный биринши келген – биринши кетеди) деп аталады. Төменде 4 элементтен ибарат нәўбет келтирилген.

Бул жерден көринип турыпты, стектен парқлы түрде хызмет көрсетилиў биринши келген элементке биринши болып хызмет көрсетиледи. Стектен және бир парқы, бунда нәўбеттиң ҳәр еки тәрепи ашық болады, яғный бир тәрептен келип екинши тәрептен шығып кетеди.

Демек, нәўбеттен элементти алыў дизим басынан, жазыў болса ақырынан әмелге асырылады.

ЭЕМ ядында реал нәўбет эементлери саны шекли болған бир өлшемли массив көринисинде жаратылады. Әлбетте, бунда нәўбет элементиң түрин көрсетиў ҳәм нәўбет пенен ислеўди көрсетиўши өзгериўши зәрүр болады.

Нәўбет физикалық басқышта яд тараўын дизим избе-излиги бойынша толығы менен ийелейди.

Нәўбет үстинде әмелге асырылатуғын әмеллер:

Нәўбет ушын 3 әпиўайы әмел анықланған.

19. 
    Нәўбетке жаңа элемент жайластырыў: insert (q,x), бул жерде q-нәўбет, x – элемент.
    
20. 
    Нәўбет басынан элементти өшириў: remove(q)
    
21. 
    Нәўбеттиң бос яки бос емеслигин анықлаў: empty (q)
    

Буннан тысқары, нәўбет бир өлшемли массив көринисинде аңлатылғанлығы ушын массивти толық яки толық емеслигин гүзетип турыў лазым болады. Сол мақсетте, full(q) әмели киритиледи.

Улыўма алғанда, insert әмелин ҳәр дайым орынлаў мүмкин. Себеби, нәўбетти шөлкемлестириўши элементлер санына шеклениўлер қойылмаған. Remove әмели болса тек ғана нәўбет бос болмағанда ғана ислейди. Empty әмели болса ҳәр дайым орынлы.