Nazariy qism. Gidravlikaning asosiy atamalaridan biri "Suyuqlik" tushunchasidir. Suyuqlik

Okimning tezligi va sarfi. Vaqt birligi ichida kuvur yoki kanal orqali okib o‘tgan Suyuqlik mikdori Suyuqlik sarfi deb yuritiladi. Suyuqlik sarfi xajmiy Q (m³/sek, m³/soat, l/sek) yoki massaviy (kg/sek, kg/soat) birliklarda ulchanadi.
Suyuqlikni xajmiy sarfi quyidagi tenglama yordamida aniqlanadi
Q = v_y F, (1)
bu yerda v_y- Suyuqlik okimini o‘rtacha tezligi, m/s; F- okimning kundalang kesim yuzasi, m².
Suyuqlikni massaviy sarfi
M = v_y F = Q  , (2)
bu yerda - Suyuqlikni zichligi, kg/m³.
Texnologik kuvurlardagi Suyuqlik okimining kundalang kesim yuzasi buylab tezliklar taksimotini noma’lumligi sababli muxandislik hisoblarida Suyuqlikni o‘rtacha tezligi tushunchasi qo‘llaniladi. Bunday shartli tezlik Suyuqlikning xajmiy sarfini okimning kundalang kesimiga bo‘lgan nisbati bilan aniqlanadi:
v_y = Q/F . (3)
Suyuqlikni massaviy tezligi (kg/(m²s)
v_m =  v_y . (4)
Amaliyotda Suyuqliklarni kundalang kesim yuzasi dumalok bulmagan kanal-larda okishi ham kuzatiladi. Bunday xollarda kanalni ekvivalent diametri d_e (yoki gidravlik radiusi) tushunchasidan foydalaniladi
d_e = F/P, (5)
bu yerda F-okimning kundalang kesim yuzasi, m²; P- kanalni xullangan perimetri.
Quyidagi 6.1-jadvalda turli shakllardagi kanallarning ekvivalent diametrlarini aniqlash uchun ma’lumotlar keltirildi.
1-jadval. Kanallarning ekvivalent diametrlari.

T/r	Kanal kesimi yuzasining SHakli	de ifodasi	Izoxlar
1. 2. 3. 4. 5.	Aylana Xalka Kvadrat Tugri turtburchak - agar b>>h bulsa - agar b/h=10 bulsa - agar b/h=4 bulsa - agar b/h=2 bulsa Trubalar urami	Di dt-di a 2hb/(h+b) 2h 1.8 h 1.6 h 1.3 h Di^2-ndt Di+ndt	di- ichki diametr dt- tashki diametr a- kvadrat tomonlari h- turtburchak balandligi, b- turtburchakni eni Di- apparat kobigining ichki diametri, n- trubalar soni, dt- trubani tashki diametri