Neft fraksiyalarinig kimyoviy tarkibi

Mahsulotlar nomi	I
II
Uglevodorod gazi	2,5	9,0
Barqaror golovka	3,4	3,0
Kreking – benzin	14,2	25,0
Kerosin – gazoyl fraksiyasi	3,9	-
Termogazoyl	-	22,0
Kreking – qoldiq	74,4	39,0
Yo`qotishlar	1,6	2,0

Xomashyo sifatida gudron va katalitik gazoyl aralashmasi ishlatiladi.

Benzin quyi kimyoviy stabilligi va yuqori bo`lmagan oktan soni (66 - 68 motor usuli bo`yicha) bilan xarakterlanadi.
Kreking benzinini avtomobil benzini komponenti sifatida ishlatish uchun uni qo`shimcha stabillash lozim.
Kerosin – gazoyl fraksiyasi (200 - 350<sup>0</sup>C) flot mazutining qimmatli komponentidir. U gidrotozalangandan so`ng dizel yoqilg`isi komponenti sifatida ham qo`llanilishi mumkin.
Uglevodorod xomashyosining pirolizi jarayoni asosan quyi alkenlarni olishga bag`ishlangan bo`lib, jarayon 700-1000⁰C haroratda va atmosfera bosimiga yaqin bosimda olib boriladi.
Etilen olish uchun optimal xomashyo etandir. Etilenning miqdori ushbu jarayonda 80% (mass.) ga yetadi. Etilenning ko`p miqdori propan pirolizida 47% (mass.) va butan pirolizida 45% (mass.) olinadi. Tarmoqlangan alkanlarning pirolizida ko`proq propilen hosil bo`ladi. Yuqori haroratda alken va metilatsetilenlar ham hosil bo`ladi. Quyi alkenlarning miqdori sikloalkan va arenlarning pirolizida yuqori emas.
Etilen ishlab chiqarish sanoat sharoitlarida asosan individual birikmalar emas, balki neft fraksiyalari ishlatiladi. Etilen bilan birgalikda C₃-C₄ alkenlar, ko`p miqdorda suyuq mahsulotlar ham hosil bo`lib, tarkibida alkenlar, sikloalkenlar, C₅ va undan yuqori alkadienlar hamda C₆-C₈
arenlar va boshqa komponentlar hosil bo`ladi.
Benzinlar pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar keng oraliqda o`zgarib turishi 29-jadvalda ko`rsatilgan (% mass.).
To`g`ridan-to`g`ri haydab olingan benzin resurslari yetishmaganligi bois va narxlarning uzluksiz o`sishi oqibatida piroliz xomashyosi sifatida ko`pchilik davlatlarda kerosin – gazoyl fraksiyasi (170-380⁰C) qo`llanilmoqda.
29-jadval
Benzin pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar

Mahsulotlar nomi	Miqdori (%mass.)
Etilen	22-32
Propilen	10-17
C4 - fraksiya	5-12
Arenlar	6-13

Gazoyllarning pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar miqdori 30-jadvalda keltirilgan.

30-jadval
Gazoylning pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar

Mahsulotlar nomi	Miqdori (%mass.)
Etilen	16 - 23
Propilen	15
Suyuq mahsulotlar	50

Hozirda piroliz jarayoni uchun yanada og`irroq bo`lgan xom ashyoni ishlatish tendensiyasi kuzatilayapti.

Kokslash
Kokslash jarayonining maqsadi – neft koksi va keng fraksion tarkibli distillat olishdir.
Neft koksini olish uchun xomashyo sifatida quyidagilar ishlatilishi mumkin: benzinsizlangan neft, birlamchi qayta ishlash qoldiqlari – mazutlar, yarim – gudronlar, gudronlar; ikkilamchi kelib chiqish mahsulotlari – kreking qoldiqlar, katalitik kreking og`ir gazoyllari, piroliz smolalari hamda tabiiy asfaltlar va moy ishlab chiqarish jarayoni qoldiqlari (asfaltlar, ekstraktlar).
Kokslashning sanoat jarayonlari 3 tipga bo`linadi:
1. davriy;
2. yarim uzluksiz;
3. uzluksiz.
Kokslash davriy usulining ko`lami va texnik rasmiylashtirilishi – neftni qayta ishlash zamonaviy talablarga mos kelmay qoldi.
Kokslashni uzluksiz usuli esa hozircha tajriba-sanoat bosqichida turibdi.
Hozirda eng ko`p tarqalgan yarim uzluksiz sanoat jarayoni – asta-sekin kokslash qurilmalarida amalga oshiriladi.
Neft qoldiqlarini asta-sekin kokslash 505-515⁰C haroratda, 0,2-0,3MPa bosimda olib boriladi. Kokslash natijasida neft koksidan tashqari gaz, benzin, o`rta va og`ir koks distillatlari hosil bo`ladi. Hosil bo`lgan mahsulotlarning miqdori va sifati xom ashyoning kimyoviy va fraksion tarkibiga va kokslash sharoitlariga bog`liqdir.
Neftning birlamchi qayta ishlash qoldiqlaridan olingan koks miqdori 15-25% (mass.) ni, ikkilamchi mahsulotlardan olingani esa 30-35% (mass.) ni tashkil qiladi.
Koks bilan birgalikda ko`p miqdorda qimmatli suyuq va gaz holidagi mahsulotlar hosil bo`ladi. Ularning yig`ma miqdori xomashyoga nisbatan hisoblaganda 70% (mass.) ga yetadi.
Kokslash jarayonining eng katta effektivligi hosil bo`layotgan hamma mahsulotlarni o`z o`rnida to`la ishlatilganda kuzatiladi.
Uglevodorod tarkibi bo`yicha asta-sekin kokslash gazlari termik kreking gazlarinikiga yaqin bo`lib, neftkimyoviy sintez uchun xomashyo bo`lib xizmat qilishi mumkin.
Kokslash benzini quyi sifat (motor usuli bo`yicha oktan soni 60-67, oltingugurt miqdori 1-2%) li bo`lgani uchun uning ishlatishdan oldin tozalanishi va boshqa jarayonlarni o`tashi lozim. Uni gidrotozalash va katalitik riformingga uchratish lozim. Kokslash benzini tarkibida to`yinmagan uglevodorodlarning ko`pligi (37-60%) - uni neftkimyo ishlab chiqarishlar (masalan, oksosintez) da o`ta qadrli xomashyo qilib qo`yadi.
Kerosin – gazoyl fraksiyasi gaz-turbina va motor yoqilg`ilarining komponenti sifatida, katalitik kreking va qurum ishlab chiqarish homashyolari sifatida qo`llaniladi.